Ο ιός με το εξωτικό όνομα «τσικουνγκούνια» δεν είναι νέος. Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, η ιογενής νόσος που μεταδίδεται στους ανθρώπους κυρίως από μολυσμένα κουνούπια, περιγράφηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας στη νότια Τανζανία το 1952.
Η ονομασία «Chikungunya» προέρχεται από τη διάλεκτο Kimakonde και σημαίνει «αυτός που παραμορφώνεται» και πιθανόν συνδέεται με το ότι το συγκεκριμένο νόσημα προκαλεί σημαντική αρθραλγία. Η εμφάνισή του προς το παρόν είναι έντονη σε τροπικές χώρες στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική.
Το νέο στοιχείο, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι η δυναμική που αναπτύσσει ο ιός και ο φόβος δυνητικής εξάπλωσής του και στην Ευρώπη λόγω της κλιματικής κρίσης.
Δεδομένης αυτής της ανησυχίας, η ανακοίνωση χθες του FDA -Ομοσπονδιακός Οργανισμός Φαρμάκων των ΗΠΑ- ότι ενέκρινε το πρώτο εμβόλιο κατά του ιού τσικουνγκούνια, το οποίο ανέπτυξε ο φαρμακευτικός όμιλος Valneva, προκάλεσε ανακούφιση και αισιοδοξία στους υγειονομικούς οργανισμούς του υπόλοιπου κόσμου.
Οπως υπογράμμισε στην ανακοίνωση του FDA ο Πίτερ Μαρκς, αξιωματούχος του Οργανισμού: «Οι μολύνσεις από τον ιό μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρά και παρατεταμένα προβλήματα υγείας, ιδίως στους ηλικιωμένους και σε ανθρώπους με υποκείμενα νοσήματα».
Το εμβόλιο, λοιπόν, που θα κυκλοφορήσει με την εμπορική ονομασία Ixchiq, έχει πάρει έγκριση για άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω τα οποία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εκτεθούν στον ιό. Η Valneva έχει καταθέσει αίτηση για την έγκριση του εμβολίου και στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ECDC). Είναι μονοδοσικό και περιέχει εξασθενημένη μορφή του ιού. Εγιναν δύο κλινικές δοκιμές στη Βόρεια Αμερική, στις οποίες συμμετείχαν 3.500 άνθρωποι. Οι πιο συνηθισμένες παρενέργειες ήταν οι κεφαλαλγίες, η κόπωση, οι μυικοί πόνοι, η ναυτία, και ο ελαφρύς πόνος γύρω από το σημείο όπου έγινε η ένεση.
Σημειώνεται πως, σύμφωνα με τον FDA, τα τελευταία 15 χρόνια έχουν καταγραφεί τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια κρούσματα του ιού. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τα στοιχεία του ECDC, μέχρι και τις 30 Σεπτεμβρίου 2023 έχουν αναφερθεί 440.000 κρούσματα του ιού παγκοσμίως και περισσότεροι από 350 θάνατοι. Συνολικά 24 χώρες ανέφεραν κρούσματα του ιού – στις 16, η πρωταρχική εστία μόλυνσης του φορέα ήταν η Αμερική, σε 4 η Αφρική και σε άλλες 4 η Ασία.
Ποια κουνούπια προκαλούν τη μόλυνση με τον ιό
H νόσος μεταδίδεται μέσω δύο ειδών κουνουπιών – πρωτευόντως με το Αedes aegypti και δευτερευόντως με το Aedes albopticus (κουνούπι τίγρης). Το πρώτο δεν έχει εγκατασταθεί ακόμα στην Ευρώπη, έχει κάνει όμως ήδη έντονα την εμφάνισή του στην Κύπρο, προκαλώντας προβλήματα και οδηγώντας σε μαζικούς ψεκασμούς στο νησί το περασμένο καλοκαίρι.
Και τα δύο είδη κουνουπιών είναι πιο δραστήρια κατά τη διάρκεια της ημέρας και πιο συγκεκριμένα νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια «δραστηριοποιείται» το κουνούπι Aedes albopictus (κουνούπι τίγρης), το οποίο ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά στη χώρα το 2005 και στην Περιφέρεια Αττικής το 2008. Εκτοτε, έχει καταγραφεί η παρουσία του σε πολλές περιοχές της χώρας (και σε πολλές περιοχές της Αθήνας).
To είδος Aedes aegypti -αν και υπήρχε παλαιότερα στη χώρα μας- δεν έχει εντοπιστεί εδώ και πολλές δεκαετίες.
Οσο για τον χρόνο επώασης από το τσίμπημα ενός μολυσμένου κουνουπιού μέχρι την εμφάνιση των συμπτωμάτων, μεσολαβούν από 1 έως 12 ημέρες (συνήθως 3 – 8 ημέρες).
Τι λένε οι ειδικοί στην «Κ»
Ο Γκίκας Μαγιορκίνης, αναπληρωτής καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας, κλινικός ιολόγος, κάνει λόγο, μιλώντας στην «Κ», για έναν ιό που θα μπορούσε να εξαπλωθεί ευρέως λόγω της κλιματικής κρίσης.
«Τον βλέπουμε να αποκτά μια δυναμική», λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά και συμπληρώνει: «Δεν είναι ένας ιδιαίτερα θανατηφόρος ιός, αλλά προκαλεί μια δυσάρεστη σειρά συμπτωμάτων: υψηλό πυρετό, πονοκέφαλο, πόνο στις αρθρώσεις και εξάνθημα που μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο το σώμα».
«Προς το παρόν, τα κρούσματα που έχουμε στην Ευρώπη είναι εισαγόμενα από ταξιδιώτες που έρχονται από τις τροπικές χώρες, όπου το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα εμφανές».
