Ολοκληρώθηκε λοιπόν την Πέμπτη η διαβούλευση του νομοσχεδίου του υπουργείου Πολιτισμού για το ελληνόφωνο τραγούδι. Προκάλεσε βέβαια αντιδράσεις, καθώς προβλέπει ποσοστώσεις εκτέλεσης του ελληνόφωνου τραγουδιού σε κοινόχρηστους χώρους ξενοδοχείων, αεροδρομίων κ.λπ. (σε ποσοστό 45%), σε δημόσια χρηματοδοτούμενες οπτικοακουστικές παραγωγές και ταινίες (σε ποσοστό 70%), ενώ δίνει κίνητρα σε ραδιοσταθμούς ώστε να αυξήσουν το ελληνόφωνο ρεπερτόριό τους. Ενώσεις ξενοδόχων, παραγωγών κ.ά. έκαναν λόγο για παρεμβατισμό. Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε ότι οι επηρεαζόμενοι χώροι είναι ελάχιστοι, ενώ όσον αφορά τα οπτικοακουστικά σημείωσε ότι τα κριτήρια χρηματοδότησης δεν αλλάζουν, ούτε προβλέπονται ποινές («Κ», 5.3.2024). Τα σχετικά άρθρα πάντως αναφέρουν ρητά την υποχρεωτικότητα της ποσόστωσης στις ταινίες (ή και την επιβολή προστίμων σε ξενοδοχεία κ.λπ.), επομένως όλα αναμένεται να κριθούν στις υπό εξέταση αναδιατυπώσεις. Ο προτεινόμενος μηχανισμός στήριξης των δημιουργών δεν αλλάζει: «Εμμεση είναι η όποια ενίσχυση», δήλωσε η υπουργός, «διά της αύξησης του ποσοστού του πνευματικού δικαιώματός τους».
Το εξηγεί ο συνθέτης Γιάννης Γλέζος, πρόεδρος της Αυτοδιαχείρισης, ενός από τους δύο οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης μουσικών πνευματικών δικαιωμάτων της Ελλάδας. «Οσο περισσότερο ακούγεται η ελληνική μουσική, τόσο πιο πολύ θα εισρέει πνευματικό δικαίωμα. Ετσι, η αγορά πνευματικών δικαιωμάτων μεγαλώνει και τα μέλη μας θα αυξήσουν λιγάκι το ετήσιο εισόδημά τους». Οπως προσθέτει, η Αυτοδιαχείριση έχει συμβάσεις με 1.700 μέλη από την Ελλάδα. Εκπροσωπεί επίσης το ξένο ρεπερτόριο, μέσα από συμβάσεις με κολοσσούς όπως η Warner, η Sony κ.ά. Το 2023 απέδωσε καθαρά δικαιώματα ύψους 13.579.540 ευρώ. Σε ερώτηση ωστόσο της «Κ» για το ποσό που αποδόθηκε σε Ελληνες δημιουργούς, ο κ. Γλέζος λέει ότι δεν έχει γίνει τέτοιος διαχωρισμός. Παραθέτει πάντως ένα άλλο ποσοστό, το οποίο καταδεικνύει ένα μέρος του προβλήματος: «Σε όλες τις πηγές, το ελληνικό ρεπερτόριο ακούγεται σε ποσοστό 30%, ενώ το ξένο 70%», λέει.
Ο δεύτερος οργανισμός συλλογικής διαχείρισης είναι η ΕΔΕΜ, με 3.550 συμβάσεις με Ελληνες δικαιούχους. Οπως λέει η γενική διευθύντρια Λούκα Κατσέλη, πέρυσι η ΕΔΕΜ διένειμε 6 εκατ. ευρώ καθαρών δικαιωμάτων στα μέλη της. Οι σημαντικότερες πηγές είσπραξης ήταν η δημόσια εκτέλεση μουσικής και οι συναυλίες (σε ποσοστό 43,5%), η ραδιοτηλεοπτική μετάδοση (26,07%), οι ψηφιακές πλατφόρμες (15,45%) κ.λπ. «Παλιά, η δημόσια εκτέλεση ήταν το 60% των εισπράξεων και τα ψηφιακά μέσα δεν υπήρχαν», μας λέει, κάτι που άλλαξε στην πανδημία, όταν οι μουσικοί δεν μπορούσαν να κάνουν συναυλίες και ήταν κλειστά τα καταστήματα εστίασης. «Αυξήθηκαν τότε οι ψηφιακές και ραδιοτηλεοπτικές πηγές είσπραξης. Πλέον ανακάμπτει η δημόσια εκτέλεση και τα ψηφιακά. Και όπως βλέπουμε, τα ραδιοτηλεοπτικά θα παραμείνουν ψηλά, παρότι το τοπίο αλλάζει λ.χ. από το Ertflix και το Ertecho».
