Η «Μεταμόρφωση», το τρομακτικό έργο του Κάφκα, κλείνει φέτος εκατό χρόνια ακριβώς από την παρθενική του έκδοση (1915) και έχει ενδιαφέρον ότι στη νέα μετάφραση στα αγγλικά από τη Susan Bernofsky (εκδ. W. W. Norton & Company, 2014) περιλαμβάνεται πρόλογος του Καναδού Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Η εμμονή του τρομερού Καναδού με το ανθρώπινο σώμα, με τις παραμορφώσεις και τις μεταλλάξεις του είναι χαρακτηριστική σε όλη τη φιλμογραφία του, και στην εισαγωγή του ο ίδιος μνημονεύει το πλέον «μεταμορφωτικό» του φιλμ, τη «Μύγα» (1986).
Ημουν δεκαέξι χρόνων όταν πρωτοείδα τη «Μύγα» και δεν είχα διαβάσει ακόμη Κάφκα, κάτι που συνέβη τέσσερα χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 1990, όταν σε ένα πλοίο από τη Νάξο διάβαζα με ηλίαση τον εφιάλτη του Γκρέγκορ στο κατάστρωμα, στην κλασική μετάφραση της Τέας Ανεμογιάννη (εκδ. Γαλαξίας).
Επέστρεψα πολλές φορές στη νουβέλα αυτή έχοντας κάθε φορά στον νου μου τη «Μύγα» του Κρόνενμπεργκ – παρά τις προφανείς διαφορές ανάμεσα στα δύο έργα. Και όμως, κάπου τέμνονται. Ας πούμε, τείνουμε να λογαριάζουμε τη μεταμόρφωση σε τεράστιο σκαθάρι που υφίσταται ο Γκρέγκορ σαν μεταφορική, συμβολική της «αλλοτρίωσης του ατόμου» κ.ο.κ. Το εκπληκτικό όμως με τον Κάφκα είναι ότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ρεαλιστή. Στη «Μεταμόρφωση» λέει ο αφηγητής για το συμβάν: «Δεν ήταν όνειρο». Βεβαίως, εδώ μιλάμε για τον «ρεαλισμό του εφιάλτη»: στον Κάφκα προκύπτουν με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο παράλογα σχήματα τα οποία αποδεχόμαστε ως απολύτως φυσιολογικά – όπως ακριβώς και όταν ονειρευόμαστε.
Στην κινηματογραφική «Μύγα» δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο. Ομως, τόσο ο Γκρέγκορ όσο και ο Σεθ Μπραντλ του Κρόνενμπεργκ δοκιμάζουν μέσα από τα μεταμορφωμένα κορμιά τους την ανθρωπινότητά τους.
«Είμαι ένα έντομο που ονειρεύτηκε ότι ήταν άνθρωπος και μου άρεσε πολύ. Αλλά τώρα το όνειρο τελείωσε και το έντομο έχει ξυπνήσει», λέει στην αγαπημένη του ο Σεθ Μπραντλ της «Μύγας» (με πολύ κόπο, διότι χάνει σιγά σιγά την κατεξοχήν ανθρώπινη ιδιότητα της σκέψης και της ομιλίας), προσθέτοντας: «Εχεις ακούσει ποτέ για την πολιτική των εντόμων; Ούτε κι εγώ. Τα έντομα δεν έχουν πολιτική. Είναι πολύ σκληρά. Δεν δείχνουν συμπόνοια, δεν συμβιβάζονται. Δεν μπορείς να εμπιστευθείς το έντομο… Θέλω να πω, αν μείνεις θα σε πληγώσω». Είναι μια σπαρακτική σκηνή όπου ο Σεθ/Μύγα παρακολουθεί τη γυναίκα που αγαπά να φεύγει για πάντα. Στον καφκικό Γκρέγκορ, αυτός ο σπαραγμός του αποχωρισμού από όσους και όσα σε κάνουν άνθρωπο, έχει συντελεστεί πριν καν την πρώτη πρόταση της νουβέλας.