«Noblesse oblige» λένε οι Γάλλοι. Κοινώς, τα πάσης φύσεως αξιώματα προϋποθέτουν και υποχρεώσεις. Με αυτή την αρχή πορεύθηκε ολόκληρη τη ζωή του ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος, ο οποίος κηδεύθηκε την Παρασκευή σε στενό οικογενειακό κύκλο, αφήνοντας πίσω του ένα απόλυτο πρότυπο ηγεσίας στον «Τιτάνα» και κατ’ επέκτασιν στο ελληνικό επιχειρείν, σφυρηλατημένο κυριολεκτικά στα δικά του –αυστηρά– μέτρα. Απόγονος του Νικολάου Παπαλεξόπουλου, ιατρού και ήρωα της Επανάστασης του 1821 στο Αργος, μεγάλωσε άλλωστε με τέτοια διδάγματα από την οικογένειά του, που τον έστειλε να τελειώσει το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Αν σκεφθεί κανείς ότι ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών ξεκίνησε το 1907 από γόνους καραβοκύρηδων και σταφιδεμπόρων που φοίτησαν στην ίδια σχολή, αντιλαμβάνεται πως ο Παπαλεξόπουλος είχε ένα ήθος παλαιάς κοπής, σύμφωνα με το οποίο ο επιχειρηματίας και ο ευπατρίδης ταυτίζονται απολύτως.
Ανθρωπος χαμηλών τόνων, δεν έκανε εμφανίσεις, δεν έδινε συνεντεύξεις, αλλά ήταν παρών διά των έργων του σε πολλά επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας: εκτός από την επιχειρηματική δράση του, η οποία ξεκίνησε στον κλάδο του τσιμέντου ήδη από τη δεκαετία του ’50, όταν η χώρα έκανε τα πρώτα βήματα μετά τον Εμφύλιο, υπήρξε μεταξύ άλλων πρόεδρος του ΣΕΒ, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), ιδρυτικό μέλος και πρώην πρόεδρος της Κίνησης Πολιτών για μια Ανοικτή Κοινωνία, ιδρυτικό μέλος του Alba Graduate Business School. Το σκεπτικό του ήταν ότι η Ελλάδα, αν δεν έφτιαχνε θεσμούς ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κοινωνίας πολιτών, θα έμενε σε συνολική καχεξία, ακόμα και αν αναπτυσσόταν η οικονομία. Το σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας έπρεπε κατά τη γνώμη του να είναι συνολικό, να τους συμπεριλαμβάνει όλους και να μην περιορίζεται στην αστιγματική θεώρηση των πραγμάτων που συχνά έχει η ελίτ.
Εντούτοις, αν και αναγνώριζε την τεράστια ευθύνη των επιχειρηματιών, έθετε εντέλει τη βαρύτητα στον ρόλο που έπρεπε να παίξει κάθε νοήμων πολίτης: «Αυτό που δεν πρέπει να συμβαίνει ποτέ είναι να σηκώνουμε τα χέρια και να λέμε: Μα εγώ τι μπορώ να κάνω για τη χώρα; Αυτό αποκλείεται! Οφείλουμε όλοι όπου μπορούμε να δίνουμε το παράδειγμα της προσπάθειας. Κυρίως να μην επιζητούμε εγγυήσεις επιτυχίας για την ανάληψη πρωτοβουλίας. Ο αγρότης, όταν οργώνει το χωράφι του και σπέρνει, έχει καμιά εγγύηση ότι ο σπόρος θα καρποφορήσει; Ε, λοιπόν, έχουμε όλοι χρέος σποράς σε αυτόν τον τόπο», έλεγε.
