«Κοίτα αυτή την πλάκα στο πεζοδρόμιο», μου λέει ο εικαστικός Κεν Τσουνγκ, στρέφοντας την προσοχή μου σε μια σπασμένη τσιμεντόπλακα, προς την οποία μου νεύει με το πρόσωπό του. «Φαίνεται σαν να έχει σκάσει από την ξηρασία». Προς στιγμήν, σκέφτομαι να του αναλύσω το εκλογικό ράβε-ξήλωνε ή τις κακοτεχνίες των αθηναϊκών πεζοδρομίων. Να του πω πως πέρυσι, σκοντάφτοντας σε μια τέτοια πλάκα, έσκισα το μέτωπό μου. Δεν βγάζω τσιμουδιά. Βρισκόμαστε επί της Ασκληπιού, στα Εξάρχεια, μία μέρα πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης Some Shreds: Happening at the edge, για την οποία έφτιαξε τέσσερα έργα. Η κουβέντα μας έχει ξεκινήσει με το πόσο πολύ ξηρό τού φαίνεται το κλίμα στην Ελλάδα, πάντα σε σχέση με την υγρασία που επικρατεί στο ευρισκόμενο ακριβώς κάτω από τον τροπικό του Καρκίνου Χονγκ Κονγκ. Βρίσκεται στην περιοχή εδώ και περίπου έναν μήνα, ως φιλοξενούμενος καλλιτέχνης της γκαλερί Phoenix Athens, ενώ συνεχίζει τις σπουδές του στο λονδρέζικο Goldsmiths.
Τα έργα του –που κανείς μπορεί να τα περιγράψει ως τρισδιάστατους πίνακες, γλυπτά ή εγκαταστάσεις– τα έφτιαξε επιτόπου, ενώ για δύο μέρες, στις 13 και 14 Οκτωβρίου, τους έδωσε νέα ζωή ο χορευτής, χορογράφος και video artist Μαξ Λι, εκτελώντας μία περφόρμανς σε ανοιχτό διάλογο μαζί τους. Οι δύο καλλιτέχνες, με την τέχνη τους, επιχείρησαν, μεταξύ άλλων, να αναδείξουν τα «κομμάτια που λείπουν» από τις ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας για το παρελθόν των πόλεων που κατοικούμε. Να δώσουν βήμα στις πολιτισμικές ταυτότητες και τις φωνές που έχουν τεθεί στο περιθώριο, να αναπαραγάγουν την αίσθηση του προσωρινού και της ευθραυστότητας. Στις περφόρμανς συμμετείχαν επίσης ο μουσικός Κρόνικλ Λι, παίζοντας βιμπράφωνο και μαρίμπα, ο τσελίστας Τιμ Τονγκ και ο κινηματογραφιστής Κάρλος Λεούνγκ, που συνεισέφερε καταγράφοντας με την κάμερά του όλο το πρότζεκτ.
Φραγκοσυκιές και αρχαίοι μύθοι
Οι μουσικοί έχουν πάρει θέση στην γκαλερί, για να προβάρουν τα κομμάτια τους. Ο χώρος γεμίζει με τις νότες τους που αιωρούνται πριν πεθάνουν στην τελευταία τους αντήχηση. Με τον Κεν, κόβουμε βόλτες ανάμεσα στα έργα του, μου αναφέρει τις πηγές της έμπνευσής του. Του έκαναν εντύπωση οι «στεγνές» φραγκοσυκιές του Λυκαβηττού. Σε ένα του γλυπτό από χαρτί, αφρώδες υλικό και μια βάση που μοιάζει φτιαγμένη με αφρόξυλα (στην πραγματικότητα πρόκειται για κομμάτια φλοιού από δέντρα, κλαδιά και ξερά «πλοκάμια» αλόης), χρησιμοποίησε για εκμαγείο τα χέρια του σε στάση προσευχής. Στη συνέχεια, έβαψε το καλούπι που προέκυψε με σμάλτα και του πρόσθεσε οδοντογλυφίδες για αγκάθια, κάνοντάς το να μοιάζει με ανθρωπόμορφη φραγκοσυκιά. Πίσω από τα χέρια-φραγκοσυκιά, έβαλε να τα σφίγγει –ή να προσπαθεί να τα χωρίσει– ένα δεύτερο ζευγάρι χέρια, ζωγραφισμένο μαύρο, με νύχια χρυσά. Σε έναν πίνακά του, που εκτείνεται σε τρεις διαστάσεις με τη βοήθεια ενός μπεζ καλσόν, χρησιμοποίησε πέτρες που μάζεψε από τη γύρω περιοχή, κλείνοντας το μάτι σε μια εκδοχή του μύθου του Δευκαλίωνα και της συζύγου του Πύρρας. Σύμφωνα με αυτήν, έπειτα από έναν κατακλυσμό αντίστοιχο του Νώε, το μυθικό ζεύγος αναγέννησε το ανθρώπινο είδος πετώντας πίσω του πέτρες, οι οποίες μεταμορφώθηκαν σε άντρες και γυναίκες.
