Το 25% των λιανεμπορικών επιχειρήσεων της χώρας εξαφανίστηκε συνολικά από τον επιχειρηματικό χάρτη της χώρας τη δεκαετία 2010-2020, στοιχείο ενδεικτικό του βαρύτατου τιμήματος που πλήρωσε το λιανεμπόριο την περίοδο της οικονομικής κρίσης και στη συνέχεια κατά την πανδημική κρίση. Μόνο τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης, την περίοδο 2010-2014, ο κλάδος έχασε το 61% της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του, για να ανακτήσει λίγο έδαφος στη συνέχεια και τελικά η σωρευτική μείωση να φθάσει στη δεκαετία 2010-2020 το 49%. Την ίδια δεκαετία απώλεσε σωρευτικά το 29% του τζίρου του, κάτι που σχετίζεται με το γεγονός ότι χιλιάδες επιχειρήσεις οδηγήθηκαν στο «λουκέτο», αλλά και ότι συνολικά η κατανάλωση υποχώρησε πλήττοντας και όσες επιχειρήσεις άντεξαν.
Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα να βρεθούν στο φάσμα της ανεργίας χιλιάδες εργαζόμενοι, με τη σωρευτική μείωση των απασχολουμένων στο λιανεμπόριο –όπως αποκαλύπτεται στη μελέτη «Λιανικό εμπόριο, επιχειρηματικές τάσεις και καταναλωτική συμπεριφορά στην Ελλάδα», που εκπόνησε η Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank και δημοσιοποιήθηκε χθες– να φθάνει το 13%. Και μπορεί το 13% ως ποσοστό να μη λέει και πολλά, όταν όμως αφορά τον μεγαλύτερο εργοδότη της χώρας –διότι το λιανεμπόριο ήταν και εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης της χώρας–, τότε σημαίνει ότι σωρευτικά χάθηκαν περί τις 65.000 θέσεις εργασίας μέσα στη δεκαετία 2010-2020.
Οπως σε κάθε κρίση, βεβαίως, υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι, είτε αυτό αφορά ολόκληρους υποκλάδους του λιανεμπορίου είτε μεγέθη επιχειρήσεων. Ετσι, αν και κατά την προηγούμενη δεκαετία είχαμε μερικά από τα πιο ηχηρά «λουκέτα» στο λιανεμπόριο, όπως αυτό της «Μαρινόπουλος», της «Βερόπουλος» και της «Ηλεκτρονικής Αθηνών», το μεγάλο πλήγμα υπέστησαν κυρίως μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, αλλά και συγκεκριμένοι κλάδοι. Αλλωστε το 58% των λιανεμπορικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι στην ουσία ατομικές και απασχολείται σε αυτές μόνο ο ιδιοκτήτης τους, ενώ σε ένα 40% απασχολούνται από 2 έως 9 άτομα.
Στους μεγάλους χαμένους της δεκαετούς κρίσης ήταν ο υποκλάδος των επίπλων, υφασμάτων και εν γένει οικιακού εξοπλισμού. Σύμφωνα με τη μελέτη της Alpha Bank, ο εν λόγω υποκλάδος το 2020 αριθμούσε 19.371 επιχειρήσεις έναντι 38.638 το 2010, χάθηκαν δηλαδή σχεδόν οι μισές μέσα στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, ενώ κατά 53% μειώθηκε στον κλάδο η απασχόληση, με τους απασχολουμένους να περιορίζονται σε 46.686 το 2020, από 98.000 το 2010. Μόνο μέσα σε μία χρονιά, το 2014, ο εν λόγω υποκλάδος έχασε το 75% της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του, την οποία ακόμη δεν έχει ανακτήσει πλήρως.
Μία στις τέσσερις επιχειρήσεις έκλεισε κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης.
Στον αντίποδα βρίσκεται ο υποκλάδος της πώλησης ηλεκτρονικών υπολογιστών και εν γένει προϊόντων τεχνολογίας. Αν και η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του υποχώρησε κατά 53% στη δεκαετία 2010-2020, με το 25% μάλιστα της αξίας να χάνεται την πρώτη χρονιά της οικονομικής κρίσης, ο τζίρος του ενισχύθηκε την ίδια δεκαετία, ο αριθμός των επιχειρήσεων αυξήθηκε κατά 14%, ενώ και ο αριθμός των απασχολουμένων αυξήθηκε κατά 10%. Πρόκειται δε για τον κλάδο που ανέκτησε μεγάλο μέρος των απωλειών της δεκαετίας την πρώτη περίοδο της πανδημίας και ειδικά κατά τη διετία 2020-2021.
Μια ιδιαίτερη κατηγορία από μόνη της είναι αυτή των μη εξειδικευμένων καταστημάτων – πρόκειται κυρίως για τα σούπερ μάρκετ. Και είναι ιδιαίτερη όχι μόνο γιατί είναι μεγαλύτερη, αλλά και διότι, παρά τη μείωση των επιχειρήσεων του κλάδου κατά 18% σε σύγκριση με το 2010, η απασχόληση αυξήθηκε κατά 20%.
Ο λόγος είναι κυρίως η μεγάλη συγκέντρωση που υπήρξε στον κλάδο αυτό και κυρίως στην υποκατηγορία των σούπερ μάρκετ: τρεις αλυσίδες σούπερ μάρκετ (Σκλαβενίτης, ΑΒ Βασιλόπουλος και Metro) έκαναν το 2020 το 64% του συνολικού τζίρου της κατηγορίας των μη εξειδικευμένων καταστημάτων. Στα μη εξειδικευμένα καταστήματα πραγματοποιείται το 44% του τζίρου του λιανεμπορίου, με το 87% αυτού να γίνεται από τα σούπερ μάρκετ, και απασχολείται το 31% των συνολικά απασχολουμένων στο λιανεμπόριο, με το 88% αυτών να είναι επίσης στα σούπερ μάρκετ.
Η συγκέντρωση στα σούπερ μάρκετ προέκυψε τόσο από τις εξαγορές – συγχωνεύσεις αλυσίδων όσο και από το γεγονός ότι στη δεκαετία της κρίσης τα ειδικευμένα καταστήματα τροφίμων (αρτοποιεία, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, οπωροπωλεία κ.ά.) είδαν τον τζίρο τους να μειώνεται δραματικά –κατά 32% μόνο το 2014–, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη με τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Συνέπεια του παραπάνω ήταν να μειωθεί μέσα στη δεκαετία 2010-2020 ο αριθμός των επιχειρήσεων κατά 31% και η απασχόληση κατά 12%.