Μόνον όσοι διαθέτουν εξουσιοδοτημένη πρόσβαση γνωρίζουν την ακριβή διαδρομή προς την υπόγεια παγερή αίθουσα στην οποία η κίνηση παρακολουθείται μέσω, διακριτικά τοποθετημένων, καμερών ασφαλείας, αλλά και ενός ειδικού συστήματος ελεγχόμενης εισόδου και εξόδου. Πρόκειται, ίσως, για έναν από τους καλύτερα φυλασσόμενους –μη στρατιωτικής χρήσης– χώρους του ελληνικού Δημοσίου και όχι άδικα, καθώς μέσα σε αυτόν χτυπάει η καρδιά του ψηφιακού κράτους. Στις νευραλγικής σημασίας εγκαταστάσεις αυτές, που βρίσκονται αρκετά μέτρα κάτω από τη γη, στο κτίριο της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ) στην οδό Χανδρή στο Μοσχάτο, επιτράπηκε η είσοδος στην «Κ». Ο μονότονος, πλην χαμηλής έντασης, θόρυβος των κεντρικών υπολογιστικών υποδομών, των servers και των περίπου 4.500 επεξεργαστών με τις ακατάληπτες για τους μη ειδικούς ενδείξεις, αλλά και η χαμηλή θερμοκρασία του θωρακισμένου χώρου που παραπέμπει σε αίθουσα χειρουργείου, αποκρύπτουν, ώς ένα βαθμό, το γεγονός ότι από τα μηχανήματα αυτά εξαρτάται η ευρωστία της ψηφιακής διακυβέρνησης και της πύλης gov.gr.
Το data center της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης διαθέτει αποθηκευτικό χώρο άνω των 1.300 τεραμπάιτ (terrabytes), μέγεθος που υπολογίζεται ότι ισοδυναμεί με περισσότερες από 1,3 εκατ. (πραγματικές) συρταριέρες αρχειοθέτησης εγγράφων. Χάρη στη δομή αυτή, που σε μεγάλο βαθμό υποαξιοποιούνταν, αποφεύχθηκαν 2,7 εκατ. επισκέψεις στα γκισέ των δήμων, οι οποίες θα απαιτούνταν για να κατατεθούν ισάριθμες αρχικές ή τροποποιητικές δηλώσεις των αδήλωτων τετραγωνικών μέτρων, διαδικασία που πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας tetragonika.govapp.gr. Υπολογίζεται ακόμη ότι κάθε χρόνο επισκεπτόμαστε δημαρχεία και Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) 6,6 εκατ. φορές για την παραλαβή δημοτολογικών και ληξιαρχικών πράξεων, όπως απόσπασμα ληξιαρχικής πράξης γάμου, πιστοποιητικό γέννησης κτλ. Και αυτές οι επισκέψεις από τον περασμένο Ιούνιο έχουν γίνει περιττές, καθώς αυτού του είδους τα έγγραφα χορηγούνται μέσω του gov.gr. Με τα δεδομένα αυτά, η ευθύνη με την οποία είναι επιφορτισμένοι οι περισσότεροι από 300 μηχανικοί Πληροφορικής της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, μία επίλεκτη ομάδα προγραμματιστών και τεχνικών υπολογιστών του Δημοσίου, είναι πολύ υψηλή. Το ιδιαίτερα αυτό καταρτισμένο προσωπικό βρίσκεται σε ετοιμότητα επί εικοσιτετραώρου βάσεως, καθώς εάν εκδηλωθεί περιστατικό κυβερνοεπίθεσης –όπως συνέβη στο πρόσφατο παρελθόν– αναλαμβάνει δράση άμεσα.
Η ενιαία πύλη gov.gr έγινε δημοφιλής χάρη στην καραντίνα που επέσπευσε και τη δημιουργία της, καθώς τέθηκε σε δοκιμαστική λειτουργία δύο μήνες νωρίτερα, το τελευταίο δεκαήμερο του περασμένου Μαρτίου. Αλλά και επειδή τους τελευταίους 15 μήνες προστέθηκαν περισσότερα από 100 συστήματα φορέων του Δημοσίου, από τους οποίους η πλατφόρμα αντλεί στοιχεία, των οποίων ο αριθμός δεν ξεπερνούσε τους 36 μέχρι τον Ιούνιο του 2019. «Ξεκινήσαμε με 501 υπηρεσίες στο gov.gr. Πριν από μία εβδομάδα ήταν 614. Συνεχώς οι συνεργάτες μου μου στέλνουν στο WhatsApp τον αριθμό, ο οποίος κάθε μέρα αυξάνεται, οπότε κινδυνεύω να μη λέω τον σωστό γιατί έχει προστεθεί και κάτι», ανέφερε χαρακτηριστικά ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης σε δημόσια τοποθέτησή του.