«Σε όλες τις πηγές, το ελληνικό ρεπερτόριο ακούγεται σε ποσοστό 30%, ενώ το ξένο 70%», λέει ο συνθέτης Γιάννης Γλέζος.
Η χρεοκοπία της ΑΕΠΙ
Πριν από την πανδημία, ο κλάδος είχε δεχθεί ένα ακόμη χτύπημα, στο οποίο οφείλεται εν πολλοίς και η ελληνική ιδιαιτερότητα της ταυτόχρονης ύπαρξης δύο οργανισμών συλλογικής διαχείρισης. Ο λόγος για την ΑΕΠΙ, η οποία εκπροσωπούσε τους μουσικούς μέχρι το 2018, όταν εξαιτίας της πτώχευσής της η άδεια λειτουργίας της ανακλήθηκε. Τα αρνητικά κεφάλαια, οι υψηλότατες αμοιβές στελεχών και οι ευνοούμενοι των διανομών ήταν μερικά μόνο από τα αμαρτήματα της εταιρείας, ενώ οι οφειλές της στους δημιουργούς ξεπερνούσαν τα 42 εκατ. («Κ», 20.2.2017). Από το προσωρινό κρατικό σχήμα που τη διαδέχθηκε προέκυψε η σημερινή ΕΔΕΜ, που έκτοτε συνυπάρχει με την παλαιότερη Αυτοδιαχείριση, χωρίς η ένωση των δύο οργανισμών να φαίνεται εφικτή άμεσα.
«Η ιδιομορφία της ύπαρξης δύο οργανισμών δυσκολεύει τους χρήστες, αφού θα πρέπει να πληρώνουν διπλά, αυξάνει τα διαχειριστικά έξοδα, συρρικνώνει τις αμοιβές και δημιουργεί κατά καιρούς διχασμό στον χώρο», λέει στην «Κ» η Ειρήνη Σταματούδη, καθηγήτρια Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και πρώην διευθύντρια του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Οπως σημειώνει, οι εισπράξεις αυξάνονται, ωστόσο δεν έχουν κανονικοποιηθεί. «Δυστυχώς δεν πληρώνουν όλοι οι χρήστες», λέει, «αυτοί που πληρώνουν δεν παρουσιάζουν πάντοτε κανονικότητα, ενώ οι μεγάλοι χρήστες καθυστερούν πολλές φορές να καταβάλλουν τα δικαιώματα και διαπραγματεύονται τις αμοιβές από θέση ισχύος, με αποτέλεσμα να καθυστερούν οι εισπράξεις και οι διανομές. Δεν έχει εμπεδωθεί πλήρως η υποχρέωση καταβολής δικαιωμάτων για τη χρήση μουσικής, ενώ τα δικαστήρια επιβαρύνονται με σημαντικό αριθμό υποθέσεων χρηστών που δεν πληρώνουν, γεγονός που συρρικνώνει τα έσοδα των δημιουργών».
Αυτή την κουλτούρα σεβασμού στα δικαιώματα τονίζουν η Αυτοδιαχείριση και η ΕΔΕΜ, που γενικά καλωσορίζουν το νομοσχέδιο. Οι ίδιοι οι δημιουργοί αισιοδοξούν. «Η πρωτοβουλία θα πρέπει να επεκταθεί και να περιλαμβάνει όλα τα οπτικοακουστικά μέσα καθώς και μέτρα που αφορούν τη live μουσική και την ενίσχυση νέων δημιουργιών, καθώς και μέτρα προαγωγής της μουσικής ποικιλομορφίας», λέει ο συνθέτης και στιχουργός Γιώργος Ανδρέου. Ο στιχουργός Θοδωρής Γκόνης αναφέρει ότι «ξεκινώντας από την παλιά εκείνη συνήθεια των Ελλήνων να διηγούνται τραγουδιστά την ιστορία τους –μέσα από ένα ταπεινό λιανοτράγουδο έως το έπος των δεκαπέντε χιλιάδων στίχων–, καταλαβαίνει κανείς πως το τραγούδι και η μουσική είναι γλώσσα, ταυτότητα, δρόμος, είναι η συνέχειά του, που καλό θα είναι να προστατευτεί, και αν το νομοσχέδιο αυτό το κάνει, είναι κάτι το θετικό».
