ΚΑΡΙΝ ΜΠΟΓΙΕ
Στον πυθμένα των πραγμάτων ανθολόγηση – μετάφραση: Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
εκδ. Εντευκτηρίου, 2023, σελ. 96
Με βάση το κατατοπιστικό σημείωμα της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη, που ανθολόγησε και μετέφρασε το σουηδικό πρωτότυπο, η Κάριν Μαρία Μπόγιε (1900-1941) «κατατάσσεται στους κλασικούς της σουηδικής νεωτερικής ποίησης». Η βιογραφία της είναι μυθιστορηματική και τραγική. Μεγάλωσε σε εύπορη οικογένεια και έκανε γερές σπουδές, που περιέλαβαν και τα αρχαία ελληνικά. Η αναγνώστρια/ης θα βρει ερεθιστικά τα ποιήματά της που εμπνέονται από την αρχαία Ελλάδα στην ανά χείρας μετάφραση. Η Μπόγιε υπήρξε επίσης μάχιμη φεμινίστρια και σοσιαλίστρια. Αντιμέτωπη από νωρίς με διαγνωσμένα ψυχικά προβλήματα έκανε θεραπεία και ψυχανάλυση, πήρε διαζύγιο από τον άνδρα της και συνέζησε με τη Γερμανο-εβραία Margot Hanel από το 1934 μέχρι τον θάνατό της, σε μια εποχή που η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη στη Σουηδία. Αυτοκτόνησε το 1941.
Μαζί με τη διεκδίκηση της ομοφυλόφιλης ταυτότητάς της στα μέσα της δεκαετίας του ’30, η Μπόγιε κάνει, σχεδόν ταυτόχρονα, ένα δεύτερο «coming out», περνώντας από τις παραδοσιακές ποιητικές φόρμες που μέχρι τότε καλλιεργούσε στον ελεύθερο στίχο και τον μοντερνισμό. Eτσι, τα παλιομοδίτικα ποιήματα με τους ομοιοκατάληκτους στίχους διαδέχονται ποιήματα μοντερνιστικά, που δρέπουν επαίνους αλλά και δέχονται έντονες επιθέσεις. Λόγια και εργατική ποιήτρια, πραγματικός άνθρωπος των γραμμάτων, διαμεσολάβησε στη σουηδική γλώσσα σημαντικά έργα της αγγλοσαξωνικής λογοτεχνίας, όπως π.χ. την ποίηση του Ελιοτ. Oμως η μεγάλη αγάπη της ήταν η αρχαία Ελλάδα, κάτι που την οδήγησε, εκτός από τη μελέτη των κειμένων, και σε ένα ταξίδι στη χώρα μας το 1938. Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις της αποτυπώθηκαν σε ένα βιβλίο που, όπως σωστά σημειώνει η Καϊτατζή-Χουλιούμη, θα άξιζε τον κόπο να μεταφραστεί στα ελληνικά.
Η υπό συζήτηση ανθολόγηση δίνει χορταστικό δείγμα της ποίησής της περιλαμβάνοντας συνολικά 53 ποιήματα, από την πρώτη μέχρι την τελευταία συλλογή της. Μας συγκινεί η δύναμη του συναισθήματος που, ορμητικά αποτυπωμένη στον ρυθμό, διαλέγει απλές εικόνες από τη φύση για να διοχετευθεί. Είναι σαν η φωνή που μιλάει στα ποιήματα να ανακουφίζεται εκλύοντας την ενέργειά της μέσα από εικόνες οικείες, αποδεικνύοντας λιγότερο τη χαρά της δημιουργικής φαντασίας και περισσότερο τη δύναμη της ποίησης να εξαναγκάσει τον κόσμο (του Θεού;) να μιλήσει τη γλώσσα της ποιήτριας. Ακόμη και στα μοντερνιστικά ποιήματά της η Μπόγιε δεν γίνεται κρυπτική: τα ποιήματα έχουν έναν περισσότερο ή λιγότερο έντονο διακηρυκτικό χαρακτήρα. Διακηρύσσουν αρχές αλλά και τρόπους επιβίωσης μιας ύπαρξης που εξαρχής είναι απειλούμενη. Η λατρεία του φωτός συμπορεύεται με τον διαρκή αγώνα της φλόγας να κρατηθεί αναμμένη, να κρατηθεί ζωντανή. Τα ποιήματα δεν απηχούν απελπισία, μονάχα πάθος για ζωή και κατάφαση της ζωής. Παραβάλλοντας την υπό συζήτηση μετάφραση με τις αγγλικές –να σημειωθεί ότι η Μπόγιε περιελήφθη στη γνωστή σειρά Penguin Classics– που είναι διαθέσιμες στο Διαδίκτυο, αναρωτιέται κανείς μήπως η κατά βάσιν ορθή εκ μέρους της Ελληνίδας μεταφράστριας πρόθεση της πιστότητας οδηγεί καμιά φορά σε επιλογές που αδικούν το ποιητικό ύφος, αφού στα ελληνικά απηχούν κατά σημεία γλωσσική αμηχανία. Τέτοιες εντυπώσεις είναι, μολαταύτα, παροδικές· το βιβλίο μας κερδίζει με τo απίστευτο élan vital που το συγκροτεί και το διατρέχει. Ανιχνεύονται γοητευτικοί εξπρεσιονιστικοί τόνοι, που την εποχή εκείνη δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν. «Αυτοί οι σκοτεινοί άγγελοι με τις μπλε φλόγες/ σαν άνθη φωτιάς στα μαύρα τους μαλλιά/ έχουν απαντήσεις σε περίεργες βλάσφημες ερωτήσεις-/ και ίσως γνωρίζουν πού πάει η πεζογέφυρα/ από τα βάθη της νύχτας στο φως της ημέρας-».