Υψιστη αρετή για τον ίδιο ήταν η εντιμότητα και η εργατικότητα –παρέμενε ενεργός μέχρι τέλους–, συνδυασμένες όμως με την αποτελεσματικότητα. Ανθρωποι που τον γνώρισαν τονίζουν ότι δεν ανεχόταν ποτέ να ακούσει την έκφραση «πρέπει να γίνει αυτό» δίχως την εισήγηση του πώς θα υλοποιηθεί. «Με νοιάζουν οι πράξεις, οι λύσεις», ήταν η επωδός του. Και όταν ξεκινούσε μια συζήτηση, πάντοτε πίεζε με μαεστρικό τρόπο για να φτάσει στο διά ταύτα, στο αποτέλεσμα. Επόμενο ήταν, λοιπόν, να μη μένει ποτέ και ο ίδιος στα λόγια. Κάθε φορά που πρότεινε κάτι, το υποστήριζε ηθικά και υλικά μέχρι τέλους. Ψηλός, αδύνατος, με βλέμμα διεισδυτικό, είχε έμφυτη ευγένεια και ένα ιδιότυπο χιούμορ που το ενεργοποιούσε και τις πιο δύσκολες στιγμές.
Και δεν ήταν λίγες αυτές. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τοποθετήθηκε στην ηγεσία του ΣΕΒ το 1982, στην πρώτη φάση της κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ, όπου υπήρχε προγραμματική και δεδηλωμένη εχθρότητα και εμπάθεια για τη μεγάλη και επιτυχημένη επιχειρηματικότητα. Ακόμα και τότε, κατάφερε να φτιάξει διαύλους με την κυβέρνηση, προβλέποντας ότι η οικονομία μιας χώρας δεν μπορεί να πάει μπροστά με πόλεμο στις επιχειρήσεις, άρα θα έπρεπε να κρατήσει την επικοινωνία με την άλλη πλευρά για το καλό της πατρίδας. Αυτό που επίσης ήξερε ήδη από το 1980 ήταν πως μια εθνική οικονομία δίχως ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς είναι ένα καρυδότσουφλο σε μανιασμένα κύματα. Επιβεβαιώθηκε με τον πλέον δυσάρεστο τρόπο.
Φιλοευρωπαϊστής
Αυθεντικός φιλοευρωπαϊστής, με εξαιρετική καλλιέργεια και αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, βοήθησε πολύ την Ελευσίνα και τον αρχαιολογικό χώρο της, ενώ συνέβαλε και στην αναστήλωση του ναού του Νεμείου Διός στη Νεμέα. Θαύμαζε το έργο του «Διαζώματος» και πίστευε βαθιά μέσα του πως εμείς οι σύγχρονοι Ελληνες πρέπει να βελτιωνόμαστε καθημερινά ως εθνικό χρέος έναντι της Ιστορίας.
Ραφαήλ Μωυσής
Μοναδική η συμβολή του στην προκοπή της πατρίδας
Η φράση «αν υπήρχαν δέκα σαν και αυτόν θα ήταν πολύ αναβαθμισμένο σήμερα το κοινωνικό και οικονομικό τοπίο της Ελλάδας» θα εθεωρείτο σίγουρα, σχεδόν για κάθε περίπτωση, ένα ακραία υπερβολικό σχήμα λόγου. Οταν όμως ο χαρακτηρισμός αναφέρεται στον Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο, η υπερβολή γίνεται χωρίς δυσκολία, μια αντικειμενική αξιολόγηση για το πρόσωπο και τη συμβολή του στην προκοπή της πατρίδας μας.
Η μεταπολίτευση του 1974 ήταν μια περίοδος σπάνιας εθνικής έξαρσης. Η εργατική τάξη, η κοινωνία ολόκληρη, με συσσωρευμένη από την επταετή δικτατορία αγανάκτηση, ζήτησε, αξίωσε, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να δείξει τον δρόμο προς ένα καλύτερο μέλλον. Ο μεγάλος ηγέτης είχε βέβαια το όραμα, αλλά έπρεπε να εντοπίσει τους κατάλληλους ανθρώπους με τους οποίους να το συμμερισθεί. Και οι οξείες κεραίες του γρήγορα εντόπισαν τον Παπαλεξόπουλο.