Γαλλικό μοντέλο
Οι παραγωγοί διαφωνούν. Οπως λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Κοντοβράκης, παραγωγός και γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Ανεξάρτητων Παραγωγών Οπτικοακουστικών Εργων (ΣΑΠΟΕ), το νομοσχέδιο αναπαράγει το «μάλλον αποτυχημένο μοντέλο της γαλλοφωνίας», ενώ η ίδια η Γαλλία αναθεωρεί την πολιτική της και έχει δημιουργήσει οικονομικά κίνητρα για οπτικοακουστικά έργα που χρησιμοποιούν Γάλλους συνθέτες και μουσικούς. «Η Ελλάδα», λέει ο κ. Κοντοβράκης, «διαθέτει τις υποδομές και την τεχνογνωσία, διά μέσου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, για να εκπονήσει τέτοιου είδους χρηματοδοτήσεις. Διαθέτει επίσης το πιο φτωχό εθνικό κέντρο κινηματογράφου στην Ευρώπη. Δεν θα ήταν μια δίκαιη λύση να ιδρύσει ένα αντίστοιχο πρόγραμμα, που και θα εξυπηρετήσει τη βούληση του ΥΠΠΟ για προστασία κι ενίσχυση της ελληνικής μουσικής και θα ενδυναμώσει την ντροπιαστική για τη χώρα μας κατάσταση των οικονομικών του ΕΚΚ;».
Ναι
Δημήτρης Παπαδημητρίου, Μουσικοσυνθέτης
Μια καλή αρχή για το τραγούδι
Το ελληνικό τραγούδι και η μακραίωνη μουσική των Ελλήνων βρίσκονται εδώ και δεκαετίες σε δεινή θέση. Από αυτήν τη διαπίστωση δεν γλιτώνει κανένα είδος ελληνικού τραγουδιού. Οι νόμοι της αγοράς υπήρξαν «σικέ» για το mainstream ελληνικό τραγούδι. Η αγορά είναι δίκαιη όταν είναι αληθινά ελεύθερη. Οταν χειραγωγείται, γίνεται φονικό εργαλείο για τον πολιτισμό.
Ο λαός που δεν εκφράζεται στη γλώσσα του γίνεται αυτιστικός, χάνει την πυξίδα του. Η φωνή της ψυχής του σβήνει, καταθλίβεται. Η δική μου γενιά δημιουργών και ερμηνευτών νίκησε την εισβάλλουσα διεθνή αγορά, αφού ενίσχυσε με επιτυχίες ελληνικής έκφρασης τα αντισώματά μας. Κόντρα στην παντοδυναμία των εξωτερικών μοχλών πίεσης, κρατήσαμε για πολύ καιρό τους Ελληνες στην ελληνική μουσική.
Σήμερα, υπάρχει μια μικρή ομάδα καλόγουστων και ανήσυχων νέων, μα ανίσχυρη εμπορικά. Ακόμη γράφονται και τραγουδιούνται σε «κρυφά σχολειά» σπουδαία τραγούδια από νέους και μεσήλικες, παγιδευμένους πλέον, δημιουργούς. Στη Στέγη Γραμμάτων οργανώσαμε Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού, όπου έλαμψε η κρυμμένη αυτή γενιά. Ο Τύπος και οι δισκογραφικές έλαμψαν διά της απουσίας τους. Ετσι, βουβάθηκε η φωνή δεκάδων δημιουργών.