Ο Μαξ, πάλι, με τη βοήθεια του Κάρλος, έφερε στην έκθεση εικόνες από την καθημερινή ζωή στο Χονγκ Κονγκ. Σε στιγμιότυπα μιας βιντεοπροβολής, βλέπουμε έναν αυτοκινητόδρομο διπλής κατεύθυνσης, πάνω στον οποίο κινούνται αυτοκίνητα – τραβηγμένα από ψηλά, με τη βοήθεια drone. Σε ένα άλλο βίντεο, η κάμερα κινείται κατά μήκος ενός στενού δρόμου, κλεισμένου εκατέρωθεν από ψηλά κτίρια, σχεδόν χωρίς να μεσολαβούν πεζοδρόμια. Με αυτές τις εικόνες αναπαράγεται η αίσθηση συμπίεσης που νιώθει κάποιος σε μια πόλη πυκνοχτισμένη, που δεν μπορεί να δει πολύ ουρανό. Στο βάθος του τελευταίου βίντεο, δε, ο ουρανός έχει αντικατασταθεί με όγκους θαλάσσιου νερού. Αργότερα, ενώ περπατάμε στα πέριξ της γκαλερί, ο Τιμ, που σπούδασε μουσική στο Χονγκ Κονγκ και στη Στουτγάρδη, παρατηρεί ότι οι ρυθμοί είναι τελείως διαφορετικοί εδώ. «Στο Χονγκ Κονγκ περπατάμε γρήγορα, τρώμε γρήγορα, κάνουμε τα πάντα γρήγορα. Εδώ οι άνθρωποι μοιάζουν πιο χαλαροί, σαν να μη βιάζονται». Στο Χονγκ Κονγκ, συνεχίζει, «υπάρχουν πολλοί άνθρωποι και πολλά αυτοκίνητα, οι δρόμοι είναι πάντα μποτιλιαρισμένοι». Έπειτα, μου αναφέρει πως, παρότι τα μνημεία προστατεύονται και τα κτίρια που έχουν ιστορική σημασία για την περιοχή αποκαθίστανται, οι κάτοικοι τα προσπερνούν. Δεν εκτιμούν όσο θα έπρεπε τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης τους. Ο Κρόνικλ κουνάει τα κεφάλι του συμφωνώντας και μου λέει ότι ενθουσιάστηκε με το Μουσείο της Ακρόπολης. Όσο είναι εδώ, περπατάει κάθε μέρα από το ξενοδοχείο του, που βρίσκεται στην Ομόνοια, έως την γκαλερί.
Βρίσκει αξιοπρόσεκτο ότι μέσα σε αυτά τα είκοσι λεπτά μπορεί να δει τόσα διαφορετικά πρόσωπα της πόλης, κάτι που έχει συναντήσει ξανά στην Ευρώπη –σπούδασε στην Αμβέρσα– αλλά όχι στο Χονγκ Κονγκ. Ο Μαξ πιστεύει ότι μια πόλη δεν είναι τόσο τα κτίριά της όσο οι καρδιές των ανθρώπων που χτυπούν σε αυτήν, η βιωμένη αίσθηση που έχουν οι κάτοικοι για τον χώρο μέσα στον οποίο υπάρχουν. Είναι η δεύτερη φορά του στην Αθήνα. Την πρώτη είχε έρθει φορτωμένος ένα μπάκπακ, πριν από περίπου μία δεκαετία, ως τουρίστας.
Real Estate και γκράφιτι με τη Μαντόνα
Περπατάμε στους δρόμους του κέντρου, προσπερνάμε νεοκλασικά που είναι ή μοιάζουν αφημένα στη μοίρα τους ή είναι περιτριγυρισμένα από σκαλωσιές και αθηναϊκές πολυκατοικίες χτισμένες γύρω στη δεκαετία του 1970. Κάποιες από αυτές, εκ των βάθρων ανακαινισμένες, έχουν αλλάξει χρήση – έχουν μετατραπεί σε χιπστερικά Airbnb. Αναγνωρίζω, από τα σημάδια μιας επίθεσης με ροζ μπογιά, μια τέτοια που είχα δει λίγο καιρό πριν στο ντοκιμαντέρ του Arte Athènes: Une ville en pleine mutation (Αθήνα: Μια πόλη στη δίνη των αλλαγών). Η Ελέιν Γι Γινγκ Τσαν, υπεύθυνη επικοινωνίας της έκθεσης, Κινέζα που μένει μόνιμα στην Ελλάδα, ποζάρει μπροστά από έναν τοίχο όπου κάποιος έχει γράψει με σπρέι τη φράση «Tourists leave our homes alone». Σκαλώνω για λίγο σκεπτόμενος την κατά λέξη μετάφραση, αλλά το νόημα είναι ότι οι βραχυχρόνιες μισθώσεις αποτελούν κόκκινο πανί για πολλούς από τους κατοίκους της περιοχής. Σε μια πόρτα είναι γραμμένη με μοβ σπρέι η λέξη «queer» και δίπλα της, στον τοίχο, υπάρχει ζωγραφισμένη η εικόνα της Μαντόνα.
