Ο Βρετανός θεατρικός συγγραφέας Πίτερ Σάφερ, ο οποίος πέθανε προχθές στα 90 του, ήταν γνωστός κυρίως για δύο έργα του. Το ένα ήταν το «Εκβους», τρομακτικό ψυχολογικό δράμα με υπόκωφη, διεστραμμένη βία να το διατρέχει από την αρχή ώς το τέλος. Διατηρώ την υποβλητική κινηματογραφική μεταφορά με τον Ρίτσαρντ Μπάρτον στον κεντρικό ρόλο.
Την ανακάλυψη του Σάφερ όμως οφείλω στο «Αμαντέους» – που και αυτό μεταφέρθηκε στο σινεμά, από τον Μίλος Φόρμαν, και απέσπασε μια σειρά από βραβεία Οσκαρ. Το βασικό θέμα του έργου είναι το μυστήριο που μπορεί να διαποτίζει το ταλέντο, τη μεγαλοφυΐα. Πώς, δηλαδή, ένα τέτοιο θείο δώρο προσφέρεται τυφλά και με γενναιοδωρία σε ανθρώπους που δεν το αξίζουν. Στο «Αμαντέους», ο Σάφερ βασίζει την πλοκή στις διάφορες φήμες που ήθελαν τον διάσημο, στην εποχή του (και ιδιαίτερα σημαντικό διαχρονικά), συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι να υπονομεύει –έως και να δολοφονεί– τον Μότσαρτ από καθαρή ζήλια. Οι φήμες αυτές –ανυπόστατες μάλλον– διέτρεχαν την Ευρώπη εδώ και δύο αιώνες (βλέπε το θεατρικό έργο «Μότσαρτ και Σαλιέρι» του Πούσκιν, που διασκεύασε σε όπερα ο Ρίμσκι-Κόρσακοφ).
Τραβώντας αυτήν τη φημολογία στα άκρα, ο Σάφερ παρουσιάζει έναν ενάρετο, αφοσιωμένο στον Θεό, στην αρετή και στην τέχνη Σαλιέρι να θυσιάζει μια ολόκληρη ζωή στη μουσική· με το που εμφανίζεται όμως στο προσκήνιο, στη μουσική Βιέννη του 18ου αιώνα, ο κατά πολύ νεότερός του Μότσαρτ, ο Σαλιέρι συνειδητοποιεί ότι, παρά τη δική του επιτυχία, η μουσική που συνέθετε με τόση εξοργιστική ευκολία αυτό το κακομαθημένο, αυτοκαταστροφικό σκατόπαιδο, ήταν απλώς «η φωνή του Θεού» και το έργο του ένα τίποτα μπροστά σε αυτό του Μότσαρτ.
Η πιο τραβηγμένη –και εντελώς επινοημένη– σκηνή στην ταινία (ο Σάφερ έγραψε και το σενάριο) είναι αυτή όπου, άρρωστος πια, ο Μότσαρτ υπαγορεύει στον Σαλιέρι το κύκνειο άσμα του, το Ρέκβιεμ, την παραμονή του πρόωρου θανάτου του. Κάτι τέτοιο ουδέποτε συνέβη. Μια μυθιστορηματική αχλύ τυλίγει τη σύνθεση του Ρέκβιεμ, ο Σαλιέρι όμως δεν είχε ποτέ την παραμικρή σχέση με αυτό. Η ποιητική άδεια στο αποκορύφωμά της.
Μουσικολόγοι και ιστορικοί έφριξαν με αυτή την παραποίηση της αλήθειας. Και, όμως, δραματουργικά μιλώντας, ο Σάφερ δικαιώνεται απολύτως: ειδικά μέσα από τη σκηνή του Ρέκβιεμ, αναδεικνύεται η κεντρική ιδέα του έργου, το απάνθρωπο που μπορεί να έχει η τέχνη. Είναι εκπληκτικό το ότι ο θεατής συμπαθεί περισσότερο τον δόλιο Σαλιέρι παρά τον Μότσαρτ, την ίδια στιγμή που η θεϊκή μουσική του κυριαρχεί σε όλο το έργο.