Οσο τα δώρα μπορούν να σκορπίσουν χαμόγελα στα πρόσωπα αυτών που τα λαμβάνουν, άλλο τόσο μπορούν να προκαλέσουν τον κρύο ιδρώτα όσων τα αγοράζουν. Αλλες φορές μπορεί να γνωρίζουμε ακριβώς τι θέλει ο άλλος, άλλες πάλι καθόλου, ενώ σε περιόδους όπως αυτή των Χριστουγέννων μπαίνει στη μέση και ο παράγοντας μπάτζετ, μιας και καλούμαστε να πάρουμε δεκάδες δώρα σε κοντινούς μας και μη ανθρώπους. Και πίσω από όλα αυτά κρύβεται η βαθιά μας επιθυμία να επιλέξουμε το «τέλειο δώρο» ανά περίσταση, να κάνουμε δηλαδή μια ιδανική επιλογή.
Τι πρέπει λοιπόν να προσέξουμε για να οδηγηθούμε όσο το δυνατόν πιο αναίμακτα στη σωστή επιλογή δώρου, τώρα μάλιστα που πλησιάζουν οι γιορτές; Τις απαντήσεις έχει ο Τζούλιαν Τζίβι, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Μάρκετινγκ του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνια, που έχει μελετήσει διεξοδικά την τελευταία δεκαετία το κομμάτι των δώρων.
Πρώτα από όλα, όπως σημειώνει ο ειδικός, μπορούμε να χωρίσουμε τα δώρα σε τρεις κατηγορίες, βάσει του ψυχολογικού και κοινωνικού ρόλου που καλούνται να επιτελέσουν. Ετσι, λοιπόν, έχουμε το αλτρουιστικό δώρο, το εγωιστικό δώρο και το δώρο των κοινωνικών κανόνων.
Το «αλτρουιστικό» δώρο
Οταν κάποιος καλείται να αγοράσει ένα δώρο, είναι πολλά αυτά στα οποία δίνει σημασία. Το βασικό, πάντως, στο οποίο επικεντρώνει συνήθως την προσοχή του είναι να ικανοποιήσει αυτόν που δέχεται το δώρο. «Το ενδιαφέρον, βέβαια, είναι πως δεν σκεφτόμαστε μόνο τι θα αρέσει στον άλλο αλλά και άλλα πράγματα, όπως θα δούμε στη συνέχεια», λέει ο Τζούλιαν Τζίβι.
Το εγωιστικό δώρο
Υπάρχει και ένας εγωιστικός παράγοντας στα δώρα. «Ας πούμε, μπορεί να θεωρώ ότι στον άλλο θα αρέσει το δώρο Α περισσότερο από το δώρο Β, αλλά το δώρο Β μπορεί να με κάνει να φαίνομαι ότι σκέφτηκα τον άλλο περισσότερο και άρα να το διαλέξω», φέρνει ως παράδειγμα ο Τζούλιαν Τζίλβι. Οι μελέτες, από την άλλη, έχουν δείξει πως συχνά δεν επιλέγουμε να χαρίσουμε κάτι που έχουμε και εμείς, γιατί έτσι η δική μας «εκδοχή» του αντικειμένου θα γίνει λιγότερο μοναδική.
Σε περσινό της άρθρο στο Atlantic με τίτλο «Gift-giving is about the buyer, not the receiver» (μτφρ.: «Τα δώρα έχουν να κάνουν με αυτόν που τα αγοράζει και όχι με αυτόν που τα λαμβάνει»), η Αννα Γκόλντφαρμπ σημειώνει πως «τα δώρα μπορεί να γίνουν η έκφραση των συναισθημάτων μας για τους άλλους, αλλά συγχρόνως στέλνουν μηνύματα για το πώς νιώθουμε για τους εαυτούς μας». Σε άλλο σημείο συμπληρώνει πως «οι άνθρωποι κάνουν όλων των ειδών τους ασυνείδητους υπολογισμούς στην επιλογή ενός δώρου. Πολλοί από εμάς θέλουμε να νιώσουμε καλοπροαίρετοι, αλλά δίνουμε ουκ ολίγη προσοχή στο πώς αυτή η διαδικασία του “δούναι” θα μας κάνει να νιώσουμε για τους εαυτούς μας».
Το δώρο των κοινωνικών κανόνων
Ανάλογα τη σχέση που έχουμε με τον άλλον, δημιουργούνται και κάποιοι άτυποι κανόνες για τα δώρα που αγοράζουμε: αυτοί είναι διαφορετικοί όταν πρόκειται για κάποιον συγγενή μας, για τους φίλους μας ή για το ταίρι μας. Ομοίως, ακολουθούμε και κάποιους άτυπους κανόνες ανάλογα με την περίσταση για το τι σημαίνει καλό δώρο για κάποιον.