Ο Θεόδωρος ήταν ήδη μια αναγνωρισμένη επιχειρηματική προσωπικότητα με σοβαρή κοινωνική προσφορά αλλά, προφανώς λόγω της πολιτικής κατάστασης, είχε κρατήσει μια διακριτική απόσταση από τις κυβερνητικές δραστηριότητες. Ηταν η εποχή κατά την οποία υπήρχαν κάποιες ενδείξεις για ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στο Βόρειο Αιγαίο και η κυβέρνηση προχώρησε στη δημιουργία της ΔΕΠ, της Δημοσίας Επιχείρησης Πετρελαίου, με στόχο την ανάπτυξη δικής μας τεχνογνωσίας. Ο Παπαλεξόπουλος ήταν απλός σύμβουλος της ΔΕΠ, αλλά έβαλε την προσωπική του σφραγίδα ώστε αυτή να μη γίνει «άλλη μία ΔΕΚΟ» αλλά μια σύγχρονα οργανωμένη επιχείρηση.
Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν βέβαια το μεγάλο στοίχημα της ίδιας εποχής, αλλά η κοινωνία προβληματίζονταν ήδη για το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο Συνδικάτο» που αργότερα διατυπώθηκε ως πολιτικό σύνθημα. Ηταν επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί ένα κέντρο επιστημονικής σκέψης και αξιόπιστης πληροφόρησης, το οποίο να μελετήσει όλες τις πτυχές του εγχειρήματος και να εξηγήσει τις μεγάλες προκλήσεις και τα οφέλη για τη χώρα προς τις ιθύνουσες τάξεις και τα μέσα ενημέρωσης. Μαζί με τον Δημήτρη Μαρινόπουλο δημιούργησαν τότε την πρώτη δεξαμενή ελεύθερης σκέψης στη χώρα, το IOBE, το οποίο, μέχρι την τελευταία μας συνάντηση πριν από δώδεκα μήνες, κυριαρχούσε στην αγάπη και τη σκέψη του. Από τα στενόχωρα γραφεία του ΙΟΒΕ πέρασαν υπό διάφορες ιδιότητες αλλά «σημαδεύτηκαν» όλοι από τον Παπαλεξόπουλο, δέκα υπουργοί Οικονομικών, πέντε διοικητές ή υποδιοικητές της Τράπεζας της Ελλάδος, αρκετοί πρόεδροι τραπεζών, δύο διοικητές της ΔΕΗ και πολλοί έγκριτοι επιχειρηματίες και ακαδημαϊκοί.
Οι θεσμοί «Νησίδες Ποιότητας» και «Κίνηση Πολιτών» ήταν δημιουργήματα του Θεόδωρου και το εργαστήριο Μεταπτυχιακών Επιχειρηματικών Σπουδών ALBA δείγμα και αυτό μιας τέτοιας νησίδας. Κινδύνευσε με αφανισμό λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων το ALBA το φθινόπωρο του 1993, ενώ μόλις τότε είχα ορισθεί πρόεδρός του. Μοιράστηκα τον προβληματισμό μου μαζί του, μέσα σε ένα 4χ4 αυτοκίνητο και μέχρι να φθάσουμε στον προορισμό μας, που ήταν το Λεωνίδιο της Κυνουρίας, ο Παπαλεξόπουλος είχε καταλήξει σε ένα σχέδιο δράσης χάρη στο οποίο το ALBA διεσώθη.
Θα διερωτηθεί κανείς, «μα αυτά τα λίγα δικαιολογούν τον υπερβολικό χαρακτηρισμό της αρχής αυτού του σημειώματος;».
Αρκούν, αν σε αυτά προστεθούν ανάλογες αναμνήσεις πολλών άλλων τυχερών όπως εγώ, που είχαμε το προνόμιο να συμπορευθούμε στο πλάι του.
