Η βαθιά δεξαμενή της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, από τις πηγές (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ, Ρωσία) αιμοδοτεί διαρκώς. Ασχέτως συρμών και τάσεων, η κλασική λογοτεχνία –όταν επιλέξει κανείς να αφιερώσει χρόνο– καταρρίπτει, ή μπορεί να καταρρίψει, την ισχύουσα πραγματικότητα της διαλειμματικής προσοχής.
Η αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου να προσηλωθεί σε ένα κείμενο και να ξεχαστεί, ροκανίζει τα θεμέλια του πολιτισμού. Και συχνά, αναρωτιέται κανείς… πόσο ευγνώμονες θα ήταν τόσο πολλοί άνθρωποι αν γνώριζαν την ευεργεσία ενός κλασικού βιβλίου, όπως είναι μερικά από την τρέχουσα ελληνική εκδοτική παραγωγή.
Αφορμή για να γραφτούν αυτές οι γραμμές είναι η πρόσφατη ανάγνωση ενός θεμελιώδους έργου της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, της «Ευγενίας Γκραντέ» του Ονορέ ντε Μπαλζάκ, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1833. Η εμπειρία ήταν πλούσια, καθώς η εκ νέου προσέγγιση ενός τέτοιου έργου διασχίζει δύο δρόμους: αυτόν της προσωπικής εξέλιξης και αυτόν του προσφερόμενου έργου.
Οι εκδόσεις Κίχλη, από τις οποίες κυκλοφορεί η «Ευγενία Γκραντέ», μας δώρισαν τη μετάφραση της Μίνας Αδελάντε, που έχει τέτοιον παλμό και αλήθεια, που συνεχίζεις το διάβασμα όχι μόνο για τη μεγαλοφυΐα του Μπαλζάκ αλλά και γι’ αυτά τα ολοζώντανα κελαρυστά ελληνικά. Οι χαρακτήρες του Μπαλζάκ, από τη μεγάλη τοιχογραφία της «Ανθρώπινης κωμωδίας», διατηρούν την ατόφια γνησιότητά τους.
Υπάρχουν εκδοτικοί που υπηρετούν σταθερά τις κλασικές αξίες. Από την Αγρα πρόσφατα είχαμε τους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι σε μετάφραση Ελένης Μπακοπούλου, συνεχίζοντας το χτίσιμο μιας ιδιαίτερης κόγχης ρωσικής λογοτεχνίας. Αλλά και οι εκδόσεις Gutenberg, με την εξαίρετη σειρά Orbis Literae, μας προσέφερε για πρώτη φορά στα ελληνικά «Τα έγγραφα Πίγκουικ» του Καρόλου Ντίκενς, το πρώτο του μυθιστόρημα (1836), σε μετάφραση της Ρένας Χατχούτ.
Παρομοίως, οι εκδόσεις Ροές μας έδωσαν μία ακόμη ωραία έκδοση κλασικής αγγλικής λογοτεχνίας, τις «Ιστορίες από το Ουέσσεξ» του Τόμας Χάρντυ, σε μετάφραση Εφης Φρυδά. Ολες οι μεταφράσεις έχουν την υπογραφή εγκύρων εργατών των κειμένων και αυτό ανεβάζει ακόμη περισσότερο το επίπεδο της εγχώριας εκδοτικής παραγωγής, όπως και τις προσδοκίες του αναγνωστικού κοινού. Οι αναφορές είναι ενδεικτικές από την πρόσφατη παραγωγή.
Τα εξώφυλλα επίσης είναι αξιοπρόσεκτα και ακριβή ως προς το περιεχόμενο. Ειδικά η «Ευγενία Γκραντέ» ευτύχησε να έχει αισθητική εξωφύλλου που να απηχεί τη μόδα και την αισθητική του 1830 και όχι αορίστως του 19ου αιώνα (όπως συχνά συμβαίνει). Αλλωστε, ο Μπαλζάκ, καθώς τοποθετεί το έργο στην περίοδο 1810-1830, κάνει μια συναρπαστική και ανατριχιαστική στην ακρίβεια τομή στο ήθος της γαλλικής επαρχίας, στη μετάβαση προς τον πρώιμο καπιταλισμό της Γαλλίας και την άνοδο των Γάλλων μικροαστών.
Η έκδοση κλασικών κειμένων, χωρίς τα πανάκριβα δικαιώματα των εν ζωή σταρ της λογοτεχνίας, δίνει κύρος στους εκδότες και αποτελεί πρόκληση για τους μεταφραστές, που κάνουν μια δουλειά η οποία ποτέ δεν μπορεί να αποζημιωθεί όπως της αξίζει. Σταδιακά, συμπληρώνονται κενά με μεταφράσεις έργων που βλέπουμε στα ελληνικά για πρώτη φορά και ακόμη συχνότερα, προσφέρονται βελτιωμένες μεταφράσεις.