Η νοσταλγία είναι παράξενο πράγμα. Και ύπουλο. Όταν το ρίχνουμε στην αναπόληση, τι ακριβώς κάνουμε; Θυμόμαστε στιγμές ευτυχίας; Εξιδανικεύουμε ένα μοιραία περίπλοκο παρελθόν ή απλώς θρηνούμε για τον χρόνο που περνά;
Τις προάλλες ξεφύλλιζα ένα οικογενειακό φωτογραφικό άλμπουμ (ε ναι, από τη μακρινή εκείνη εποχή που τυπώναμε φωτογραφίες και δεν χρειαζόταν να τρίβουμε απελπισμένοι την οθόνη του κινητού μας, σίγουροι πως δεν μπορεί, κάπου εδώ θα είναι κ.λπ.) και κόλλησα με μια συγκεκριμένη εικόνα.
Όλες οι παλιές φωτογραφίες –ειδικά στο χαρτί– δημιουργούν μια αίσθηση νοσταλγίας, αλλά η συγκεκριμένη είχε πολλαπλές δόσεις: είναι τραβηγμένη στο Βερολίνο το 2004, στέκομαι κάθιδρος, φορώντας ένα μάλλον γελοίο αθλητικό μπλουζάκι, και κρατάω την κόρη μου, μωρό, στην αγκαλιά. Στο στήθος μου κρέμεται ένα ολόχρυσο ευμέγεθες μετάλλιο, αλλά η προσοχή της κόρης μου είναι στραμμένη στο αλατισμένο μπρέτσελ που προσπαθεί να δαγκώσει. Δεν την παρεξηγώ, σχεδόν όλοι γύρω μας παρόμοια μετάλλια επιδεικνύουν – είναι ο τερματισμός του ημιμαραθωνίου, στον οποίο σε μια στιγμή απερισκεψίας αποφάσισα να συμμετάσχω. Πίσω μας πάγκοι με Γερμανούς που πίνουν μπίρες στον χλωμό ήλιο. Και στο βάθος ένα τεράστιο ρημαγμένο κτίριο με τζάμια στο χρώμα του μπρούντζου: είναι το Palast der Republik, το Παλάτι της Δημοκρατίας· η κρυφή ειρωνεία (;) του ονόματος είναι τόσο βερολινέζικη – αντηχεί τις αντιφάσεις της ιστορίας του.
Στην ίδια θέση είχε θεμελιωθεί τον 15ο αιώνα το Stadtschloss, το βασιλικό παλάτι του Βερολίνου. Μέχρι τον 17ο αιώνα είχε εξελιχθεί σε ένα εντυπωσιακό μπαρόκ ανάκτορο, σύμβολο της πρωσικής μοναρχίας. Κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπέστη κάποιες φθορές, αλλά συνέχιζε να στέκεται στη θέση του. Η θέση του βέβαια ήταν στο ανατολικό Βερολίνο και μετά τη διχοτόμηση της πόλης η κομμουνιστική κυβέρνηση αποφάσισε να ξεμπερδεύει με τα αυτοκρατορικά σύμβολα και το κατεδάφισε. Το σχέδιο ήταν να ανεγερθεί στη θέση του ένα μοντερνιστικό σύμπλεγμα κρατικών κτιρίων, που να εκφράζει το σύγχρονο πνεύμα. Ελλείψει χρημάτων το σχέδιο αναβλήθηκε και το άδειο οικόπεδο χρησίμευε για να κάνουν αναστροφή τα τανκς των παρελάσεων, ώσπου το 1970 ο Χόνεκερ επένδυσε στην κατασκευή του νέου Παλατιού του Λαού. Τα αχανή κτίρια συστέγαζαν το κοινοβούλιο της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, κυβερνητικές υπηρεσίες και γραφεία, ταχυδρομείο, κινηματογράφους, αίθουσες συναυλιών, ντίσκο, μπόουλινγκ, μπαρ, εστιατόρια και εμπορικά καταστήματα. Το παράδοξο υβρίδιο κοινοβουλίου και αμερικανικού εμπορικού κέντρου αντικατόπτριζε το πρόγραμμα «καταναλωτικού σοσιαλισμού» του καθεστώτος. Στόχευε να πείσει τους ανατολικογερμανούς πως ο δρόμος προς τον κομμουνιστικό παράδεισο δύναται να φωτίζεται από ντισκομπάλες.
