Σε μια εποχή οικονομικού κατακερματισμού και γεωπολιτικών εντάσεων, η δουλειά του γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Οταν η Νιγηριανή Νγκόζι Οκόντζο-Ιγουεάλα ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο προ διετίας, είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο την αναβίωση του προστατευτισμού και την παράλυση στα δικαιοδοτικά όργανα του Οργανισμού, αλλά και τις αντιπαραθέσεις και τη διαταραχή των εφοδιαστικών αλυσίδων που προκάλεσε η πανδημία. Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ», με αφορμή την επίσκεψή της στην Αθήνα για την απονομή του βραβείου «Λόρδος Βύρων» της Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό, η Οκόντζο-Ιγουεάλα τονίζει ότι η παγκοσμιοποίηση συνέβαλε στην ανύψωση περισσότερων από 1 δισ. ανθρώπων από τη φτώχεια και ότι το κόστος της διάσπασης της παγκόσμιας οικονομίας σε ξεχωριστά μπλοκ θα είναι τεράστιο. Προσθέτει ωστόσο ότι με τη διεύρυνση των εφοδιαστικών αλυσίδων σε αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της παγκόσμιας οικονομίας και να γίνει το νέο κύμα της παγκοσμιοποίησης πιο συμπεριληπτικό.
– Τα τελευταία χρόνια, πολιτικές όπως οι επιδοτήσεις, οι περιορισμοί στις ξένες επενδύσεις και οι έλεγχοι στις εξαγωγές πολλαπλασιάζονται ανά τον κόσμο. Ανησυχείτε ότι, υπό τη δική σας εποπτεία, η διεθνής αρχιτεκτονική του ελεύθερου εμπορίου μοιάζει να καταρρέει;
– Κατ’ αρχάς, η δική μου εποπτεία έχει τα όριά της – ο ΠΟΕ είναι ένας οργανισμός που διοικείται από τα μέλη του. Δεν προσπαθώ να αποφύγω τις ευθύνες μου, απλά εξηγώ πώς έχουν τα πράγματα. Επιπλέον, να σημειώσω ότι το 75% του διεθνούς εμπορίου εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα υπό τους όρους του πλέον ευνοούμενου έθνους (most favoured nation) – και το ποσοστό αυτό έχει παραμείνει σταθερό από τότε που ανέλαβα γενική διευθύντρια. Ο συνολικός όγκος του παγκόσμιου εμπορίου παραμένει εξαιρετικά υψηλός – 32 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το εμπόριο υπηρεσιών που παρέχονται ψηφιακά, ειδικά, αυξάνεται ραγδαία – κατά 8% ετησίως.
Η Ε.Ε. είναι ένα από τα πιο εποικοδομητικά μέλη του ΠΟΕ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Βάλντις Ντομπρόβσκις, πολύ ανοιχτοί στον διάλογο.
Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν βλέπουμε σημάδια κατακερματισμού – όπως η μείωση στο εμπόριο ενδιάμεσων αγαθών ως ποσοστό του συνολικού εμπορίου ή η επιβράδυνση στον ρυθμό αύξησης των συναλλαγών μεταξύ χωρών που συνήθως βρίσκονται σε αντίθετα στρατόπεδα στις ψηφοφορίες στα Ηνωμένα Εθνη. Εχω προειδοποιήσει για τον κίνδυνο να διασπαστεί ο κόσμος σε διαφορετικά εμπορικά μπλοκ λόγω όλων αυτών των απαγορεύσεων και των περιορισμών. Μακροπρόθεσμα, η διάσπαση σε δύο μπλοκ θα κοστίσει 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ – ολόκληρη την οικονομία της Ιαπωνίας! Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι το κόστος θα είναι ακόμη υψηλότερο, ως και 7% του ΑΕΠ. Για τις αναπτυσσόμενες και τις αναδυόμενες οικονομίες, το κόστος θα είναι ακόμη πιο υψηλό, στην περιοχή του 12%. Δεν έχουμε περιθώριο για κάτι τέτοιο.
