ΛΟΥΙΖ ΓΚΛΙΚ
Πιστή και ενάρετη νύχτα
(δίγλωσση έκδοση)
μτφρ. Χάρης Βλαβιανός
και Δήμητρα Κωτούλα
εκδ. Στερέωμα, 2021, σελ. 177
‘Οταν απονεμήθηκε το Νομπέλ στην Αμερικανή ποιήτρια Λουίζ Γκλικ (γεν. 1943), αρκετοί στην Ελλάδα υπογράμμισαν ενοχλημένα πως δεν ήξεραν τίποτα γι’ αυτήν. Λίγους μήνες (καραντίνας) αργότερα, η υπό συζήτηση έκδοση στα ελληνικά της τελευταίας συλλογής της (το πρωτότυπο εκδόθηκε το 2014) εξαντλήθηκε ελάχιστες ημέρες από την κυκλοφορία της. Ενώ γράφονται αυτές οι γραμμές τυπώνεται ήδη για δεύτερη φορά. Οι συστηματικοί αναγνώστες γνωρίζουν βέβαια την Γκλικ ήδη από το 24ο τεύχος της «Ποίησης» (2004), όπου δημοσιεύθηκαν ποιήματά της μεταφρασμένα από τη Δήμητρα Κωτούλα, που με τον Χάρη Βλαβιανό συνυπογράφουν τώρα την υπό συζήτηση μετάφραση. Αργότερα διάβασαν ένα διεισδυτικό δοκίμιό της («Ποιητική», τ. 5, μτφρ. Γ. Λαμπράκος, 2010) και κάποια ποιήματα από την υπό συζήτηση συλλογή (τ. 24 του ίδιου εντύπου και frear.gr σε μετάφραση George Le Nonce, 2019).
Με τρόπο και γλώσσα ανατριχιαστικής απλότητας, η ποιήτρια σε πιάνει από τον λαιμό με τη συγκίνηση που εκλύει χωρίς να υποτιμά τη σκέψη. Προσηλώνεται στο ιδιωτικό, στο βίωμα, με σπάνια όμως ευφυΐα επιτρέπει στην ιστορική διάσταση να ανατείλει στον ορίζοντα. Η συναίσθηση του φύλου, η ψυχανάλυση, οι οικογενειακές σχέσεις τροφοδοτούν γόνιμα τα στέρεα ποιήματά της, εξίσου όπως και οι οικουμενικοί μύθοι. Στοχάζεται κοφτερά πάνω στον ρόλο της τέχνης και της ποίησης στις μέρες μας. Η φύση, το τοπίο, το ντεκόρ, το σώμα μαγεύονται από την Γκλικ. Την ακολουθούν υποταγμένα ενώ εμείς, διαβάζοντας, παρασυρόμαστε στην αίσθηση μιας αφήγησης που γλιστρά με εντυπωσιακή έλλειψη τριβής επάνω στην εικόνα. Το αποτύπωμα όμως που αφήνει είναι συχνά καυτό, ματωμένο.
Σε μεγάλο μέρος των ποιημάτων της καλομεταφρασμένης (από δύο ποιητές) συλλογής πρωταγωνιστεί ένας μεσήλικος ζωγράφος ή/και κάποιος (αγόρι, συνήθως) που σε μικρή ηλικία έχασε τους γονείς και μεγάλωσε με τον αδελφό και τη θεία. Πρόκειται για πολυσέλιδα ποιήματα-ιστορίες· σαν πυκνά μυθιστορήματα, αφηγούνται τα πάθη της ψυχής και την οικογενειακή γεωμετρία. Κεντρική φιγούρα είναι πάντοτε η μητέρα.
Η συλλογή διανθίζεται από πεζοποιήματα δοκιμιακής φύσης – αληθινά κοσμήματα! Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η «Απαγορευμένη μουσική». Αλλού αισθανόμαστε την Γκλικ να πιάνει μιαν άκρη από την ποίηση της μεγάλης συμπατριώτισσάς της, της Ντίκινσον, χρησιμοποιώντας τη για να υφάνει το δικό της, σύγχρονο ποίημα: «Είχα ένα βοηθό, αλλά ήταν μελαγχολικός…»
Πρόσωπα και τοπία καθρεφτίζουν έκδηλα όψεις της ανθρώπινης ψυχής. Η εβραϊκής καταγωγής Γκλικ, όπως και η άλλη σπουδαία ποιήτρια, η κατά περίπου 20 χρόνια νεότερή της, αρχαιοελληνίστρια Βρετανή Αλις Οσβαλντ, καταθέτει με συγκίνηση αλλά και με τη δέουσα συγκατάβαση τη βέβαιη αδυναμία να βρεθούν μεγάλες και μεθυστικές αλήθειες ή καθολικές απαντήσεις. Οταν ο καλλιτέχνης-αφηγητής ρωτάει τον μελαγχολικό βοηθό του «αν δεν μπορείς να εκτελέσεις αυτά τα λίγα καθήκοντα,/ τι μπορείς να κάνεις;» παίρνει την απάντηση «Μπορώ να κλάψω» και αμέσως ανταπαντά «Τότε πρέπει να κλάψεις για μένα, […]/ όπως ο Χριστός έκλαψε για την ανθρωπότητα».
Οι βιωματικές αφορμές ανάγονται με ψυχαναλυμένη γενναιότητα στη στοιχειώδη υπαρξιακή θλίψη, που δεν κατορθώνει, όμως, να σβήσει ούτε την ομορφιά ούτε τη γλυκύτητα, όταν ένα μικρό κορίτσι τραγουδά πρόωρα την εβραϊκή προσευχή για τους νεκρούς στον καταβεβλημένο μεσήλικο: «Οταν το ακούσετε ξανά, είπε, ίσως οι λέξεις να μη σας φοβίσουν τόσο πολύ, αν θυμηθείτε ότι τις ακούσατε για πρώτη φορά, από τη φωνή ενός μικρού κοριτσιού». Να τι μπορεί πάντα να κάνει το ποίημα (μοιάζει να) λέει η Γκλικ. Λίγο είναι;