«Ακου Ρος, δεν είμαι δικιά σου για να με σώσεις», λέει η Ρέιτσελ, εμφανώς ενοχλημένη επειδή ο Ρος της χαλάει ένα φλερτ –τη σώζει κατά τα λεγόμενά του– που έχει στο Central Perk, όπου ακόμη δουλεύει ως σερβιτόρα. Η σχέση τους δεν είναι και στα καλύτερά της, έχει προηγηθεί εκείνη η λίστα με τα «υπέρ» και τα «κατά» που βρίσκει εκείνος σε αυτή. «Μα… Μα, είσαι ο αστακός μου!», είναι η απεγνωσμένη απάντηση του Ρος, με τη Ρέιτσελ να μην καταλαβαίνει τίποτα. Είναι η φράση που του είπε νωρίτερα η Φίμπι, για να του εξηγήσει πως «δεν τους φοβάται» και, όπως οι αστακοί που ερωτεύονται εφ′ όρου ζωής και περπατάνε με ενωμένες τις δαγκάνες τους, έτσι και αυτοί θα καταλήξουν μαζί. Οπως και γίνεται στο τέλος του επεισοδίου στα «Φιλαράκια»: «Βλέπετε; Είναι ο αστακός της!», επαναλαμβάνει η ξανθιά της παρέας.
Ο «αστακός» ήταν απλά ένας γλωσσικός κώδικας του ήρωα για να πει ουσιαστικά στην αγαπημένη του πόσο την αγαπάει. Μια φράση με την οποία όλη η παρέα, και ειδικά το ζευγάρι στην προκειμένη, μπορούσε μετά το αίσιο τέλος να συνεννοηθεί μέσα από αυτή την άτυπη «διάλεκτο» που είχε αναπτύξει, στην οποία ο αστακός ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα μαλακόστρακο.
Είναι κάτι στο οποίο όλοι στη μία ή την άλλη σχέση μας και δη στις ερωτικές, επιδιδόμαστε: τονίζουμε ή και χρωματίζουμε λέξεις με άλλα νοήματα και χρησιμοποιούμε υποκοριστικά. Ενίοτε επινοούμε και εντελώς νέες λέξεις για «εσωτερική χρήση». Υπάρχει και άτυπος όρος για αυτό στα αγγλικά. «Familect» (από τα «family» και «dialect», δηλαδή «οικογένεια» και «διάλεκτος») είναι όλο αυτό το ιδιόμορφο γλωσσικό μπουκέτο που ανθίζει ανάμεσα σε οικογένειες, φίλους, ανθρώπους που περνούν πολύ χρόνο ή μένουν μαζί και φυσικά, στους ερωτευμένους.
Φαίνεται πως η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι τελευταίοι είναι και η πιο μεστή συμβολισμών, αν κρίνουμε από το hashtag #MarriedLanguage που κυκλοφορεί στο TikTok και συνοδεύει βίντεο από γλυκόλογα-μισόλογα που χρησιμοποιούν διάφορα ζευγάρια και έχει συνολικά 7,3 εκατομμύρια προβολές. Αλήθεια, τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από όλη αυτή τη «γλωσσική έκρηξη» των ερωτευμένων;
«Μιλάω, άρα ερωτεύομαι»
Για να το πάρουμε από την αρχή, «βασικό κίνητρο στη ζωή μας είναι η ανάπτυξη ψυχοσεξουαλικής σχέσης που μας ικανοποιεί. Οταν αυτό συμβαίνει, ενδέχεται στο εσωτερικό της σχέσης να αναπτυχθούν ιδιαίτεροι γλωσσικοί κώδικες. Ανάλογα με την προσωπικότητα του καθενός αλλά και τις ψυχικές του ανάγκες, αυτοί οι κώδικες αποκαλύπτουν μία ψυχική δυναμική» σημειώνει και ο ψυχίατρος Δημήτρης Λέννας.