Και έπειτα, υπάρχουν ένα σωρό ερωτήσεις που προκύπτουν κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά από το ράφι ενός καταστήματος ή το εικονικό ράφι ενός e-shop.
Ακριβό δώρο σημαίνει και καλύτερο δώρο;
Αν και οι περισσότεροι αντανακλαστικά κάνουμε στο μυαλό μας την παραπάνω εξίσωση, πρόκειται για μια αυταπάτη. «Οταν αγοράζουμε δώρα θεωρούμε ότι η τιμή έχει σημασία. Θεωρούμε ότι υπάρχει μία σύνδεση μεταξύ του πόσα θα ξοδέψουμε και πόσο θα εκτιμήσει ο άλλος αυτό που του πήραμε», λέει ο Τζούλιαν Τζίβι. Παρόλα αυτά, «όταν λαμβάνουμε ένα δώρο τείνουμε τελικά να το εκτιμούμε στη βάση του αν μας αρέσει και αν νιώθουμε ότι με αυτή την επιλογή ο άλλος μας σκέφτεται».
Οταν λαμβάνουμε ένα δώρο τείνουμε τελικά να το εκτιμούμε στη βάση του αν μας αρέσει και αν νιώθουμε ότι με αυτή την επιλογή ο άλλος μας σκέφτεται.
«Τα παραπάνω είναι ακόμα πιο έντονα όταν λαμβάνουμε ένα δώρο χωρίς να υπάρχει ειδική περίσταση που να το “απαιτεί”», συμπληρώνει ο ειδικός. Αν ένας φίλος σας περάσει μια μέρα από το σπίτι σας και σας δώσει ένα δώρο από το πουθενά, το πιθανότερο είναι πως δεν θα νοιαστείτε καθόλου για την τιμή του, αλλά θα γεμίσετε χαρά από εκεί που δεν το περιμένατε.
Ισχύει το «Και μόνο η σκέψη μετράει»;
Και ναι και όχι. Κάτι που μετράει πολύ για να νιώσει ο άλλος χαρά με ένα δώρο είναι το πόσο αυτό δείχνει ότι ο άλλος τον σκέφτηκε και «η σκέψη του δίνει αξία. Ομως, όπως είπαμε και παραπάνω, καμιά φορά αυτή η σκέψη γυρνάει στον ίδιο τον εαυτό». Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να σας κάνει ένα δώρο που δεν θέλατε πολύ, αλλά που να τον κάνει να φαίνεται πως νοιάστηκε.
Σύμφωνα πάλι με έρευνες, όταν αγοράζουμε δώρα για πολλούς ανθρώπους, σε περιστάσεις όπως είναι τα Χριστούγεννα, μπορεί να ξέρουμε πως το δώρο Χ αρέσει και στον φίλο μας Α και στον φίλο μας Β. Αν για παράδειγμα δύο φίλοι σας είναι φαν του Μέσι και ξέρετε ότι θα χαρούν πολύ αν τους πάρετε τη φανέλα του, το πιθανότερο είναι πως ενώ το σκεφτήκατε και για τους δύο, θα καταλήξετε να πάρετε στον έναν τη φανέλα του Μέσι και στον άλλο αυτή του Εμπαπέ, για παράδειγμα. Γιατί το να πάρετε το ίδιο δώρο και για τους δύο μπορεί να σας κάνει να φαίνεστε πως νοιαστήκατε λιγότερο.
Τι δώρο να αγοράσω όταν δεν ξέρω τον άλλο καλά;
Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές για αυτές τις περιστάσεις, όπου καλούμαστε να δώσουμε δώρα σε κάποιον μακρινό συγγενή που δεν ξέρουμε καλά τα γούστα του ή έναν συνάδελφο που μας έτυχε στο Secret Santa του γραφείου και δεν έχουμε ανταλλάξει τίποτε πέρα από το τυπικό «Καλημέρα».
Η πρώτη και πιο εύκολη λύση είναι να αγοράσουμε ένα κοινό δώρο που θα μπορούσε να πιάσει τόπο στον καθένα. Μια προπληρωμένη δωροκάρτα σε κάποιο πολυκατάστημα θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη στον καθένα, ακόμα και αν δεν είναι κάτι που θα δίναμε σε κάποιον κοντινό μας. Ή ένα μπουκάλι κρασί που σίγουρα δεν θα πάει χαμένο, ιδιαίτερα αν διανύουμε γιορτινές μέρες.
