Ο αναγεννητικός άνεμος του Διαφωτισμού δίνει ένα τέλος στο κυνήγι των μαγισσών. Στο μεταξύ, από τον 14ο αι. μέχρι τα τέλη περίπου του 17ου αι., χιλιάδες άνθρωποι, στην πλειονότητά τους γυναίκες, καταδόθηκαν, ανακρίθηκαν, βασανίστηκαν για να ομολογήσουν τα μαγευτικά τους κρίματα, αλλά όχι μέχρι θανάτου, προκειμένου αυτός ο θάνατος να επέλθει με τη φωτιά.
Στην πυρά μεταφέρονταν, ζωντανοί ή ημιλιπόθυμοι όσοι… κατακαημένοι, ή μάλλον κατακαημένες αν θέλουμε να αποδώσουμε και κάποια φυλετική δικαιοσύνη, ομολογούσαν ότι έπιναν ανθρώπινο αίμα, πετούσαν τη νύχτα καβάλα σε σκούπες, λάτρευαν περίεργες θεότητες, συγκεντρώνονταν σε μέρη απόκοσμα για όργια, δολοφονούσαν παιδιά, αλείφονταν με λίπος σκοτωμένων μωρών, φιλούσαν τον διάβολο στο στόμα κι έτρωγαν νυχτερίδες, αράχνες και πτώματα (εκτός από τις Αγγλίδες που ήταν πιο εξευγενισμένες: έτρωγαν ψημένο κρέας κι έπιναν μπίρα). Ο συγκρητισμός όλων των αρχαίων θρησκειών και των λαϊκών παραδόσεων αποδίδει ένα εκρηκτικό φαντασιακό μείγμα, ενώ ήδη από τον 12ο και το 13ο αι. η πίστη στην ύπαρξη των μαγισσών και το μίσος του πληθυσμού εναντίον τους έχει παγιωθεί.
Οι ερευνητές που άρχισαν να γοητεύονται και να αναζητούν τα αποδεικτικά στοιχεία στο κυνήγι των μαγισσών από το 1850 και μετά, διαπιστώνουν μετά επιστημονικού ενδιαφέροντος και ανθρώπινης λύπης ότι, παραδόξως, οι εγκυκλοπαίδειες και τα έργα-εύχρηστοι οδηγοί για την αναγνώριση και τον χειρισμό των μαγισσών γράφτηκαν από δικαστές και παπικούς αξιωματούχους με ιδιαίτερο και αξιόλογο κατά τα άλλα συγγραφικό έργο.
Ο νομομαθής Γάλλος δικαστής Nicolas Remy ο οποίος έστειλε μέσα σε τριάντα χρόνια 3.000 μάγισσες από την περιοχή της Λωραίνης στην πυρά, υπήρξε ταυτόχρονα ποιητής και ιστορικός, ενώ ο Βέλγος Ιησουίτης Martin del Rio γνώριζε εννέα γλώσσες και σε μικρή ηλικία είχε εκδώσει έργα του Σενέκα!
Στην πραγματικότητα, τα βασανιστήρια που περιγράφονται σε αυτά τα εγχειρίδια και στα οποία επιβάλλεται να υποβληθούν οι κατηγορούμενες προκειμένου να ομολογήσουν, είναι φρικτά σε αγριότητα και σίγουρα αρκετά για να δημιουργήσουν ένα στρατό «αυθόρμητων» ομολογιών ακόμα και αν η κατηγορούμενη είναι η Παναγία επί της Γης.
