Στον υποβλητικό χώρο του Ανοιχτού Θεάτρου του Παλαιού Ελαιουργείου, με εικαστικό φόντο τις εγκαταστάσεις των βιομηχανικών κτιρίων και μνημείων της πολιτιστικής παράδοσης της Ελευσίνας, ανέβηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα η παράσταση της «Κλυταιμνήστρας» από τον φλαμανδικό θίασο tg S(top) T(hinking) A(bout) N(ames). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέλη της ομάδας εργάζονται συλλογικά, χωρίς εσωτερικές ιεραρχίες, με άξονα την ιδεολογική αρχή ενός θεάτρου συνόλου. Η τολμηρή δραματουργική σύνθεση βασίζεται στην αγγλική διασκευή του «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου από τον Τεντ Χιουτζ και στο ποιητικό κείμενο με τίτλο «Λουτρό αίματος» του Αυστριακού συγγραφέα Γκούσταβ Ερνστ.
Στη δίγλωσση παράσταση που σκηνοθέτησε η Γιολέντε ντε Κεερσμάκερ, συντελείται η απομάκρυνση από το μυθικό γεγονός, και το δραματικό φορτίο του εύκολου διδακτισμού που κυοφορεί ο θεατρικός λόγος είναι έντονο έως και υπερβολικό. Τον θεατή τον βαραίνει ο στόμφος ενός γυναικείου καταγγελτικού λόγου που διατυπώνεται με τη μορφή μιας διακήρυξης περί ηθικής ισοτιμίας των δύο φύλων. Στο κείμενο της διασκευής επικρατεί η αφηγηματική χροιά, το διαλογικό στοιχείο υποχωρεί και όταν υπάρχει, συνδυάζεται αρμονικά με την κίνηση και τον χορό των σωμάτων των ηθοποιών, οι δύο εκ των οποίων είναι και χορευτές (Synne Enoksen και Joshua Serafin). Ολοι οι ρόλοι περνούν σταδιακά μέσα από τα μέλη του τραγικού χορού (Αντώνης Αντωνόπουλος, Σίνε Ενοκσεν, Σάρα Χεκ, Ελένη Μολέσκη, Τζόσουα Σέραφιν) ενός δυναμικού και ενεργητικού χορού που λειτουργεί έστω και συμβατικά ως μέσο σύνδεσης της σκηνικής σύνθεσης με την αισχύλεια τραγωδία. Τα μέλη του θιάσου επιδίδονται σε ένα δυναμικό – ενεργητικό τρέξιμο πάνω στο κυκλικό χωμάτινο έδαφος που λειτουργεί και ως πεδίο μάχης. Η αρχή και το φινάλε της παράστασης σφραγίζονται από την ορμή των σωμάτων των ηθοποιών και την αφόρητη σκόνη που προκαλούν τα ποδοβολητά ανθρώπων και ζώων από το ξέφρενο τρέξιμο των πολεμιστών αλλά και των Τρώων πολιτών, καθώς τρέχουν ταχύτατα κι απεγνωσμένα για να σωθούν από τον τρομακτικό κίνδυνο της σφαγής.
Στην παράσταση o Aίγισθος απουσιάζει, η κοριτσίστικη μορφή της Ιφιγένειας (Αντριάνα Μπέικερ) πλανάται και το έγκλημα οργανώνεται αποκλειστικά από τις τέσσερις Κλυταιμνήστρες (Μαρία Σκουλά, Σίνε Ενοκσεν, Σάρα Χεκ και Ελένη Μολέσκη) που αντανακλούν το αρχέτυπο της εκδικητικής γυνής, κόρης της Λήδας, χήρας του Ταντάλου και αδελφής της Ωραίας Ελένης. Αποτυπώνουν πρισματικά τη μοίρα της «αισχρής», της «σκρόφας» βασίλισσας του Αργους, της τραγικής ηρωίδας που ετοιμάζει με τον πιο αριστοτεχνικό τρόπο στη μυθική ιστορία τη γυναικεία εκδίκηση. Η Μαρία Σκουλά ερμηνεύει με μέτρο και υποκριτική ωριμότητα τη βασική εκδοχή της θεατρικής Κλυταιμνήστρας, καθώς βγάζει τα βασιλικά σανδάλια της, στρώνει δεξιοτεχνικά το τεράστιο πορφυρό χαλί υποδοχής του Αγαμέμνονα και ως βασίλισσα με ανθρώπινη ζεστασιά κι ευαισθησία συμπονά τις σκλάβες γυναίκες που θρηνούν τις απώλειες στο «άδειο κουφάρι» της Τροίας. Η Μαρία Σκουλά τόνισε τη ζοφερή σκηνή της σφαγής του Αγαμέμνονα ως γήινη ηρωίδα απογυμνωμένη από το βάρος του τραγικού στοιχείου.