Φευ, δύο δεκαετίες μετά, η Ανατολική Γερμανία ήταν παρελθόν. Στις 3 Οκτωβρίου του 1990 στο κτίριο αυτό ψηφίστηκε η απόφαση της επανένωσης.
Σύντομα έγινε σαφές πως η μοίρα του ήταν και πάλι η κατεδάφιση ή η ριζική ανακαίνιση. Ξεκίνησε μια δημόσια συζήτηση που απασχόλησε την πόλη και τη χώρα για δεκατρία χρόνια και έφερε αντιμέτωπους πολιτικούς κάθε απόχρωσης, διεθνείς επενδυτές, ακτιβιστές, καλλιτέχνες, πολεοδόμους, ακροδεξιούς, αρχιτέκτονες, νοσταλγούς του κομμουνισμού. Μια συζήτηση που κατά κάποιον τρόπο συνεχίζεται ακόμη. Το 2003 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ψήφισε την οριστική του κατεδάφιση και την ανέγερση στη θέση του ενός νέου κτιρίου. Κατ’ αντιστοιχία με την παράξενη μοίρα του, το νέο αυτό κτίριο θα ήταν… το παλιό! Η πρόταση που εγκρίθηκε μετά από ατελείωτα ντιμπέιτ και λυσσαλέες πολιτικές μάχες ήταν να ανεγερθεί ένα –κάπως σαχλό– αντίγραφο του πρωσικού παλατιού. Το Humbold Forum, όπως είναι το όνομά του, ολοκληρώθηκε και θα στεγάσει οσονούπω το Εθνολογικό Μουσείο και το Μουσείο Ασιατικών Τεχνών.
Σήμερα, που η διαμάχη για την αποικιοκρατική διάσταση των εθνολογικών συλλογών και η διεκδίκηση για τον πολιτιστικό επαναπατρισμό κυριαρχεί διεθνώς, η ιδέα της στέγασης λατρευτικών και καλλιτεχνικών αντικειμένων της Αφρικής και της Ασίας σε ένα αντίγραφο πρωσικού παλατιού θα αρκούσε για άλλα τόσα χρόνια διαφωνιών. Αλλά μπήκε και το κερασάκι στην τούρτα: στην κορυφή του πύργου του Παλατιού αναρτήθηκε το globus gruciger, η χρυσή υδρόγειος με τον σταυρό στην κορυφή – σύμβολο της κυριαρχίας της ευρωπαϊκής μοναρχίας. Και για να είναι πιο ξεκάθαρο, η βάση πλαισιώθηκε με τη φράση του κάιζερ Φρειδερίκου Γουλιέλμου του 4ου: «Τα πάντα, στον ουρανό και στη γη και κάτω από τη γη, πρέπει να γονατίσουν εις το όνομα του Κυρίου».
Αυτές τις μέρες κάποιοι καλλιτέχνες διοργανώνουν διαμαρτυρίες για τους ιμπεριαλιστικούς συμβολισμούς του «νέου παλατιού». Λίγο πιο πέρα, στο φορτωμένο ανατολικογερμανικά «αναμνηστικά» μουσείο της ΛΔΓ, μόλις εγκαινιάστηκε μια έκθεση αφιερωμένη στο Palast de Republik. Είναι περίεργο πράγμα η νοσταλγία, πόσω μάλλον σε τόσο φορτισμένα τοπία.
Το 2005 στην πρόσοψη του Palast ο καλλιτέχνης Λαρς Ράμπεργκ είχε τοποθετήσει μια φωτεινή επιγραφή ύψους οκτώ μέτρων που διαβαζόταν από μακριά: ZWEIFEL – «Αμφιβολία» στα γερμανικά. Συνόψιζε την αίσθηση των συζητήσεων για το μέλλον του κτιρίου αλλά και το μέλλον της ενωμένης Γερμανίας. Μάλλον θα έπρεπε να τη διατηρήσουν, εξακολουθεί να είναι πολύ πιο ταιριαστή και όχι μόνο για το Βερολίνο.