Η Σελήνη ασκεί ακαταμάχητη γοητεία. Κάποτε αντιπροσώπευε το ανεξερεύνητο. Σήμερα τι βλέπουμε όταν κοιτάμε το φεγγάρι; Μήπως βλέπουμε τους εαυτούς μας να καθρεφτίζονται; Όλη την ανθρωπότητα πάνω σε μια χλωμή γαλάζια κουκκίδα;
Ένας εύσωμος άντρας με άσπρο πουκάμισο ξεφυλλίζει έναν χοντρό τόμο εγκυκλοπαίδειας. Τον βλέπουμε σε ένα ασπρόμαυρο φιλμ, με τη σπασμωδική κίνηση των βωβών ταινιών, να διαβάζει, να σχεδιάζει, να πιάνει στον αέρα χαρτιά και έπιπλα που αιωρούνται, να χρησιμοποιεί το φλιτζάνι του εσπρέσο ως τηλεσκόπιο και την καφετιέρα ως διαστημόπλοιο. Είναι ο Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης Γουίλιαμ Κέντριτζ σε ένα έργο-αναφορά στο «Ταξίδι στη Σελήνη» του Μελιές. Κλεισμένος στο στούντιό του, με σχέδια παντού τριγύρω, κάποια αφημένα στο πάτωμα, κάποια καρφωμένα στον τοίχο. Σε ένα από αυτά, σχεδιασμένο με κάρβουνο ένα φινιστρίνι. Ο Κέντριτζ περπατάει σκυφτός πάνω κάτω, πλησιάζει το χάρτινο παράθυρο και κοιτάει. Προσπαθεί να διακρίνει κάτι μέσα στο σκοτάδι.
Πριν από χρόνια σκεφτόμουν πως ψάχνει τον προορισμό του φυσικά, τη Σελήνη. Χτες που το ξαναείδα, σκέφτηκα αυθόρμητα πως ψάχνει τους άλλους στα αντικρινά παράθυρα. Τους συνταξιδιώτες στα γειτονικά διαμερίσματα.
«Το 1969 δημοσιεύτηκε σε όλες τις εφημερίδες μια φωτογραφία τραβηγμένη από το διαστημόπλοιο που ταξίδευε προς τη Σελήνη. Αυτή ήταν η πρώτη φωτογραφία του Κόσμου. Η εικόνα που ο άνθρωπος αναζητούσε για αιώνες ήταν μπροστά στα μάτια μας. Περιείχε μέσα της όλες τις προηγούμενες ατελείς εικόνες, όλα τα βιβλία που είχαν γραφτεί, όλα τα σημάδια – αυτά που είχαν ερμηνευτεί και αυτά που δεν είχαν. Δεν ήταν απλώς η μοναδική εικόνα ολόκληρου του κόσμου, ήταν και η μοναδική εικόνα που περιείχε όλες τις άλλες εικόνες του κόσμου: γκράφιτι, ζωγραφιές, τοιχογραφίες, κείμενα, φωτογραφίες, βιβλία, ταινίες. Ήταν ταυτόχρονα η αναπαράσταση του κόσμου και όλες οι αναπαραστάσεις του κόσμου μαζί», έγραφε ο Ιταλός φωτογράφος Λουίτζι Γκίρι στην εισαγωγή του βιβλίου του «Kodachrome».
Η εικόνα στην οποία αναφέρεται ήταν η φωτογραφία που τράβηξε το πλήρωμα του Apollo 8 την παραμονή των Χριστουγέννων του 1968. «Ω Θεέ μου! Κοίτα αυτή την εικόνα! Εκεί! Η Γη ανατέλλει! Τι ομορφιά!» αναφωνεί ο αστροναύτης Μπιλ Άντερς στην ηχογράφηση. «Έχεις έγχρωμο, Τζιμ; Δώσε μου ένα ρολό έγχρωμο φιλμ γρήγορα!». Και βγάζει τη φωτογραφία που θα χαρακτηριστεί ως η πιο επιδραστική περιβαλλοντική φωτογραφία που έχει ποτέ τραβηχτεί.