– Πού βρισκόμαστε σχετικά με τα μακροχρόνια προβλήματα που συνδέονται με τον μηχανισμό επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ – και ειδικά με το Δευτεροβάθμιο Δικαιοδοτικό Οργανο (Appellate Body);
– Το βέτο στον διορισμό δικαστών ξεκίνησε επί Τραμπ, αλλά ακόμη και πιο πριν, επί Ομπάμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πρόβλημα με τον τρόπο που λειτουργούσε το Οργανο. Υπήρχε όντως η ανάγκη να μεταρρυθμιστεί ο μηχανισμός και υπάρχει κάποια βάση στις ενστάσεις των Αμερικανών. Αλλωστε, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν κι αυτές εκφράσει ανησυχία για την προσβασιμότητα και την πολυπλοκότητα του μηχανισμού. Βρισκόμαστε στη διαδικασία αυτής της αναμόρφωσης επί του παρόντος, του μηχανισμού σε όλο του το εύρος, και μπορώ να δηλώσω με ικανοποίηση ότι οι Αμερικανοί συνεργάζονται και οι διαπραγματεύσεις είναι εποικοδομητικές. Το πρωτοβάθμιο επίπεδο μάλιστα ήδη λειτουργεί, έχει ενώπιόν του 17 υποθέσεις. Το πρόβλημα είναι ότι δεν λειτουργεί το Δευτεροβάθμιο Οργανο, οπότε αν υπάρξει προσφυγή, αυτές οι υποθέσεις καταλήγουν στο κενό. Προσδοκούμε πάντως ότι στην επόμενη υπουργική συνάντηση στα τέλη Φεβρουαρίου θα έχουμε πετύχει σημαντική πρόοδο.
– Η Ε.Ε. έχει κι αυτή τον τελευταίο καιρό στραφεί στις επιδοτήσεις, στους ελεγκτικούς μηχανισμούς για τις ξένες επενδύσεις κ.λπ. Μήπως υποκύπτει κι αυτή στη σαγήνη του προστατευτισμού;
– Θέλω να είμαι σαφής. Η Ε.Ε. είναι ένα από τα πιο εποικοδομητικά μέλη του ΠΟΕ. Εχει επανειλημμένως επιδείξει τη δέσμευσή της στο ανοιχτό, ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο. Είναι μια σθεναρή υποστηρίκτρια του πολυμερούς εμπορικού συστήματος και με έχει υποστηρίξει πολύ ενεργά στο έργο μου. Πρόσφατα αρκετά μέλη του ΠΟΕ σηματοδοτούν στην Ε.Ε. ότι εισπράττουν κάποιες από τις πολιτικές της –σωστά ή λανθασμένα– ως μορφές προστατευτισμού. Ενα παράδειγμα είναι ο Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Ανθρακα (σ.σ.: που επιβάλλει δασμούς σε εισαγωγές από χώρες με χαλαρή νομοθεσία για τον έλεγχο των εκπομπών άνθρακα). Πολλές χώρες ανησυχούν γι’ αυτό, όπως πολλές ανησυχούν για τον κανονισμό για την αποψίλωση (σ.σ.: που επιβάλλει περιορισμούς στην εισαγωγή προϊόντων που έχουν προέλθει από την καταστροφή δασών). Αυτό που θεωρώ πολύ σημαντικό είναι ότι η Ε.Ε. είναι διατεθειμένη να αφουγκραστεί αυτές τις ανησυχίες, να εξηγήσει τη λογική της νομοθεσίας της και να αναζητήσει τρόπους να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, ο επίτροπος για το εμπόριο, όλοι τους έχουν υπάρξει πολύ ανοιχτοί στον διάλογο.
Η παγκοσμιοποίηση έσωσε 1 δισ. ανθρώπους από τη φτώχεια
– Ενα άλλο αμφιλεγόμενο ζήτημα αφορά την επίκληση της εθνικής ασφάλειας για την παράκαμψη των κανόνων που διέπουν το διεθνές εμπόριο. Ποια είναι η θέση σας; Πρέπει να μπορούν οι χώρες να επικαλεστούν την εθνική ασφάλεια χωρίς η απόφασή τους να ελέγχεται από τον ΠΟΕ; Και πόσο ανησυχείτε ότι αυτή η πρακτική θα γενικευτεί, καθώς εντείνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας;
– Είναι ξεκάθαρο ότι η ένταση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας βρίσκεται στα ύψη και αυτό δεν είναι κάτι που μπορούμε εύκολα να διαχειριστούμε. Εχουμε επίσης εντάσεις μεταξύ της Ε.Ε. και της Κίνας, ενίοτε και μεταξύ της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Δεν είναι πάντως ο ρόλος του ΠΟΕ να εκφέρει γνώμη σχετικά με το τι συνιστά ζήτημα εθνικής ασφάλειας για μια χώρα. Κάθε χώρα το κρίνει μόνη της αυτό. Αυτό που μας απασχολεί στον ΠΟΕ είναι η ερμηνεία αυτή να μην οδηγεί σε πολιτικές που υπονομεύουν τον ανταγωνισμό ή τα δικαιώματα άλλων μελών του οργανισμού.