Η Γινγκ-γι Χο, η επιμελήτρια που έφερε κοντά τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν σε αυτό το πρότζεκτ, πραγματοποίησε γαλλικές σπουδές και σύγχρονης κινεζικής λογοτεχνίας, πριν κάνει ένα μεταπτυχιακό στην αρχιτεκτονική συντήρηση. Οι άνθρωποι που έχει συναναστραφεί στα Εξάρχεια της φαίνονται, μου λέει, δεκτικοί και ανοιχτόμυαλοι. Η γειτονιά όπου μένει στο Χονγκ Κονγκ δεν βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο, που είναι πλημμυρισμένο από ουρανοξύστες. Υπάρχουν πολυκατοικίες με πέντε έξι πατώματα, όπως και εδώ. Κάποιες φορές, δε, περπατάει στα Εξάρχεια και νομίζει ότι βρίσκεται στη γειτονιά της. Τα μικρομάγαζα που εξυπηρετούν τις ανάγκες των μόνιμων κατοίκων συνυπάρχουν με μπαρ, γεμάτα με άτομα που έλκονται από την ενέργεια, τη γοητεία των Εξαρχείων. Της αρέσουν αυτά τα μαγαζιά – ίσως γιατί έχει σχεδιάσει να βάλει μπροστά ένα πρότζεκτ για τη διατήρηση των παλιών καταστημάτων του Χονγκ Κονγκ, ως μέρους της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης.
Ιδιοκτήτης της Phoenix Athens είναι ο, γεννημένος στο Σαν Ντιέγκο, Eλληνο-Κινέζος Δημήτρης Γιν. Ήρθε για να μείνει στα Εξάρχεια το 2015, χωρίς να μιλάει ελληνικά. Αφού σπούδασε κάτι που δεν ήθελε τόσο (γραφικές τέχνες στην Καλιφόρνια), μετεκπαιδεύτηκε στο Κυπριακό Κολέγιο Τέχνης του Στας Παράσκος, αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη, με το διεθνές εκτόπισμα. Το στούντιο το άνοιξε το 2018, έχοντας ήδη ζήσει στο Λονδίνο και στο Παρίσι. «Μου αρέσει η ιδέα της τέχνης ως κοινωνικής γλυπτικής», μου λέει ενώ έχουμε επιστρέψει στην γκαλερί και ο Κρόνικλ παίζει με τις οκτάβες στο βιμπράφωνο. Είναι θαυμαστής του Γιόζεφ Μπόις, που θεωρεί το κοινωνικό σύνολο ως ένα έργο τέχνης στο οποίο κάθε άτομο μπορεί/ πρέπει να συνεισφέρει ισάξια και ισότιμα. Τον ενδιαφέρει η σύνδεση με τους ανθρώπους. Με αυτή την έκθεση, που υποστηρίχτηκε από το Συμβούλιο Ανάπτυξης Τεχνών του Χονγκ Κονγκ και υπήρξε μια ιδέα της Ελέιν, ο ίδιος μπορεί να συνδεθεί περισσότερο με την κινεζική κληρονομιά της καταγωγής του.
Στην Αθήνα, το 1931, μου λέει η Γινγκ-γι, έλαβε χώρα το 1ο Διεθνές Συνέδριο Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών για τα Ιστορικά Μνημεία, που θεωρείται η πρώτη διεθνής, συλλογική προσπάθεια κατάρτισης οδηγιών για τη διατήρηση και την αποκατάστασή τους. Κάτι μάλλον λογικό, μιας και, όπως μου αναφέρει, όπου και να βρίσκεται κανείς σε αυτή την πόλη, νιώθει ότι από κάπου μπορεί να δει την Ακρόπολη. Το παρελθόν είναι πανταχού παρόν εδώ, ενώ στο Χονγκ Κονγκ η ιστορία της πόλης δεν είναι αρχιτεκτονικά αναγνώσιμη, τα κτίρια μοιάζουν μεταξύ τους. Τα δε τελευταία λόγια που έχουν γραφτεί στο μαγνητόφωνο του έξυπνου τηλεφώνου μου είναι κι αυτά δικά της: «Δεν έχουμε ρίζες, λέμε στο Χονγκ Κονγκ. Μας αρέσει πολύ να ταξιδεύουμε». Το ταξίδι έως τα Εξάρχεια άξιζε τον κόπο.
ΙΝFO → Η έκθεση Some Shreds: Happening at the edge συνεχίζεται έως τις 3 Νοεμβρίου στη Phoenix Athens Gallery and Residency (Ασκληπιού 87, Νεάπολη Εξαρχείων).