Η οδηγία ήταν σαφής. Εξαιτίας του κινδύνου ένοπλης ληστείας, οχήματα με λευκούς επιβάτες δεν επιτρεπόταν να διασχίζουν τη χώρα μετά τη δύση του ηλίου. Ήμασταν ενήμεροι. Αλλά τόσο η φιλοξενία των κατοίκων σ’ εκείνο το μικρό χωριό της Γκάνας, όσο κι ένα εκπληκτικό ηλιοβασίλεμα, μας έβγαλαν εκτός προγράμματος. Στο δρόμο της επιστροφής προς την πρωτεύουσα Άκρα, όταν η σκόνη του χωματόδρομου δεν μας άφηνε να διακρίνουμε πέρα από το μισό μέτρο μπροστά μας, αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε τις πιθανές συνέπειες της απερισκεψίας μας. Ώσπου ένα αυτοκίνητο μας προσπέρασε και μέσα στην ομίχλη δύο ένοπλοι μας έκαναν νόημα να σταματήσουμε. Ηρεμήσαμε μόνο όταν καταλάβαμε ότι ήταν αστυνομικοί που ήθελαν απλώς να μας συνοδέψουν ως την πρωτεύουσα για λόγους ασφαλείας.
Όλοι μας έχουμε να διηγηθούμε κάποια ταξιδιωτική περιπέτεια που μας έμεινε αξέχαστη. Ορισμένες προκαλούν γέλιο. Άλλες όχι και τόσο. Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν και οι ταξιδιωτικοί προορισμοί γίνονται ολοένα και περισσότερο προσβάσιμοι, τόσο ακούμε για απερισκεψίες ή αταξίες τουριστών, άλλοτε αθώες, συχνά λόγω άγνοιας, άλλοτε προκλητικές, ακόμη και εγκληματικές. Από τη βεβήλωση αρχαίων μνημείων μέχρι την εξαφάνιση τουριστών που ξέφυγαν από την πεπατημένη, δεν είναι λίγα τα ταξιδιωτικά παθήματα που γίνονται μαθήματα σε άλλους ταξιδιώτες.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Μάικλ, που σπούδαζε στην Αγγλία, ταξίδεψε στη Ρώμη με μερικούς φίλους του. Κοντά στην Αππία Οδό, τον μεγαλύτερο δρόμο που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι στην ιταλική χερσόνησο, οι νεαροί ανακάλυψαν μια είσοδο σε αρχαίες κατακόμβες και αποφάσισαν να τις εξερευνήσουν. Ακολουθώντας τη φωνή κάποιου ξεναγού που ακουγόταν στο βάθος, προχωρούσαν στο σκοτάδι ανάμεσα στα βράχια με το λιγοστό φως από τους αναπτήρες τους. Μέχρι που ένας από αυτούς, που βρισκόταν ακριβώς μπροστά από τον Μάικλ, εξαφανίστηκε. Όσο κι αν φώναζαν το όνομά του, δεν έπαιρναν καμία απάντηση. Μόνο ύστερα από αρκετά τεταμένα λεπτά, άκουσαν τη φωνή του φίλου τους που είχε πέσει σε περίπου 2,5 μέτρα βάθος.
Ο Μάικλ μοιράστηκε την εμπειρία του με τους New York Times, που ζήτησαν από τους αναγνώστες τους παραδείγματα ταξιδιωτικών παραπτωμάτων με στόχο να βοηθήσουν μελλοντικούς ταξιδιώτες. Ευτυχώς ο φίλος του την έβγαλε καθαρή. Ο ίδιος ωστόσο, συνειδητοποιώντας ότι το νεαρό της ηλικίας τους έκανε την παρέα του να νιώθει υπεράνω νόμου, δήλωσε στην αμερικάνικη εφημερίδα: «Η αφέλεια δεν είναι δικαιολογία για κακή συμπεριφορά».