– Ωστόσο, δεν σας απασχολεί ότι σε πολλές περιπτώσεις ο ορισμός της εθνικής ασφάλειας διευρύνεται σε μεγάλο βαθμό με σκοπό ακριβώς την παράκαμψη των κανόνων για το εμπόριο;
– Οπως είπα, κάθε χώρα ευθύνεται για τη συγκεκριμένη ερμηνεία. Αν μια άλλη χώρα αντιλαμβάνεται ότι πλήττεται από αυτόν τον ορισμό έχει το δικαίωμα να το θέσει στο τραπέζι. Κι εμείς τότε συστήνουμε διάλογο μεταξύ των δύο μερών, όχι να φέρουν την υπόθεση στον ΠΟΕ.
– Πόσο επιτυχής ήταν η παρέμβαση του ΠΟΕ στις ημέρες της πανδημίας για τη διαφύλαξη της οικουμενικής πρόσβασης στα εμβόλια;
– Δεν ήταν αυτός ο ρόλος του ΠΟΕ. Δεν είμαστε ο ΠΟΥ. Εχουμε όμως αυτή τη συμφωνία για την πνευματική ιδιοκτησία, την TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights), και ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες κατέθεσαν αίτημα αναστολής της, ώστε να μπορέσουν να παραγάγουν εμβόλια. Αυτό προκάλεσε μια μακρά συζήτηση, που είχε ξεκινήσει πριν αναλάβω το πόστο μου. Είναι απαράδεκτο να υπάρχουν εμβόλια που να μπορούν να σώσουν ζωές και να μην είναι διαθέσιμα σε κάποια μέρη του κόσμου. Από την άλλη, το δικαίωμα στην πνευματική ιδιοκτησία είναι σημαντικό: δεν πρέπει να καταργούνται τα κίνητρα για την έρευνα και την καινοτομία. Ηταν ένα πολύ δύσκολο δίλημμα, αλλά καταφέραμε να πείσουμε τα μέλη μας να συμφωνήσουν σε μια συμβιβαστική λύση. Δόθηκε η δυνατότητα σε αναπτυσσόμενες χώρες να παρακάμψουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για πέντε χρόνια προκειμένου να παραγάγουν εμβόλια.
– Πόσο ωφελείται η Αφρική σήμερα από το διεθνές εμπόριο;
– Το μερίδιο της Αφρικής στο διεθνές εμπόριο είναι πολύ χαμηλό – μόλις 3%. Μάλιστα, έπεσε κάπως κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Συνεπώς, δεν ωφελείται όσο θα έπρεπε. Εν μέρει, αυτό συμβαίνει επειδή εξακολουθεί να εξάγει κυρίως πρώτες ύλες και εμπορεύματα – προϊόντα χωρίς προστιθέμενη αξία. Υπάρχει όμως τώρα η ευκαιρία να μετεγκατασταθούν ορισμένες εφοδιαστικές αλυσίδες στην αφρικανική ήπειρο. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ θέλουν να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους, θεωρούν ότι είναι υπερβολικά εξαρτημένες από ορισμένα μέρη και σε ορισμένους κλάδους. Στους ημιαγωγούς, για παράδειγμα, αφού περισσότερο από 90% των οποίων κατασκευάζονται στην Ταϊβάν. Ενα μεγάλο ποσοστό ορισμένων ζωτικών πρώτων υλών προέρχεται από την Κίνα. Κατά την πανδημία, συνειδητοποιήσαμε ότι δέκα χώρες παράγουν το 80% των εμβολίων. Η Αφρική εισάγει το 99% των εμβολίων και το 90% των φαρμάκων που χρειάζεται. Αν πραγματικά θέλουμε να αποφύγουμε την υπερβολική εξάρτηση και να οικοδομήσουμε την ανθεκτικότητα, γιατί να μη στραφούμε σε εκείνες τις αναπτυσσόμενες χώρες που έχουν το σωστό επιχειρηματικό περιβάλλον; Ετσι οικοδομείται η ανθεκτικότητα και παράλληλα η παγκόσμια οικονομία γίνεται πιο συμπεριληπτική.
– Τι απαντάτε στους πολέμιους της παγκοσμιοποίησης; Γιατί η υποχώρησή της είναι κακή είδηση για τους φτωχούς του πλανήτη;
– Η παγκοσμιοποίηση ανύψωσε περισσότερους από 1 δισ. ανθρώπους από τη φτώχεια. Εκανε προσιτά τα καταναλωτικά αγαθά και λειτούργησε αποπληθωριστικά. Το προηγούμενο κύμα της παγκοσμιοποίησης απέκλεισε τους πιο φτωχούς στις πλούσιες χώρες, αλλά και κάποιες από τις φτωχές χώρες. Γι’ αυτό –και εξαιτίας των συνεπειών της τεχνολογίας στην παραγωγή– υπάρχει ο λαϊκισμός. Εμείς, λοιπόν, θέλουμε να επανεφεύρουμε την παγκοσμιοποίηση, να την κάνουμε πιο συμπεριληπτική.