Οι άνθρωποι τρέμουμε και την ίδια στιγμή ποθούμε την έκσταση· να βρεθούμε εκτός της στάσης μας, να βγούμε εκτός εαυτού. Καθώς διατρέχω το έξοχο λεύκωμα «Τ (ρ)όποι λατρείας», που εξέδωσε το Μουσείο Μπενάκη για την εκπληκτική φωτογραφική έκθεση του Τάσου Βρεττού –ίσως το εικαστικό δρώμενο της σεζόν–, που θα «τρέχει» στην Πειραιώς έως τις 10 Ιανουαρίου, με αποτυπώσεις και παραστάσεις σαράντα τεσσάρων τόπων και τρόπων θρησκευτικής λατρείας στο λεκανοπέδιο της Αττικής, ο νους μου ανατρέχει άναρχα πάνω στις αρχέγονες, και ενίοτε απόκρυφες, επιθυμίες και απωθήσεις.
Το ανθρωπολογικής εμβέλειας φωτογραφικό πρότζεκτ του Τάσου Βρεττού (έργο εν εξελίξει που ξεκίνησε το 2012) μου μοιάζει σαν μια συνεχή σπουδή, σε παραλλαγές, πάνω στην έννοια της έκστασης και του τι μπορεί να σημαίνει βρίσκομαι εκτός της στάσης μου. Και ίσως το πνευματικό, το υπερβατικό, όπως το καταλαβαίνει ο καθένας, να είναι το κυρίαρχο στοιχείο στις εικόνες αυτές, ωστόσο, η αίσθησή μου είναι πως η προσευχή, ο διαλογισμός, ο ασκητισμός, η ίδια η πράξη της λατρείας είναι επίσης μυστικά μονοπάτια, που δίχως το όχημα του κορμιού δεν περπατιούνται, δεν διαβαίνονται.
Στις φωτογραφίες του Τάσου Βρεττού, το σκυφτό, παρατεντωμένο, ιδρωμένο, γονατιστό, χορευτικό, ματωμένο σώμα με τα κλειστά μάτια, με τα δάκρυα και τα σφιγμένα δόντια είναι κάτι τόσο έντονο και δυνατό όσο και το άυλο, το αόρατο, το υπερβατικό στοιχείο που τις διακρίνει. Γι’ αυτό και μέσα σε όλη αυτή την έξαλλη, αλλόκοτη θρησκευτική μανία, ή και γαλήνη, διακρίνω επίσης μια έντονη σεξουαλικότητα. Λένε πως η ανηδονία, η συνθήκη του ανοργασμικού ανθρώπου, ισχύει όταν ο τρόμος του θανάτου είναι τόσο διάχυτος και έντονος στο υποσυνείδητο ορισμένων ατόμων που παραλύει κάθε διάθεση για έξοδο από τον εαυτό.
Διότι τι άλλο είναι η έκσταση του οργασμού από μια τέτοια έξοδο, από μια παράδοση άνευ όρων – έστω και για λίγα δευτερόλεπτα; Χρειαζόμαστε όλοι διάσπαρτους τέτοιους «μικρούς θανάτους» για να επανασυγκολλούμε μετά τα κομμάτια μας, οπότε, όταν η ύστατη έκσταση, το έσχατο «εκτός της στάσης μου, εκτός εαυτού» δεν είναι παρά ο ίδιος ο θάνατος, αντιλαμβανόμαστε εύκολα πως, ασυναίσθητα, για κάποιους ανθρώπους, ακόμα και η αίσθηση του οργασμού– προκαλεί τρόμο και όσο κι αν συνειδητά την αποζητούν, τόσο αυτή τους διαφεύγει.
«Ο θείος γνόφος εστι το απρόσιτον φως», λέει ο μυστικός Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και στις δραματικές φιγούρες αυτής της σπάνιας σειράς φωτογραφιών, αισθάνεσαι έντονα αυτή την αγωνία του ανθρώπου να ψηλαφίσει το «απρόσιτο φως».