Μια άλλη λύση είναι να ρωτήσουμε. Οχι το άτομο στο οποίο πρόκειται να πάρουμε δώρο, αλλά κάποιον που θα ξέρει καλύτερα από εμάς τι του αρέσει. Μη διστάσετε λοιπόν να ρωτήσετε έναν ξάδερφό σας τι θα άρεσε στη θεία σας που θα δείτε στο φετινό γιορτινό τραπέζι ή αντίστοιχα, να ρωτήσετε έναν άλλο συνάδελφο που είναι κοντά με αυτόν που σας έτυχε στο Secret Santa, τι θα του άρεσε ή τι χρειάζεται αυτή την περίοδο.
Και ίσως καμιά φορά και ο αλγόριθμος να μπορεί να βοηθήσει. Ο Τζούλιαν Τζίβι έχει δουλέψει στη δημιουργία του «The Gift Language Quiz», ένα κουίζ στην εφαρμογή Hugsi που συγκεντρώνει διάφορα αντικείμενα και ανάλογα με τις απαντήσεις που θα δώσει κάποιος σχετικά με το άτομο για το οποίο ψάχνει δώρο, κάνει τους υπολογισμούς και τις εξατομικευμένες προτάσεις.
Πώς θα καταφέρω να μείνω εντός μπάτζετ;
Οπως είπαμε και παραπάνω, η αντικειμενική με την υποκειμενική αξία ενός δώρου δεν είναι πάντα συγκοινωνούντα δοχεία. Ο Τζούλιαν Τζίβι είχε τρέξει μια σχετική έρευνα για τα «συναισθηματικά δώρα» στην οποία αποδείχθηκε πως οι περισσότεροι είναι λίγο επιφανειακοί στον τρόπο που επιλέγουν δώρα, ενώ ένας αποδέκτης αναμένει συνήθως κάτι πιο συναισθηματικό. Αν ας πούμε δεν έχετε πολλά χρήματα να ξοδέψετε και πρέπει να πάρετε κάτι στον/ην κολλητό/ή σας, θα μπορούσατε να φτιάξετε ένα χειροποίητο λεύκωμα με φωτογραφίες και στιγμές σας. Κανένα ακριβό δώρο δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει κάτι τέτοιο.
Ολα αυτά τα δώρα που καλούμαστε να πάρουμε την περίοδο των γιορτών μας προκαλούν αρκετό άγχος. Ενας τρόπος για να το μετριάσουμε είναι να αρχίσουμε να αγοράζουμε δώρα νωρίς και να μην τα αφήσουμε όλα για την τελευταία εβδομάδα. Αν μάλιστα έχετε σκοπό να πάρετε δώρα από e-shops, αυτές οι μέρες είναι πολύ γεμάτες και πρέπει να υπολογίζετε πως η παράδοση ενδέχεται να μη γίνει στην ώρα της.
Πήρα το ιδανικό δώρο, τώρα πώς το τυλίγω;
Ισως παραξενευτείτε, αλλά όπως σημειώνει ο Τζούλιαν Τζίβι, το υπερβολικά τέλειο και φαντεζί πακετάρισμα ενός δώρου μπορεί να φέρει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που θέλουμε. Είναι φυσικά προτιμότερο ένα δώρο που είναι πακεταρισμένο από ένα δώρο που δεν έχει κανένα περιτύλιγμα. Αν δώσετε, όμως, σε κάποιον ένα δώρο που είναι αψεγάδιαστα τυλιγμένο, το πιθανότερο είναι πως θα ανεβάσετε τις προσδοκίες τόσο που μετά το δώρο θα δείχνει «λειψό».
Τελικά, πώς είναι το τέλειο δώρο;
Οπως καταλάβαμε, δεν υπάρχει ένας κανόνας για όλους, αλλά αν θέλαμε να το συνοψίσουμε, βάσει των όσων ανέλυσε ο Τζούλιαν Τζίβι, θα ξεχωρίζαμε τα εξής βασικά σημεία που μπορεί να μας οδηγήσουν πιο κοντά στο «τέλειο δώρο»:
- Είναι κάτι που δείχνει πως νοιάζεστε για τον άλλο.
- Κάτι που την ίδια στιγμή αρέσει στον άλλο.
- Κάτι που δεν θα κάνει τον άλλο χαρούμενο μόνο τη στιγμή που το ανοίγει, αλλά θα συνεχίσει να του είναι χρήσιμο και ύστερα από αυτή τη στιγμή.