Οσο για το εμβόλιο που μόλις πήρε έγκριση στις ΗΠΑ, ο κ. Μαγιορκίνης σημειώνει πως θα είναι πολύ χρήσιμο για τις χώρες των οποίων οι κάτοικοι βρίσκονται ήδη αντιμέτωποι με τον ιό. Ο ίδιος, πάντως, δεν προβλέπει άμεσα μαζικό, παγκόσμιο εμβολιασμό.
«Προς το παρόν, τα κρούσματα που έχουμε στην Ευρώπη είναι εισαγόμενα από ταξιδιώτες που έρχονται από τις τροπικές χώρες, όπου το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα εμφανές», λέει με τη σειρά του και ο Δημήτρης Παρασκευής, α’ αντιπρόεδρος του ΕΟΔΥ, αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ.
Η εξάπλωση του συγκεκριμένου ιού είναι ένα θέμα που μπορεί μελλοντικά να απασχολήσει τη Γηραιά Ηπειρο, καθώς υπάρχει κίνδυνος για τοπική εξάπλωση, ιδίως στις νότιες χώρες, μας λέει και η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στο ΕΚΠΑ. Οπως εξηγεί: «Τα κουνούπια – τίγρεις, που είναι επίσης διαβιβαστές για τη διάδοση του ιού, έχουν ήδη εγκατασταθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στη λεκάνη της Μεσογείου, όπως η Ιταλία, η νότια Γαλλία, η νοτιοανατολική Ισπανία, η Σλοβενία, η Κροατία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Αλβανία και η Ελλάδα.
Επίσης, πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι ο αριθμός των εισαγόμενων κρουσμάτων μόλυνσης από ιούς όπως οι DENV (dengue virus), ZIKV (zika virus) και CHIKV (chikungunya virus) στην Ευρώπη αυξάνεται, λόγω των αυξημένων παγκόσμιων ταξιδιωτών και των μεγάλων εστιών CHIKV και ZIKV στην Αμερική κατά την τελευταία δεκαετία. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, η οποία χαρακτηρίζεται από ολοένα και πιο υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες και υγρασία που διευκολύνουν την αφθονία των κουνουπιών και την επαφή μεταξύ κουνουπιών και ανθρώπου, επιτρέποντας τη μετάδοση ιών, ο προβληματισμός για το μέλλον ευσταθεί. Οι εισαγόμενες λοιμώξεις τσικουνγκούνια από ταξιδιώτες που επισκέπτονται την Ελλάδα μπορεί να συνιστούν κίνδυνο εξάπλωσης του ιού σε φορείς – ξενιστές που έχουν προσαρμοστεί στον αστικό κύκλο ανθρώπου – κουνούπι – ανθρώπου».
Η κ. Ψαλτοπούλου στέκεται ιδιαίτερα στον παράγοντα της κλιματικής κρίσης, η οποία προκαλεί ηπιότερους χειμώνες, θερμότερα καλοκαίρια και λιγότερες ημέρες παγετού. Οπως επισημαίνει, αυτή η αλλαγή του κλίματος διευκολύνει πολλά ζώα, κουνούπια, τσιμπούρια και τις μολυσματικές ασθένειες που μεταδίδουν, να επεκταθούν σε νέες γεωγραφικές περιοχές και να μολύνουν περισσότερους ανθρώπους.
«Η κλιματική αλλαγή είναι δεδομένο ότι θα μας φέρει αντιμέτωπους με καινούργιες προκλήσεις στην αντιμετώπιση πολλών ιών και βακτηρίων. Σαφώς ένα από τα όπλα που πρέπει να αξιοποιήσουμε είναι η ανάπτυξη εμβολίων, αλλά και η επιδημιολογική επιτήρηση, η έγκαιρη διάγνωση, καθώς και η ανάπτυξη αποτελεσματικών αντιιικών φαρμάκων», υπογραμμίζει.
Ο κ. Παρασκευής αναφέρει, πάντως, πως η συμπτωματολογία του ιού στους περισσότερους νοσούντες είναι ήπια, με τη λοίμωξη να είναι ασυμπτωματική στο 3%-28% των ατόμων. Η πλειονότητα, βεβαίως, των ατόμων που έχουν μολυνθεί (>75%) εκδηλώνουν συμπτώματα.
«Οι οργανισμοί δημόσιας υγείας είναι πια σε επαγρύπνηση γι’ αυτόν τον ιό κυρίως λόγω της κλιματικής κρίσης, η οποία προσδίδει χαρακτηριστικά τροπικού κλίματος και στις χώρες της Ευρώπης. Είναι ένα θέμα που απασχολεί ήδη το ECDC και το συζητάμε και στην Ελλάδα».
Παρ’ όλα αυτά, αν η εξάπλωση του ιού γίνει τελικά πραγματικότητα, η συμπεριφορά του θα θυμίζει, σύμφωνα με τον κ. Παρασκευή, τον ιό του Δυτικού Νείλου».
Οσο για το νέο εμβόλιο που πήρε έγκριση στις ΗΠΑ, αναφέρει το εξής: «Οταν λάβει μαζική έγκριση, οι πρώτες συστάσεις για εμβολιασμό θα αφορούν πιθανότατα τους ταξιδιώτες οι οποίοι μεταβαίνουν σε χώρες με υψηλό αριθμό κρουσμάτων. Να σημειώσω πως οι οργανισμοί δημόσιας υγείας είναι πια σε επαγρύπνηση γι’ αυτόν τον ιό κυρίως λόγω της κλιματικής κρίσης, η οποία προσδίδει χαρακτηριστικά τροπικού κλίματος και στις χώρες της Ευρώπης. Είναι ένα θέμα που απασχολεί ήδη το ECDC και το συζητάμε και στην Ελλάδα».