ΜΑΡΩ ΚΑΚΑΒΕΛΑ
Τίνος είσαι εσύ
εκδ. Στερέωμα, σελ. 192
Ενα βράδυ του Ιανουαρίου 2020 ο Πέτρος Κατσαντώνης μπαίνει σε ένα μπαρ, διερωτώμενος πόσα άραγε ποτά να αντιστοιχούν σε 63 ευρώ. Πάσχοντας από κίρρωση του ήπατος, βιάζεται κιόλας να πεθάνει. Μέχρι εκείνο το βράδυ νόμιζε πως είχε εκμετρήσει τον χρόνο του, όταν το απόγευμα μια συμβολαιογράφος του είπε πως δεν ήταν αυτός που ήταν, πως εξήντα χρόνια ζούσε με πλαστή ταυτότητα. Η μητέρα του δεν ήταν αυτή που τον μεγάλωσε, αλλά μια άλλη γυναίκα, κακοθάνατη από μια αλγεινή ζωή. Πίνοντας τα 63 ευρώ, ο Πέτρος αναρωτιέται τι μπορούσε να κάνει με τις ουρανοκατέβατες ερωτήσεις που τον πλάκωσαν, τη στιγμή που είχε αφεθεί στην τελειωτική του απαλοιφή.
Στην πρώτη της λογοτεχνική εμφάνιση η Μάρω Κακαβέλα (Αθήνα, 1967) θέτει το ζήτημα της καταγωγής, της ρίζας, της εκ γενετής και της επίκτητης διάπλασης. «Τίνος είσαι εσύ, ρε; Ελα μου ντε. Τίνος;». Ο Πέτρος φαντάζεται τον από χρόνια πεθαμένο πατέρα του να σηκώνεται από τον τάφο και στηριγμένος στην γκλίτσα του να τον ρωτάει, σαν να μη βάραινε πρώτα απ’ όλα τον ίδιο το χρέος αυτής της απάντησης. Ο Πέτρος αναγνωρίζει πως μια ύπαρξη είναι δημιούργημα πολλών γεννητόρων, πολλών ανθρώπων, που συνειδητά ή ασύνειδα επηρέασαν τις επιλογές μας και διαμόρφωσαν την εξέλιξή μας. Παρ’ όλα αυτά, ανησυχεί πως η άγνωστη βιολογική του μητέρα τον πότισε με ένα «κακό» αίμα, που ευθυνόταν για όλα τα κακά που τον βρήκαν και αργόσυρτα τον θανάτωναν.
Το βαρύτερο πρόβλημα του Πέτρου δεν είναι η άγνωστη μητέρα, αλλά ο άγνωστος πατέρας, μολονότι ο τελευταίος ήταν διαρκώς παρών στη ζωή του. Κάθε φορά που αναμετριόταν με αυτόν τον απροσπέλαστο άνδρα, ο γιος ένιωθε πως έβγαινε λειψός στο ζύγι. Ο ίσκιος του πατέρα ναρκοθετούσε κάθε του βήμα. Μπορεί ο Πέτρος «τα χρόνια της μεγάλης μπάζας», το βρόμικο ’89, να κατόρθωσε να αναδειχθεί σε τρανό δημοσιογράφο, αλλά η πτώση τον παραμόνευε πάντα και ήταν συντριπτική, ένα σύγκορμο κάταγμα. Μόνο και μόνο για να επαληθευτεί η άρρητη πατρογονική προφητεία, πως δεν ήταν αρκετός, πως υπολειπόταν. «Να είσαι σωστός», αυτό ήταν το δόγμα του πατέρα. «Να βγει σωστό το ισοζύγιο». Και τώρα ο γιος, με ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή του, έπρεπε να κλείσει τους λογαριασμούς, τα κανονίσει αυτός, ο αθώος του αίματος, τα βερεσέδια των προπατόρων.
Κεντρικό αφηγηματικό μοτίβο είναι η επικείμενη συνάντηση του Πέτρου με τον ετεροθαλή αδελφό του, τον μεγαλύτερο γιο της κοινής τους μητέρας. Ωστόσο, η αφήγηση διακόπτεται από ετεροειδή κείμενα, όπως υπηρεσιακά έγγραφα, φωτογραφίες, επιστολές, συνταγές μαγειρικής, ένα γενεαλογικό δέντρο, ένα δημοτικό τραγούδι, δραματοποιημένες σκηνές, τριτοπρόσωπες, παντεποπτικές αναδρομές στα μετεμφυλιακά χρόνια, εσωτερικούς μονολόγους, εναλλαγές μακροπερίοδου λόγου και συντετμημένης εκφοράς.
Πιστεύω πως η υπερπροσπάθεια της Κακαβέλα να υπογραμμίσει την πολυτροπία της γραφής της, ζημιώνει το μυθιστόρημα. Είναι κατανοητή η ανασφάλεια της πρώτης εμφάνισης, όμως η Κακαβέλα έχει εξαρχής στα χέρια της μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, την υπαρξιακή κακοπάθεια του ήρωα, την οποία υπερφορτώνει με πλεοναστικά στοιχεία, που πασχίζουν να μεταμφιέσουν εκβιαστικά μια συμβατική αφήγηση σε μεταμοντέρνα. Οπως έχω ξαναγράψει, σε ένα μυθιστόρημα δεν χωρούν τα πάντα. Η Κακαβέλα βάζει στο βιβλίο της τον επαρχιώτικο ζόφο και την αστική πνιγμονή, λίγο από φολκλόρ, λίγο από βουκολικό διάκοσμο, λίγο από Εμφύλιο, λίγο από λογοτεχνία τεκμηρίων, λίγο από επιστολικό μυθιστόρημα, λίγο από χωριάτικη διάλεκτο. Δεν χρειάζονταν τόσο πολλά, γιατί η πρόδηλη λογοτεχνική της αξιοσύνη θα αναδεικνυόταν με πολύ λιγότερα.