Τα μικρά σπίτια που επιβιώνουν στην οδό Πολυδάμαντος, στο Παγκράτι, παραμένουν μάρτυρες μιας κοινωνικής πραγματικότητας, ξεχασμένης πια εδώ και δεκαετίες. Αυτή τη μικρή οδό, ανάμεσα στην πλατεία Βαρνάβα και στην πλατεία Πλαστήρα, αξίζει να την περπατήσει κανείς και να επιβραδύνει το βήμα του, ιδίως στο πρώτο κομμάτι, από την Κρησίλα ώς το τρίστρατο Λυσίππου, Πρωταγόρου και λίγο μετά Πυργοτέλους.
Εκεί γύρω, οι πολλές πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’60 σχηματίζουν κατά τόπους αρραγή μέτωπα και εύκολα φαντάζεται κανείς πώς θα ήταν να περπατάει στα ίδια πεζοδρόμια το 1965, με τις τόσες οικοδομές υπό ανέγερση σε κάθε στενό. Ηταν τότε που άρχισαν να φεύγουν τα σπίτια του Μεσοπολέμου, που και αυτά δεν είχαν προλάβει καλά καλά να γεράσουν. Παρ’ όλα αυτά, έχουν μείνει αρκετά και τα πιο πολλά είναι όμορφα, μας δείχνουν το ύφος των δρόμων στο Παγκράτι, όταν αυτό είχε αρχίσει να γίνεται μια συνοικία οργανωμένη και με χαρακτήρα αστικό.
Οπως παντού σχεδόν, έτσι και στο Παγκράτι, τα αστικά σπίτια με τις κάποιες ανέσεις συνυπήρχαν με τα πιο απλά, τα μονόχωρα με το υποτυπώδες λουτρό στην αυλή, αλλά και με τις πολλές πρασινάδες και τη γύρω άπλα (ένα τέτοιο σπίτι στο Παγκράτι περιγράφει ο Αντώνης Τραυλαντώνης στη «Λεηλασία μιας ζωής»). Επιστρέφω συχνά στους ωραίους δρόμους μέσα στον βαθύ πυρήνα του Παγκρατίου, πίσω από την Υμηττού προς το Αλσος, και πολύ συχνά, ιδίως αν έχει μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα, παρατηρώ μεταβολές. Πολλά παλιά σπίτια έχουν εξαφανιστεί πια, πολλές εξώθυρες έχουν αντικατασταθεί επί τα χείρω, αλλά η γειτονιά ανθεί, έχει γλύκα αθηναϊκή. Από την οδό Κρησίλα, που είναι φαρδιά και κατά τόπους κομψή, βρίσκω την οδό Πολυδάμαντος που είναι αδύνατον να τη χάσεις, καθώς στη γωνία στέκει ακόμη το μεσοπολεμικό διώροφο που έχασε την πολυχρωμία του και την μπουκαμβίλια του και που τώρα είναι προς πώληση.
Είναι μια διαδρομή δοκιμασμένη με φωτογραφικά τεκμήρια από μια πρώτη αυτοψία στις 26 Δεκεμβρίου 1991. Και τότε, όπως και τώρα, αναζητώ τα μικρά σπιτάκια, τα τόσο τυπικά της οδού Πολυδάμαντος. Είχα μαζί μου τη φωτογραφία του ’91 για να κάνω την αντιπαραβολή και να διαπιστώσω με τεκμήρια τη μεταβολή που συνέβη σε 30 χρόνια.
Το σπιτάκι στον αριθμό 17 στέκει ακόμη, με γάζες τυλιγμένο λόγω ευθραυστότητας, με τη μαντεμένια του αυλόπορτα ατόφια αν και ταλαιπωρημένη, ένα κόσμημα σωστό που φράζει έναν κήπο αγριεμένο· τούφες πρασινάδας οργιάζουν πίσω από τον μαντρότοιχο. Δίπλα, το 15, στέκει επίσης σε καλύτερη κατάσταση από παλιά, αλλά πιο κάτω, μάταια αναζητώ τα υπόλοιπα σπιτάκια, στους αριθμούς 13, 11 και 9. Ηταν όλα μια σειρά από κουκλόσπιτα, απομεινάρι της φτωχής εκδοχής του Παγκρατίου, σπιτάκια με αυλές, με ζωή απλή, με μόνο τα βασικά. Μια μεγάλη πολυκατοικία έχει πάρει –εδώ και χρόνια– τη θέση των τριών τελευταίων στη σειρά, και πλέον η Πολυδάμαντος είναι μια άλλη οδός, όχι η οδός της απλής κλίμακας και της ταπεινής ζωής. Αλλά πιο κάτω, στη γωνία αριστερά, στη συμβολή με την Πρωταγόρου, στέκει όρθιο αυτό το παράξενο σπίτι, που θυμίζει καστρόσπιτο, πέτρινο και βουβό, σε θέση περίοπτη. Η βάση χτισμένη με λίθο, ο όροφος με πλίνθους, όπως συνέβαινε συχνά τη δεκαετία του ’20 για να είναι πιο ελαφριά η κατασκευή.
Η αριστερή πόρτα προσφέρει θέα στο κλιμακοστάσιο που ανεβαίνει στον όροφο και μπορεί ο καθένας να πάρει μια ιδέα για το πώς ήταν η ζωή σε αυτό το σπίτι-ακρόπρωρο. Κοιτάω πίσω την Πολυδάμαντος, μια οδό που δεν είναι πέρασμα, αλλά είναι παραδόξως γνωστή και φωτογραφημένη. Η προ 30 ετών φωτογραφία που έχω μαζί μου με συνοδεύει στον περίπατο.