Το gov.gr αξιοποιεί τις δυνατότητες του κέντρου διαλειτουργικότητας, του μηχανισμού δηλαδή που δουλεύει στο παρασκήνιο και επιτρέπει στα συστήματα του Δημοσίου να «μιλούν» μεταξύ τους, όπως αναφέρει στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος. Το κέντρο διαλειτουργικότητας αποτελεί το πληροφοριακό σύστημα, που επιτρέπει τη διασύνδεση των ηλεκτρονικών υπηρεσιών του Δημοσίου, ελαχιστοποιώντας την εμπλοκή του πολίτη σε μερικά μόνο κλικ κατά την υποβολή της αίτησης χορήγησης ενός εγγράφου, όπως η βεβαίωση χρόνου ανεργίας.
Πίσω από την εξασφάλιση, μέσω του gov.gr, ενός πιστοποιητικού ή ενός επιδόματος πραγματοποιείται μία αθέατη, πλην σύνθετη διαδικασία, με… πρωταγωνιστές ειδικές εφαρμογές, servers, δηλαδή υπολογιστές που λειτουργούν ως εξυπηρετητές και φέρουν εις πέρας σειρά εργασιών και το κυβερνητικό υπολογιστικό νέφος (Gcloud). Τη ραχοκοκαλιά του κέντρου πληροφορικής, όπου στηρίζεται η ψηφιακή διακυβέρνηση, αποτελούν εκτός από τους επίλεκτους μηχανικούς Πληροφορικής της ΓΓΠΣΔΔ, οι servers που φυλάσσονται στον ειδικό χώρο που παραπέμπει σε καταφύγιο πολέμου στο κτίριο της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων. Οι υπολογιστές είναι συνδεδεμένοι με το Gcloud, όπου φιλοξενούνται 240 πληροφοριακά συστήματα 90 φορέων και μέσω τεχνολογίας υπηρεσιών ιστού (web services) καθίσταται δυνατή η επικοινωνία μεταξύ των εφαρμογών της ΓΓΠΣΔΔ και των φορέων από όπου αντλούνται τα απαιτούμενα στοιχεία. «Δεν καταργούμε μόνο τη φυσική, αλλά και την ηλεκτρονική επίσκεψη, καθώς ο πολίτης δεν χρειάζεται να μεριμνήσει καθόλου. Πώς συμβαίνει αυτό; Εφαρμόζοντας την αρχή της ενημέρωσης του κράτους από τον πολίτη σε ένα μόνο σημείο και της αυτόματης διακίνησης, μέσω Διαδικτύου, των στοιχείων στους ενδιαφερόμενους φορείς», εξηγεί ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Για την υποβολή αίτησης απαιτείται η είσοδος του πολίτη στην υπηρεσία, μέσω των κωδικών πρόσβασης στο Taxisnet και αφότου ολοκληρωθεί η αυθεντικοποίηση (login), πραγματοποιούνται κλήσεις αυτόματης παροχής στοιχείων (web services) προς τις δημόσιες υπηρεσίες από τις οποίες πρέπει να ληφθούν τα ζητούμενα στοιχεία. Το εννεάμηνο του 2020 πραγματοποιήθηκαν 23,6 εκατ. κλήσεις web services, ενώ o αριθμός των αυθεντικοποιήσεων διαμορφώνεται σε 35,1 εκατ.