Η γλώσσα άλλωστε, πρακτικά εκφράζει απλά και μόνο τη δική μας αντίληψη της αλήθειας. Δεν προκαλεί καμία εντύπωση λοιπόν, το ότι μπορεί να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια σχέση. Αρκεί να θυμηθούμε το «Her» του Σπάικ Τζονζ, στο οποίο ο ήρωας που υποδύεται ο Χοακίν Φίνιξ, ένας επαγγελματίας κειμενογράφος ερωτικών γραμμάτων για όσους δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με λέξεις (ειρωνεία), ερωτεύεται τη «Σαμάνθα» που δεν είναι παρά ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που τον βοηθάει. Ερωτεύεται πρακτικά δηλαδή τη φωνή της (εντάξει, είναι η φωνή της Σκάρλετ Τζοχάνσον) και τις λέξεις της. Το μέρος μιας «άλλης» μετατρέπεται λοιπόν φαντασιακά για τον ήρωα σε ένα όλον συναισθηματικής πληρότητας, ακόμα και αν η άλλη κυριολεκτικά δεν υπάρχει.
Μπορεί στην πραγματική ζωή αυτό να μην είναι η νόρμα –ας αναλογιστούμε, πάντως, πόση «επικοινωνία» διακινείται μέσα από τσατ και λέξεις– αλλά η γλώσσα, ακόμα και στην πιο ισορροπημένη και «πραγματική» σχέση, είναι εκεί για να επιτελέσει κάποιους πολύ συγκεκριμένους ρόλους.
«Σε αγαπάω, γατούλη μου»
«Ζουζουνάκι μου», «πατατούλη μου», «αλεπουδίτσα μου» και άλλες μυριάδες λέξεις που προκαλούν ακαριαία ετεροντροπή σε οποιονδήποτε τρίτο τις ακούσει, είναι απλά η καθημερινότητα για τα νέα, ερωτευμένα ζευγάρια. Πολλές φορές, λοιπόν, ειδικά στα «ζεστά» ακόμη στάδια μιας σχέσης, η γλώσσα είναι ένας τρόπος «αποφόρτισης» του κάθε ατόμου από τον έξω κόσμο, αλλά ενδεχομένως και από τα ίδια τα βάρη που μπορεί να κουβαλάει η σχέση κατά τ’ άλλα. Αυτή είναι μια ιδανική συνθήκη για να αναπτύξει το ζευγάρι μια «νηπιακή» γλώσσα, το λεγόμενο δηλαδή «baby talk», με χαριτωμένες λέξεις και ψευδίσματα. Είναι όπως θα πει και ο ψυχίατρος «μια ευκαιρία τα ζευγάρια να παλινδρομήσουν ψυχικά σε πιο ανάλαφρες καταστάσεις από αυτές που βιώνουν».
Οσο και αν η σχέση λειτουργεί σαν ψυχικό «καταφύγιο», καλώς ή κακώς, μέσα σε αυτή παίζονται και παιχνίδια «αποκλειστικότητας» και «κτήσης» (ακόμα και αν η όποια σχέση δηλώνει ανοιχτή ή ελεύθερη). Αυτήν ακριβώς την ιδέα αποκλειστικότητας έρχονται να τονίσουν όλα εκείνα τα «μου» που συνοδεύουν τις προσφωνήσεις του ενός στον άλλο. Ετσι, αρκεί ένα «γατούλη μου», λόγου χάρη, για να «απωθήσει ο άλλος τις φοβίες και την επιθετικότητα», εξηγεί ο Δ. Λέννας. «Πώς μπορείς να επιτεθείς σε ένα ζωάκι, άλλωστε;», θα σχολιάσει και λίγο αστειευόμενος. Και μην ξεχνάμε και ότι η επιθυμία που έχουμε στα πρώτα στάδια της σχέσης για συνεχή επαφή με τον άλλο μπορεί να οδηγήσει και σε… λεκτικό βομβαρδισμό: «Πολλοί κατακλύζουν τη σχέση τους με ερωτόλογα γιατί πιθανόν να μην αντέχουν τη παραμικρή ανεξαρτησία και απόσταση από τον άλλον», καταλήγει ο ψυχίατρος.