Αν δε αυτή η γη ανήκει σε γερμανόφωνους, τότε, η ομολογία είναι εξασφαλισμένη: Βοημία, Σαβοΐα, Ελβετία, Γερμανία – Βραδεμβούργο, Βυρτεμβέργη, Μπάντεν, Βαυαρία πρωταγωνιστούν, μαζί με πολλούς άλλους τόπους της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, στους άγριους διωγμούς. Σε σχετικά ήπια μορφή εκδηλώθηκαν στην Αγγλία, τις σκανδιναβικές χώρες και τη Νότια Ευρώπη. Ατυχώς, ενώ θα μπορούσε άνετα, η γερμανική υπεροχή στο κυνήγι των μαγισσών, δεν συμπεριελήφθη στη φαρέτρα των ελληνικών επιχειρημάτων εναντίον του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Η ελληνική συμμετοχή
Το έθνος, για άλλη μια φορά στέκεται τυχερό διότι, χωρίς να κουνήσει το μικρό του δαχτυλάκι προς την κατεύθυνση της σωτηρίας των μαγισσών του, αυτές πολλάκις σώζονται αφού δραστηριοποιούνται στη Βενετία. Η Σταμάτα από τη Ζάκυνθο, η γριά Σαμαριτάνα από την Κέρκυρα, η Ρόζα και η Κατερίνα-χήρα του Μανώλη από την Πάρο εξετάζονται από την Ιερά Εξέταση της Βενετίας η οποία κατά κανόνα δεν στέκεται σε χαρακτηρισμούς λαϊκής προέλευσης και με τη σειρά της δεν τους τροφοδοτεί.
Οι ιεροεξεταστές στη Βενετία αντιμετωπίζουν τη βλαπτική μαγεία με ιδιαίτερο σκεπτικισμό, στάση που αποδίδεται στην παιδεία τους. Κέρινα ομοιώματα, καρφίτσες, καρφιά, αγιασμοί, λάδια στις πόρτες και στο τζάκι, φυλλάδια με προσευχές… δεν τους πείθουν. Επεδίωκαν να μάθουν αν γινόταν παράβαση των εκκλησιαστικών κανόνων, ενεργούσαν ψύχραιμα και ορθολογικά με διάθεση να κατανοήσουν τις μαρτυρίες στο πλαίσιο της λαϊκής νοοτροπίας και αντίληψης.
Η στάση τους δεν επηρεάζεται από το διαφορετικό δόγμα και την καταγωγή των κατηγορουμένων αν και, από τις αρχές του 16ου αι., ήταν διάχυτη η άποψη ότι οι Ελληνίδες, ιδιαίτερα του τουρκοκρατούμενου χώρου, είχαν μεγαλύτερη πρόσβαση και ακόμη περισσότερο μιαν έμφυτη τάση στο μυστηριώδη κόσμο της μαγείας.
Ο ανώνυμος Βενετός μηνυτής της Ελενας, τονίζει ότι και μόνο το γεγονός ότι η κατηγορούμενη είναι Ελληνίδα αρκεί ως απόδειξη της ενοχής της. Ωστόσο, αν και οι χαρακτηρισμοί «Ελληνίδα, μάγισσα, γυναίκα χαμηλών ηθών» πλέκονται μεταξύ τους τόσο στενά που συνειρμικά ο ένας οδηγεί στον άλλον, οι Ελληνες και οι Ελληνίδες που ανακρίθηκαν για μαγεία αντιμετωπίστηκαν από τους ιεροεξεταστές ως υπήκοοι της Βενετίας και ως γηγενείς κάτοικοί της.
Η συλλογή του Cornell
Περισσότεροι από 3.000 τίτλοι σχετικοί με το κυνήγι και την καταδίκη των μαγισσών στην Ευρώπη βρίσκονται στη βιβλιοθήκη των σπάνιων χειρογράφων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Κορνέλ.
Η «μαγική συλλογή» είναι ανοιχτή στο κοινό αλλά και διαδικτυακά. Περιέχει το κατεξοχήν έργο δαιμονολογίας, the Malleus maleficarum, στο οποίο κωδικοποιείται η στάση της εκκλησίας απέναντι στην αιρετικότητα της μαγείας.
Στη συλλογή περιέχονται επίσης τα κείμενα που καθόρισαν το κυνήγι των μαγισσών αλλά και τις γνώσεις μας γύρω από το θέμα σήμερα: De la Demonmanie des sorciers (1580) του Jean Bodin, Daemonlatreiae (1595) του Nicolas Remi και Discours des sorciers (1602) του Henri Boguet.
Περιλαμβάνει επίσης ένα μικρό αριθμό εξαιρετικά σπάνιων εργασιών από θεολόγους που αντιστάθηκαν στη λαίλαπα της δαιμονολογίας όπως αυτό του Γερμανού θεολόγου Cornelius Loos που πρώτος καταδίκασε το κυνήγι των μαγισσών.
* Διαβάστε: Διονυσία Γιαλαμά, «ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΜΑΓΙΣΣΕΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
16ος-18ος αιώνας», ΕΣΤΙΑ