Στέφανος Μάνος
Συμμετείχε και ενθάρρυνε κινήσεις πολιτών
Με λύπη πληροφορήθηκα την περασμένη Παρασκευή τον θάνατο του Θεόδωρου Παπαλεξόπουλου. Ημασταν για χρόνια μαζί στο Συμβούλιο του ΣΕΒ μέχρι το 1977 που παραιτήθηκα για να πολιτευθώ. Ηταν τα χρόνια που καθιερώθηκε ο όρος σοσιαλμανία.
Απόφοιτος του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης, όπως και εγώ, όπως και ο γιος του Δημήτρης, ο σημερινός πρόεδρος του ΣΕΒ, από την πρώτη στιγμή της πολιτικής μου σταδιοδρομίας μαζί με τη σύζυγό του με στήριξαν στα αρχικά μου βήματα. Θυμάμαι ότι στο σπίτι τους έγινε η πρώτη μου πολιτική συγκέντρωση τον Σεπτέμβριο του 1977. Ο Θόδωρος αργότερα μου συμπαραστάθηκε και πολλές φορές συμπλήρωνε τις ιδέες μου με δικές του. Ηταν άνθρωπος επίμονος και ισχυρογνώμων. Δεν μου συγχώρεσε το γεγονός ότι δέχθηκα να συμπράξω με τον Γιώργο Παπανδρέου στις εκλογές του 2004 όταν έκανε το άνοιγμα στους Φιλελεύθερους.
Το 2004 ήταν ακόμη η εποχή κατά την οποία οι συντηρητικοί ποντάριζαν όλα τους τα λεφτά στον Κ. Καραμανλή. Αργότερα ήλθαν η απογοήτευση και η χρεοκοπία. Ο Θόδωρος, ευπατρίδης, ήταν τώρα πια έτοιμος να συνεργαστεί με όλους για το καλό της Ελλάδας. Συμμετείχε και ενθάρρυνε κινήσεις πολιτών. Πρωτοστατούσε. Για την προστασία του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς, τους θεσμούς της πολιτείας, την Παιδεία. Ο Θόδωρος ήταν χωμένος παντού. Ηταν υπόδειγμα καλού επιχειρηματία με ανοιχτό κοινωνικό βλέμμα. Θα ήθελα, όπως είχα γράψει παλαιότερα για ένα άλλο επιχειρηματία, τον Θόδωρο Βασιλάκη, να μαθαίνουν για αυτούς τα παιδιά στο σχολείο.
ΣΕΒ
Πρότυπο ηγέτη, χαρισματικός και ειλικρινής
Με ιδιαίτερη συγκίνηση και βαθιά λύπη ο ΣΕΒ αποχαιρετίζει τον Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο, πρώην πρόεδρο του Συνδέσμου από το 1982 έως το 1988, που με την παρουσία και με την πολυσχιδή θεσμική του δράση σφράγισε την επιχειρηματική και οικονομική ζωή της χώρας μας για πολλές δεκαετίες.
Ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος διέθετε ευρύτατη παιδεία και βαθιά μόρφωση. Ηταν πνεύμα ιδιαίτερα ανήσυχο, καλλιεργημένο, πρωτοπόρο και ανοικτό στο καινούργιο, έχοντας το χάρισμα να ακούει, να εμπνέει και να υλοποιεί με προσοχή στη λεπτομέρεια.
Υπηρετούσε αρχές, πίστευε σε αξίες, και είχε συνείδηση της ηθικής ευθύνης και της κοινωνικής αποστολής του επιχειρηματία.
Πίστευε στον ευρύτερο ρόλο της επιχειρηματικότητας ως δια-ρκούς δύναμης προόδου και δημιουργίας, που αφουγκράζεται τα μηνύματα των καιρών και προσφέρει στην κοινωνία, δείχνοντας τον δρόμο μπροστά.
Οι πρώην πρόεδροι του ΣΕΒ επισημαίνουν για τον Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο:
Ιάσων Στράτος: «Ηταν ηγετικός, ειλικρινής και μεθοδικός. Δούλευε με επιμονή, ευσυνειδησία και ήταν χαρισματικός στην επικοινωνία. Πίστευε ότι ο ρόλος του ΣΕΒ ήταν η κοινωνική προσφορά».