Η φράση του μου θύμισε την ιστορία ενός φίλου από την Κρήτη που στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ταξίδεψε για πρώτη φορά με την παρέα του στην Ιταλία. Συνηθισμένοι από την κρητική φιλοξενία, όταν βρέθηκαν μπροστά σε δίσκους με σαντουιτσάκια και μπρουσκέτες που συνόδευαν το aperitivo τους σε μπαρ της Φλωρεντίας, θεώρησαν ότι όλα τα μεζεδάκια ήταν κέρασμα για τους ίδιους. Χρειάστηκαν αρκετά tramezzini και το αγριοκοίταγμα του μπάρμαν για να καταλάβουν ότι οι δίσκοι δεν ήταν μόνο για την παρέα τους, αλλά για όλους τους πελάτες του μαγαζιού.
Όσο ταξιδεύουμε, τόσο μαθαίνουμε
Πολλά έχουν αλλάξει ωστόσο από τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Σήμερα δεν έχουμε πια τόσες δικαιολογίες για την αφέλεια ή την άγνοια μας σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον ή σε έναν ασυνήθιστο προορισμό του αναπτυσσόμενου κόσμου. Όλες οι πληροφορίες για τα έθιμα, τους νόμους, τους κινδύνους και τις αποδεκτές και μη συμπεριφορές για τους επισκέπτες, είναι εύκολα προσβάσιμες στο διαδίκτυο. Και φυσικά όσο ταξιδεύουμε, τόσο μαθαίνουμε.
Η 29χρονη Τζένιφερ από το Νιου Τζέρσεϊ, μετά την ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού της, περιηγήθηκε για πολλούς μήνες σε διάφορες χώρες. Επιστρέφοντας από τη Μανίλα, αποφάσισε να πάρει μαζί της λίγα φρούτα, ώστε να έχει κάτι να τρώει στη στάση της στη Βιέννη. Αφού έκανε την έρευνά της στο διαδίκτυο σχετικά με τους διεθνείς κανονισμούς για τη μεταφορά φρούτων και γεωργικών προϊόντων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε πρόβλημα να φέρει μερικά μάνγκο και μανγκοστίν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν όμως άρχισε να τρώει τα φρούτα της στην τραπεζαρία του ξενοδοχείου της στην Αυστρία, αντιλήφθηκε ότι είχε φέρει μαζί της μια παρέα από την Μανίλα. «Είδα κάτι λευκό κάτω από τα φύλλα», εξομολογείται η Τζένιφερ. «Όταν το άγγιξα, αμέτρητες μικρές αράχνες έτρεξαν προς κάθε κατεύθυνση. Σκότωσα τη μητέρα αράχνη, αλλά δεν κατάφερα να βρω ούτε ένα μικρό». Η Jennifer, για ένα χρόνο μετά το περιστατικό, εξακολουθούσε να ψάχνει στα αυστριακά μέσα ενημέρωσης για μια νέα εισβολέα αράχνη.
Τα φρούτα δεν είναι το μόνο εξωτικό αναμνηστικό που μπαίνουμε στον πειρασμό να φέρουμε από τα ταξίδια μας. Πόσοι από μας δεν έχουμε πάρει μαζί μας μια ιδιαίτερη πέτρα ή ένα εντυπωσιακό κοχύλι από μια αγαπημένη παραλία. Κάποτε το κάναμε χωρίς τύψεις. Σήμερα όμως που ο υπερτουρισμός οδηγεί εκατομμύρια ταξιδιώτες το χρόνο στις ίδιες παραλίες, αυτά τα αναμνηστικά δεν είναι πλέον τόσο αθώα. Εάν όλοι οι επισκέπτες που απολαμβάνουν έναν τόπο παίρνουν μια πέτρα ως αναμνηστικό, τότε σε λίγα χρόνια αυτοί οι αγαπημένοι προορισμοί δεν θα είναι πια ίδιοι. Ας μην ξεχνάμε ότι ο βασικός ταξιδιωτικός κανόνας «πάρε μόνο αναμνήσεις, άφησε μόνο πατημασιές», ισχύει πάντα και για κάθε προορισμό.