Ο άθλος της ταυτοποίησης των πολιτών μέσα από πολλαπλά δημόσια μητρώα
To κέντρο διαλειτουργικότητας του υπουργείου Οικονομικών τέθηκε σε λειτουργία τέλη του 2016 και μέχρι να αναβαθμιστεί με τον νόμο 4623/2019 αποτελούσε, κατά κάποιο τρόπο, κοιμώμενο γίγαντα. Κι αυτό δεδομένου ότι μόλις 36 φορείς αντλούσαν στοιχεία μέσω αυτού, των οποίων ο αριθμός έχει αυξηθεί σήμερα σε 90 που αντιστοιχούν συνολικά σε 210 πληροφοριακά συστήματα. Πλέον, λόγω και της υποχρεωτικής φιλοξενίας του συνόλου των φορέων της δημόσιας διοίκησης, όπως προβλέπει ο Ν.4623/2019, η Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων δέχεται ολοένα και περισσότερα αιτήματα «φιλοξενίας» από κρατικούς φορείς, τα οποία υπολογίζεται ότι απαιτούνται από μερικές ώρες έως το αργότερο μία εβδομάδα για να ικανοποιηθούν.
Ωστόσο, μέχρι να καταστεί εφικτή η διαλειτουργικότητα και να μην περιοριστεί το ψηφιακό κράτος σε ιδιαίτερα χρήσιμες, αλλά περιορισμένες εφαρμογές, όπως το «e-Παράβολο», απαιτήθηκε να πραγματοποιηθεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο έργο, ώστε να καταστεί εφικτή η επιτυχής ταυτοποίηση στοιχείων πολιτών ανάμεσα στα πολλαπλά μητρώα. Για παράδειγμα, κατά την ονοματοδοσία παιδιών, τα στοιχεία της ΗΔΙΚΑ δεν ενημερώνονταν από το μητρώο πολιτών το οποίο δεν περιελάμβανε τον ΑΜΚΑ, ενώ, σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό περιπτώσεων, τα στοιχεία αλλοδαπών ή Ελλήνων είχαν καταγραφεί με λατινικούς χαρακτήρες. Την εξίσωση της διαλειτουργικότητας έκανε ακόμη δυσκολότερη το γεγονός ότι ορισμένα από τα δηλωθέντα στοιχεία, ενδεχομένως, ήταν αναληθή. Το επόμενο βήμα που προετοιμάζει το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης περιλαμβάνει τη δήλωση αριθμού κινητού τηλέφωνου μέσω Taxisnet ώστε να καθίσταται εφικτή η πρόσθετη αυθεντικοποίηση, μέσω της διαδικασίας του κωδικού μιας χρήσης (one-time password).
«Μέσω της ταυτοποίησης επιτυγχάνεται η ταυτοποίηση στοιχείων πολιτών που έχουν διαφορετικά αναγνωριστικά (κλειδιά), όπως ΑΦΜ και ΑΜΚΑ, ή και διαφορετικό τρόπο αναγραφής στοιχείων ονοματεπώνυμου ανάμεσα στα διαφορετικά μητρώα (φορολογικό, ΗΔΙΚΑ, πολιτών). Στο σύνολό τους, τα θέματα αυτά θα αντιμετωπιστούν πλήρως με την εισαγωγή του προσωπικού αριθμού που θα αποτελεί το μοναδικό αναγνωριστικό κάθε πολίτη στα μητρώα της δημόσιας διοίκησης», σημειώνει ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Με στόχο την προστασία των προσωπικών δεδομένων το κέντρο διαλειτουργικότητας δεν αποθηκεύει τις επιχειρησιακές ή διοικητικές πληροφορίες που ανταλλάσσουν οι φορείς, ενώ τα στοιχεία που ανταλλάσσονται είναι μόνο τα απολύτως απαραίτητα και βάσει όσων έχουν προβλεφθεί βάσει του νομοθετικού πλαισίου. Ενδεικτικά, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεν δύναται να αντλήσει φορολογικά στοιχεία, ενώ κατά την αίτηση χορήγησης ενός επιδόματος του οποίου προϋπόθεση είναι ένας πολίτης να διαθέτει, λ.χ. εισόδημα που δεν υπερβαίνει τις 15.000 ευρώ, η ανταλλαγή πληροφορίας περιορίζεται αποκλειστικά στο εάν ο αιτών πληροί ή δεν πληροί το συγκεκριμένο κριτήριο.