Στέλιος Αργυρός: «Ηταν άνθρωπος της δημιουργίας. Πρότυπο Ηγέτη. Και πάνω από όλα ευπατρίδης. Θα λείψει».
Οδυσσέας Κυριακόπουλος: «Ευπατρίδης, ηγέτης του βιομηχανικού χώρου και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη μεταπολίτευση. Ανέλαβε την ηγεσία του ΣΕΒ στη δύσκολη περίοδο της πρώτης σοσιαλιστικής διακυβέρνησης της χώρας και της ένταξής της στην ΕΟΚ. Αγωνίστηκε για την αναγκαία προετοιμασία της ελληνικής παραγωγής για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εταιρειών. Ηταν υπόδειγμα επιχειρηματία. Οραματιστής αλλά και πηγή έμπνευσης για όλους μας που ακολουθήσαμε το παράδειγμά του. Συνιδρυτής και μεγάλος υποστηρικτής του ΙΟΒΕ και του ΑLBA».
Δημήτρης Δασκαλόπουλος: «Είμαι μάλλον ο τελευταίος πρόεδρος του ΣΕΒ που νουθετήθηκε από τον Θ. Παπαλεξόπουλο επί της ακμής του. Δάσκαλος, με όλο το περιεχόμενο της λέξης. Επαΐων και πείσμων, σοφός και αυστηρός, ωθούσε προς βελτίωση και προκαλούσε τον σεβασμό. Του είμαι ευγνώμων για τα μαθήματα που μου έδωσε».
Θεόδωρος Φέσσας: «Ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος υπήρξε ο χαρισματικότερος πρόεδρος του ΣΕΒ των τελευταίων δεκαετιών. Διακρίθηκε για την εργατικότητα, την ευθύτητα του χαρακτήρα, την ευρυμάθεια και το καινοτόμο πνεύμα του. Πέτυχε σε ό,τι ασχολήθηκε κι αφήνει πίσω του αξιολογότατο έργο, που τιμά την επιχειρηματική οικογένεια της χώρας».
Γιάννης Στουρνάρας
Στη γενιά των βιομηχάνων που δημιούργησαν αξίες
Ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος ήταν μια εμβληματική προσωπικότητα. Ανθρωπος με ευρύτατη μόρφωση, αξίες και όραμα, τόσο για την πατρίδα του όσο και για την επιχείρηση που διηύθυνε.
Ανήκε στη γενιά των βιομηχάνων που δημιούργησαν αξίες, επιχειρηματικά πρότυπα και συμπεριφορές προς μίμηση. Είχε άποψη επεξεργασμένη, που ακόμη και όταν διαφωνούσες μαζί του δεν ήταν εύκολο να του αντιπαρατεθείς με επιχειρήματα. Είχε τετράγωνη και απλή σκέψη – έλεγε ότι η κρίση δημιουργήθηκε επειδή επί δεκαετίες καταναλώναμε περισσότερα από όσα παρήγαμε, με το κράτος, και όχι μόνον, να πρωτοστατεί σε αυτή την ανισορροπία. Πίστευε πολύ στην ανεξαρτησία των θεσμών.
Τον γνώριζα πολλά χρόνια, αλλά είχα την τιμή και τη χαρά να συνεργαστώ μαζί του όταν ήμουν γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ και εκείνος μέλος του διοικητικού συμβουλίου. Είχε ανεξάντλητη έμπνευση επί παντός επιστητού. Μου έδινε ιδέες για ερευνητικά projects, που προέκυπταν από την πολυετή εμπειρία του ως πραγματικός παραγωγός και τη βαθύτατη επιστημονική γνώση του. Κυρίως όμως ξεχώριζε για τη σεμνότητά του, την ευγένειά του, το χιούμορ του και την κοινωνική του στάση. Θα λείψει πολύ από την Ελλάδα ο Θεόδωρος.