Τώρα εμφανίζεται το υπουργείο φιλικό, προστατευτικό, ενισχυτικό. Η κίνηση αυτή έχει λόγο, στόχο, συναίσθηση της ζοφερότητας αυτής. Αν κάποιοι βρίσκουν υπερβολές στο νομοσχέδιο –που δεν είναι τίποτα μπρος στην υπερβολή της αντίξοης πραγματικότητας– ας τοποθετηθούν επί συγκεκριμένων διατάξεων. Το νομοσχέδιο δεν πρέπει να καταστέλλει ευθέως την ελευθέρια έκφραση ραδιοφώνων ή σκηνοθετών, αλλά να προτρέπει, να ανταμείβει. Στη βάση του είναι επαινετό, μια καλή αρχή για τη διάσωση του τραγουδιού μας. Πέραν της γλώσσας που μας προσδιορίζει εθνικά, υπάρχει η ίδια η πεμπτουσία της: η ποίηση, το τραγούδι. Η ελληνική μουσική, όχι μόνο η ελληνόφωνη, που είναι η δική μας αλήθεια στο πάντα και το τώρα.
Οχι
Σωτήρης Γκορίτσας, Σκηνοθέτης
Αδάμαστο σοβιετικό κράτος
Σε μια ταινία μου υπήρχε σεναριακός λόγος οι πρωταγωνιστές να χορέψουν το «Daddy Cool» των αξέχαστων Boney M. Απάντηση για τα δικαιώματα του τραγουδιού δεν είχαμε λάβει ακόμη και στο γύρισμα οι ηθοποιοί χόρεψαν το «Daddy Cool». Οταν πια είχε τελειώσει και το μοντάζ, η δισκογραφική εταιρεία μας ζήτησε ένα αστρονομικό ποσό για τα δικαιώματα του τραγουδιού. Το «Daddy Cool» έπρεπε προφανώς να αφαιρεθεί, η σκηνή όμως να παραμείνει. Μπρος στο πρόβλημα, είπα στον Ελληνα μουσικό της ταινίας «φτιάξε μου εσύ ένα σαν το Daddy Cool». Κάτι, δηλαδή, που να ταιριάζει στον χορό, τον οποίο είχα ήδη γυρίσει. Αν και δυσφόρησε, και με το δίκιο του, δυστυχώς το έκανε. Και κάπως έτσι δημιουργήθηκε η χειρότερη σκηνή της ταινίας.
Δεν υπάρχει πιο σίγουρη συνταγή αποτυχίας από το να θέλεις Νίνο Ρότα και ο μουσικός να σου κάνει «Νίνο Ρότα» α λα γκρέκα. Βέβαια, με το προτεινόμενο νομοσχέδιο ξέρουμε τουλάχιστον τι θα απαντάμε στον κάθε νέο Νίνο Ρότα που τυχόν θα ενδιαφερθεί για εμάς: «Δεν εμπίπτετε, κύριε, στις προδιαγραφές του αδάμαστου σοβιετικού κράτους μας». Το προτεινόμενο νομοσχέδιο –όσον αφορά τις ταινίες– είναι η ολοκλήρωση του κράτους-πατερούλη, που νομίζει ότι έτσι φροντίζει παιδιά που θεωρεί ανάπηρα. Η τέλεια συνταγή υπερπροστατευτικότητας, που έχει γεννήσει τον καλπάζοντα κωλοπαιδισμό, που ταλαιπωρεί όλη τη χώρα. Κρίμα.
Kαι το λέω εγώ, που σε όλες τις ταινίες μου συνεργάστηκα με Ελληνα μουσικό. Ηταν όμως επιλογή μου, δεν με εξανάγκασε κανείς.
Οι αριθμοί
3.550 συμβάσεις με Ελληνες δικαιούχους έχει η ΕΔΕΜ, ενώ άλλες 250 βρίσκονται σε τελικό στάδιο.
1.700 μέλη από την Ελλάδα αριθμεί η Αυτοδιαχείριση, η οποία εκπροσωπεί και το ξένο ρεπερτόριο.
45% ποσόστωση ελληνόφωνου τραγουδιού προτείνει το νομοσχέδιο για τους κοινόχρηστους χώρους με μουσική.
70% η προτεινόμενη ποσόστωση ελληνόφωνου τραγουδιού στις παραγωγές, η οποία αναμένεται να αναδιατυπωθεί.