Το σκεφτόμουν στα εγκαίνια της έκθεσης για τη Μικρασία στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς την περασμένη Τετάρτη, σε μια βραδιά γεμάτη φθινοπωρινή ηδύτητα και συγκίνηση: Ο Αγγελος Δεληβορριάς δεν είναι πια κοντά μας για να το χαρεί, αλλά σίγουρα θα ήταν απόλυτα υπερήφανος για το μουσείο, την ομάδα που τον διαδέχθηκε, την τεράστια προσπάθεια που έγινε ώστε ο φορέας αυτός να προχωρήσει μπροστά με το ίδιο πάθος και επαγγελματισμό ύστερα από τη δική του «αποχώρηση». Η αλήθεια είναι ότι το αφιέρωμα «Μικρά Ασία: Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία», που συνδιοργανώνει το Μπενάκη με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, είναι σταθμός για τα ελληνικά εκθεσιακά δεδομένα για την επιστημονική του αρτιότητα, την καλειδοσκοπική ματιά σ’ έναν χαμένο κόσμο, την πύκνωση της Ιστορίας και την επιλογή των τεκμηρίων, από την ακαταπόνητη επιμελήτρια Εβίτα Αράπογλου και τους συνεργάτες της. Πώς να κλείσεις έναν αιώνα και βάλε μέσα σε μερικές αίθουσες; Πώς να κυκλώσεις το αχανές των αναμνήσεων; Και όμως, τα κατάφερε.
Η κ. Αράπογλου στεκόταν στη μεγάλη είσοδο του κτιρίου καλωσορίζοντας τον κόσμο μαζί με τον πρόεδρο του Δ.Σ. του ΚΜΣ Γιώργο Δαυίδ, τον διευθυντή του, καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη και βέβαια την «οικοδέσποινα» Ειρήνη Γερουλάνου. Λίγο πιο πίσω, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Γιώργης Μαγγίνης και ο υπεύθυνος Ανάπτυξης Νίκος Τριβουλίδης μιλούσαν στους προσκεκλημένους που γέμισαν το αίθριο. Η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη χαρά ανάμεικτη με γλυκόπικρα συναισθήματα. Σε αντίθεση με το ηρωικό 1821, το 1922 και η επέτειος των 100 ετών μάς ωθεί περισσότερο στη θέαση των λαθών μας, στον εντοπισμό της πλάνης και αυταπάτης, στο λάθος ζύγι. Από την άλλη, ήταν απίστευτο το θαύμα της αφομοίωσης των νεοφερμένων, το πείσμα της επιβίωσης, τα αποθέματα ήθους και γνώσεών τους που «πλούτισαν» την πατρίδα μας. Σε αυτόν τον διττό χαρακτήρα της επετείου στάθηκε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός στην ομιλία του: «Η Μικρασιατική Καταστροφή συνιστά, ίσως, το μεγαλύτερο τραύμα του πρόσφατου παρελθόντος μας. Η ενσωμάτωση όμως των προσφύγων στον εθνικό μας κορμό αποτελεί μάλλον το κορυφαίο ειρηνικό επίτευγμα του ελληνικού κράτους», είπε, ενώ αργότερα αφιέρωσε πάνω από μία ώρα για να περιηγηθεί στην έκθεση, κάνοντας μάλιστα πολλές διευκρινιστικές ερωτήσεις.
Τη σκυτάλη πήρε η ΠτΔ, που έκλεισε τον δικό της χαιρετισμό με κόμπο στον λαιμό: «Μεταβαίνοντας από την Ιωνία στην Καππαδοκία, διασχίζοντας τον Πόντο, σταθμεύοντας στην Κωνσταντινούπολη και καταλήγοντας στην Ανατολική Θράκη, ψηλαφούμε το συγκλονιστικό αποτύπωμα του τόπου, ακούμε τη μυστική φωνή του. Μια φωνή που, καθώς έγραψε ο Ηλίας Βενέζης, “γίνεται ο πιο αδιόρατος κι ο πιο βέβαιος δεσμός ανάμεσα στις γενιές των προγόνων κ’ εκείνων που θα ‘ρθουν, ένας ήχος που θα μένει όταν η μνήμη των ανθρώπων θα ‘χει χαθεί”».
Μέσα από την έκθεση αναδεικνύεται και το όραμα δύο ξεχωριστών ανθρώπων, τόνισε ο Γιώργος Δαυίδ, αναφερόμενος στον Οκτάβιο και στη Μέλπω Μερλιέ, τους ιδρυτές του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, το οποίο κατάφερε να δημιουργήσει μια κιβωτό αφηγήσεων και μαρτυριών. Δίχως αυτήν ο ανάπλους στο παρελθόν θα ήταν λειψός. Το «παρών» έδωσαν η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και ξένοι φιλέλληνες όπως ο Μάικλ Λουέλιν Σμιθ, που έχει χρηματίσει πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στην Αθήνα, ο ελληνιστής Ρόντρικ Μπίτον, η πανεπιστημιακός και συγγραφέας Ρενέ Χίρσον κ.ά.