Στον αντίποδα, σήμερα κατά την επικαιροποίηση των στοιχείων ενός συναλλασσόμενου με μία τράπεζα ένα από τα απαιτούμενα δικαιολογητικά περιλαμβάνει το εκκαθαριστικό σημείωμα, όπου αποκαλύπτεται σειρά μη απαραίτητων για τη συγκεκριμένη διαδικασία «ευαίσθητων» πληροφοριών (π.χ. στοιχεία δανείων, οχημάτων κ.τ.λ.). Να σημειωθεί εν παρόδω ότι το προσεχές διάστημα, η διαδικασία αυτή θα αντικατασταθεί από την εφαρμογή «Know your customer» που θα επιτρέπει στον πολίτη, μέσω Διαδικτύου, να συναινεί στη διάθεση των στοιχείων του στις τράπεζες κατά τον έλεγχο των εγγράφων πιστοποίησης της ταυτότητάς του.
Η νέα γενιά υπολογιστικού νέφους και το δεύτερο data center
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2022, σύμφωνα με όσα προβλέπει ο ν. 4623/19, όλα τα κεντρικά πληροφοριακά συστήματα του Δημοσίου θα πρέπει να έχουν μεταφερθεί στο κυβερνητικό υπολογιστικό νέφος, στις κεντρικές δηλαδή υπολογιστικές υποδομές της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων. Ως εκ τούτου, θα απαιτηθεί η επέκταση της υπολογιστικής ισχύος του data center της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, αλλά και η προσθήκη εναλλακτικού δεύτερου κέντρου δεδομένων. Πρόκειται για έργο προϋπολογισμού της τάξεως των 24,3 εκατ. ευρώ, για το οποίο το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης εξέδωσε, στις αρχές του μήνα, την πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων, προκειμένου αυτό να ενταχθεί στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, επιχειρηματικότητα και καινοτομία», να εξασφαλίσει, δηλαδή, συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Η πρόσκληση αυτή έχει αποδέκτη την αναθέτουσα αρχή του έργου, την Κοινωνία της Πληροφορίας, που θα πρέπει να υποβάλει την πρόταση και κατ’ επέκταση την αίτηση χρηματοδότησης του έργου μέχρι και τις 2 Νοεμβρίου.
Η νέα αυτή γενιά κυβερνητικού νέφους είναι απαραίτητη επειδή, εκτός από την απαιτούμενη επέκταση της υπολογιστικής ισχύος και τη δημιουργία δεύτερου κέντρου δεδομένων, που θα εξασφαλίζει την επιχειρησιακή λειτουργία ύστερα από ενδεχόμενη καταστροφή του υφιστάμενου (πρωτεύοντος) data center, είναι αναγκαία η εξασφάλιση παροχής νέων, πιο προηγμένων υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές, που δεν ήταν διαθέσιμες κατά τον σχεδιασμό της αρχικής σύμβασης του κυβερνητικού νέφους, προσφέρουν ακόμη μεγαλύτερες οικονομίες κλίμακος και καινοτομίες.
Επίσης, τα νέα πληροφοριακά συστήματα δημόσιων φορέων, που θα υλοποιηθούν σταδιακά εντός των επόμενων 2-3 ετών και θα φιλοξενηθούν στο κυβερνητικό νέφος, εκτιμάται ότι θα έχουν αυξημένες ανάγκες σε αποθηκευτικό χώρο, υπολογιστική ισχύ, μνήμη, ταχύτητα επικοινωνίας και ασφάλεια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την εκτιμώμενη αύξηση της ψηφιοποίησης των διακινούμενων εγγράφων, τη ραγδαία αύξηση των δεδομένων, σε ποσοστό 60% και 80% ετησίως και τη στροφή στην τηλεργασία –ακόμη και στο Δημόσιο–, καθιστά απαραίτητη τη δεύτερη φάση του G-cloud.
Η Ελλάδα έχει ως πρότυπο το μοντέλο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης της Εσθονίας, όπου οι πολίτες διεκπεραιώνουν τη συντριπτική πλειονότητα των συναλλαγών τους με το Δημόσιο από απόσταση. Στόχος της κυβέρνησης είναι, σε ορίζοντα τριών χρόνων, η επαφή του πολίτη με τις κρατικές υπηρεσίες να πραγματοποιείται σχεδόν αποκλειστικά μέσω Διαδικτύου. Το ψηφιακό κράτος έχει και σημαντικά δημοσιονομικά οφέλη. Εάν εφαρμοστεί, ενιαία, σε επίπεδο Ε.Ε., η ετήσια εξοικονόμηση κόστους τοποθετείται στα 50 δισ. ευρώ.