Ηταν όμως πάντα τα γλυκόλογα και οι «διάλεκτοι αγάπης» τόσο… γλυκά; Ας ρίξουμε μια ματιά στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι: το 1928, στο ρεμπέτικο «Καρδιοκλέφτρα» ο Αντώνης Νταλγκάς τραγουδούσε για την αγαπημένη του «Αχ, ψεύτρα και της καρδιάς μου κλέφτρα, αχ, ψεύτρα, τσαχπίνα και πλανεύτρα», με την «τσαχπίνα» και την «πλανεύτρα» να δίνουν στην επόμενη στροφή τη θέση τους στην «κακούργα» και τη «μαγεύτρα». Για να μην πάμε, όμως και τόσο μακριά, το 1994 ο Κώστας Μακεδόνας τραγουδούσε στα «Μαργαριτάρια»: «Κι αν είσαι εσύ γυναίκα άστατη και ψεύτρα, κι αν έχεις γίνει της καρδιάς μου τώρα η κλέφτρα, τα ωραιότερα θα σου ‘χα αγορασμένα, μαργαριτάρια στο βυθό που είναι κρυμμένα».
Πολύ απλά, πριν κάποιες δεκαετίες, που η γενική αντίληψη ήθελε τον άντρα κάπως πιο «σκληρό» και «άλφα» αρσενικό, αυτός εκφραζόταν με ιδιαίτερες λέξεις για το αντικείμενο του πόθου του μεν, αλλά όχι και τόσο χαριτωμένες, μα ούτε καν με θετική χροιά στην πραγματικότητα, αν κρίνουμε από τις «κλέφτρες» και τις «πλανεύτρες» παραπάνω. Ο Δημήτρης Λέννας ωστόσο, έρχεται να προσθέσει και ως σημεία των καιρών και άρα της γλώσσας που χρησιμοποιούμε, τον τρόπο ή την ταχύτητα με την οποία ωριμάζουμε γενικότερα: «Παλαιότερα, η ωρίμανση γίνονταν ίσως πρόωρα και η γλωσσική έκφραση ήταν περιορισμένη. Σήμερα, η πληθώρα των ερωτικών διαλέκτων ίσως να κρύβει και μία ανάγκη παραμονής σε μία πιο ανέμελη ψυχική κατάσταση, χωρίς πολλές ευθύνες», υποστηρίζει.
Μα η χροιά του γλωσσικού κώδικα αλλάζει ακόμα και μέσα στην ίδια τη σχέση, όταν οι ισορροπίες αρχίζουν να αλλάζουν, όταν, τέλος πάντων επέρχεται η «απομάγευση» του άλλου. Οπως λέει και ο ψυχίατρος: «Στις σχέσεις φαντασιώνουμε ότι βρήκαμε αυτό που μας λείπει και μας συμπληρώνει. Αν αυτό ματαιωθεί και καταρρεύσει, τότε οι τρυφεροί κώδικες αντικαθίστανται από κώδικες που εκπροσωπούν τους σκοτεινούς μας εφιάλτες. Στη πρώτη περίπτωση βλέπουμε τον άλλον σαν “καρδούλα μου” και τον συγχωρούμε για τα πάντα. Ενώ στη δεύτερη περίπτωση η απογοήτευση μας οδηγεί στις σκληρότερες εκφράσεις και σε απόλυτες συμπεριφορές».
Πάντως, ο ψυχίατρος καταλήγει στο ότι «η έκφραση των θετικών μας συναισθημάτων με την εκδήλωση της χαράς και της ικανοποίησής μας για τον άλλον είναι θεραπευτική για την ψυχική και σωματική μας υγεία». Γι’ αυτό, λοιπόν, συνεχίστε με το έτερόν σας ήμισυ να επινοείτε λέξεις και αφήστε τους άλλους να «κριντζάρουν».