Ο Αγαμέμνονας τιμωρείται από την Κλυταιμνήστρα για όλα τα αδικήματα του ανδρικού φύλου κατά της ανθρωπότητας και ιδίως για τη βία και την όποια κτηνωδία πραγματική και φαντασιωσική που έχει διαπράξει το αρσενικό στο γυναικείο φύλο. Ερμηνεύεται από τον εξαιρετικά ταλαντούχο ηθοποιό Στιν βαν Οπσταλ με έναν θαυμάσιο συνδυασμό εκφοράς του λόγου και σωματικών τρόπων, που δηλώνει στο έπακρο ένα δραματικό – γκροτέσκο στοιχείο. Πρόκειται για έναν ηθοποιό που δίνει την εντύπωση ότι πρώτα ένιωσε το δραματικό και ύστερα το εξέφρασε με τρόπο γκροτέσκο. Απέδωσε ένα στρατηλάτη που «πήγε για δουλειές στην Τροία» αλλά και για να υπερασπιστεί την «τιμή του αδελφού του», έσπειρε τον θάνατο κι επέστρεψε στο Αργος ταλαιπωρημένος σωματικά, με μια βρώμικη χλαμύδα. Απέδωσε έναν ήρωα με σαγιονάρες που σέρνει ένα άρμα-άλογο, στο οποίο ανεβαίνει με κωμικό τρόπο από τα σκαλιά της μεταλλικής σκάλας. Σκιαγραφεί μια καρικατούρα του ίδιου του του εαυτού. Αφήνει πίσω του τον όλεθρο και εισέρχεται εξουθενωμένος στο λουτρό του με την ψευδαίσθηση ότι θα απολαύσει μια ήρεμη βασιλική ζωή. Περήφανος για τις σεξουαλικές επιδόσεις του, κοκορεύεται για τη σεξουαλική βία που ασκεί στην Κασσάνδρα, την κόρη του Πριάμου, καθώς σε αυτήν την ερωτική συνεύρεση ψυχαναλυτικά οδηγείται στον συνειρμό ότι είναι ο ίδιος ο Πρίαμος που βιάζεται και όχι μόνο η Κασσάνδρα. Πολύ δυνατή η σκηνή της δολοφονίας του στην μπανιέρα, μία σκηνή-σπλάτερ με το κόκκινο αίμα να κυλάει παντού και τον άλλοτε ισχυρό Αχαιό να πνίγεται στο ίδιο του το αίμα.
Στη δίγλωσση παράσταση που σκηνοθέτησε η Γιολέντε ντε Κεερσμάκερ επικρατεί η αφηγηματική χροιά, το διαλογικό στοιχείο υποχωρεί.
Η παρώδηση του Αγαμέμνονα, η αποκαθήλωσή του από τη δόξα του νικητή της Τροίας, η απογύμνωσή του από κάθε στοιχείο υπερβατικής γοητείας, είναι το πιο ισχυρό δραματουργικό στοιχείο της φλαμανδικής διασκευής. Στη σκηνή της αιματηρότατης δολοφονίας του, θα μπορούσε να ολοκληρωθεί η σύγχρονη εκδοχή της ανδροκτονίας, ώστε να μην επαναληφθεί η σκηνή του τρεξίματος πάνω στο χώμα.
Νομίζω ότι το χωμάτινο σκηνικό είναι στοιχείο της θεατρικής μόδας. Στην παράσταση της Ελευσίνας, πάντως, το «απολαύσαμε» ως θεατές με όλες μας τις αισθήσεις.
* Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας στο ΑΠΘ και καθηγήτρια στο Τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.