«Ξεκινήσαμε να εξερευνήσουμε τη Σελήνη και ανακαλύψαμε τη Γη», είπε ο Μπιλ Άντερς χρόνια μετά. Η Γη στη φωτογραφία του είναι όντως πανέμορφη – μια γαλάζια φωτεινή μπίλια που αναδύεται από το μαύρο βελούδο του διαστήματος. Για πρώτη φορά απαθανατισμένη, στο αναλογικό Ektachrome φιλμ, σε 1/125 του δευτερολέπτου.
Μια πολύ μεταγενέστερη φωτογραφία, λιγότερο ελκυστική αισθητικά αλλά πιο ενδιαφέρουσα εννοιολογικά, είναι η φωτογραφία που τραβήχτηκε από το Voyager 1 το 1990. Έχει μείνει γνωστή ως «η ωχρή μπλέ κουκκίδα». Βλέπουμε μια γκριζόμαυρη κοκκώδη λάσπη και τρεις κάθετες λίγο πιο φωτεινές περιοχές. Αν επιμείνουμε, στα δεξιά της εικόνας, κάπου στο μέσον, θα διακρίνουμε μια μικροσκοπική γαλάζια τελεία: είναι η Γη. Φωτογραφημένη από απόσταση έξι δισεκατομυρίων χιλιομέτρων, καταλαμβάνει χώρο μικρότερο από ένα πίξελ.
«Ξανακοιτάξτε αυτή την κουκκίδα», έγραφε ο Καρλ Σάγκαν, που επέμεινε πιεστικά στη NASA να τραβηχτεί αυτή η φωτογραφία. «Σε αυτή την κουκκίδα βρισκόμαστε. Αυτή είναι το σπίτι μας. Αυτή η κουκκίδα είμαστε εμείς. Πάνω της, ο καθένας που αγαπήσατε, ο καθένας που γνωρίσατε, ο καθένας για τον οποίο έχετε ακούσει κάτι, κάθε ανθρώπινο πλάσμα που υπήρξε ποτέ, έχει ζήσει τη ζωή του […] εκεί – πάνω σε έναν κόκκο σκόνης, αιωρούμενο σε μια ηλιαχτίδα. Για εμένα, υπογραμμίζει την ευθύνη μας να συμπεριφερόμαστε με περισσότερη καλοσύνη και συμπόνια ο ένας προς τον άλλο, και να διαφυλάσσουμε και να αγαπάμε αυτή την ωχρή μπλε κουκκίδα, το μόνο σπίτι που έχουμε ποτέ γνωρίσει».
Έχουμε την τάση να ερμηνεύουμε τα πάντα με βάση την τρέχουσα κατάσταση, να παραμορφώνουμε την πραγματικότητα για να χωρέσει στην αντίληψή μας. Όπως «βλέπω» τον Κέντριτζ να αναζητά με το βλέμμα τους γείτονες στο σκοτάδι, έτσι «ακούω» και τον Πρίμο Λέβι –που μιλούσε κι αυτός στα τέλη του ‘70 για τη συμβολή του μέσου ανθρώπου στους διαστημικούς θριάμβους– να μας μιλάει σήμερα για εντελώς διαφορετικά πράγματα, ας πούμε για μια πιο ανθρώπινη αντιμετώπιση της πανδημίας: «Μια αίσθηση αλληλεγγύης: κατά κάποιον τρόπο ο καθένας μας νιώθει συμμέτοχος. Για το καλό όπως και για το κακό είμαστε ένας. Όσο περισσότερο το συνειδητοποιούμε αυτό, τόσο πιο εύκολη και σύντομη θα είναι η πορεία της ανθρωπότητας προς τη δικαιοσύνη και την ειρήνη».