Φωτογραφία: Γιάννης Γιαννακόπουλος
Ακούστε το άρθρο
Σε ένα μικρό μαγαζί δίπλα από το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, ο Καρίμ Ασίμ περίμενε να τυπώσει τη διπλωματική του εργασία. Ήταν ανυπόμονος. Το μόνο που χρειαζόταν για να παραλάβει το μεταπτυχιακό του, ήταν να την παραδώσει στους καθηγητές του. Είχαν δώσει ραντεβού λίγα μέτρα παρακάτω. Η διαδικασία ήταν τυπική. Ήταν 15 Αυγούστου 2021 όταν ο κύκλος του 25χρονου τότε φοιτητή στο τμήμα θεάτρου θα έκλεινε.
Ξαφνικά μέσα από το τζάμι του μαγαζιού άρχισε να βλέπει ολόκληρη την πόλη να τρέχει. Χιλιάδες κόσμου σκορπίζονταν πανικόβλητοι. «Έρχονται οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ, όλα τελείωσαν», του είπε ο μαγαζάτορας, τραβώντας τον να βγει έξω από τον χώρο. Η αρχική του αγωνία μετατράπηκε σε παγωμάρα. Ήταν πια απελπισμένος. Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκε ήταν να γυρίσει στο σπίτι του και να βρει τη γυναίκα του, να την καθησυχάσει. Στους δρόμους δεν κυκλοφορούσαν ταξί, ούτε αυτοκίνητα. Έτσι, έγινε και εκείνος ένα με το τρομαγμένο πλήθος. Στη θέα του πρώτου οχήματος των Ταλιμπάν, που περνούσε από μπροστά του με υψωμένη τη σημαία τους, σοκαρίστηκε. Δεν τους έβλεπε για πρώτη φορά. Τους είχε συναντήσει ξανά σε δουλειές που έκανε έξω από την Καμπούλ. «Δεν μπορούσα βέβαια να διανοηθώ ότι θα έρχονταν να καταλάβουν και την πρωτεύουσα. Άλλωστε, οι ίδιοι το αρνούνταν. Δυστυχώς όμως, η κεντρική κυβέρνηση μας εγκατέλειψε», λέει.
Ήθελα να προσφέρω χαμόγελα και ευτυχία στον κόσμο και να τους κάνω να ξεχαστούν από τις εκρήξεις και τις βόμβες.
Γεννήθηκε τη δεκαετία του ’90, όταν οι Ταλιμπάν βρίσκονταν και πάλι στην εξουσία της χώρας του. Δεν τους έζησε όμως, καθώς οι γονείς του, υπό την απειλή της πρώτης μεγάλης στρατιωτικής κινητοποίησής τους, είχαν μεταναστεύσει στο Ιράν. Στην παιδική του ηλικία περνούσε ώρες μπροστά από την τηλεόραση. Η πρώτη εικόνα που είδε και αργότερα τον γοήτευσε ήταν σκηνές από τις ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν. Μεγαλώνοντας, αποφάσισε να γίνει κωμικός και να τον μιμηθεί με τον δικό του τρόπο. Ξεκίνησε να φτιάχνει ασπρόμαυρα βουβά βίντεο, στα οποία με αστείο τρόπο παρουσίαζε καθημερινά κοινωνικά προβλήματα. «Ήθελα να προσφέρω χαμόγελα και ευτυχία στον κόσμο και να τους κάνω να ξεχαστούν από τις εκρήξεις και τις βόμβες», λέει στην «Κ» εξηγώντας τον στόχο του. Η μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου στα βίντεο και στις παραστάσεις που έδινε σε ανοιχτές πλατείες, έκανε τον «Αφγανό Τσάρλι Τσάπλιν» διάσημο και μεγάλα ειδησεογραφικά μέσα να στρέψουν την προσοχή τους πάνω του.
Το 2011 ξεκίνησε «κρυφά» τις σπουδές του στο Τμήμα Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Οι γονείς του δεν ήθελαν να ακολουθήσει καλλιτεχνική πορεία. Προτιμούσαν να γίνει γιατρός για να φέρνει χρήματα στο σπίτι. Γι’ αυτό και όταν πέρασε τις εξετάσεις, δεν τους ενημέρωσε. Εκεί γνώρισε τη σκηνοθέτιδα Αννέτα Παπαθανασίου, η οποία παρέδιδε μαθήματα αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Για χρόνια κρατούσαν επαφή, μέχρι που τo 2020 η σκηνοθέτης πρότεινε στον Καρίμ, να πρωταγωνιστήσει στη νέα της ταινία με τίτλο «Γελώντας στο Αφγανιστάν». Για την αποστολή στην Καμπούλ είχε οργανωθεί κάθε λεπτομέρεια, με τον Καρίμ να περιμένει το συνεργείο για να ξεκινήσουν τα γυρίσματα. «Κάθε φορά που ακούγαμε για την εξάπλωση των Ταλιμπάν στις επαρχίες της χώρας, φτιάχναμε δικλείδες ασφαλείας και μελετούσαμε πώς θα μπορούσαμε να φύγουμε οδικώς. Όλες οι πηγές μας διαβεβαίωναν ότι η Καμπούλ παραμένει ασφαλής», περιγράφει η Α. Παπαθανασίου.
Κρυβόταν για να μην τον σκοτώσουν
Ωστόσο, οι εξελίξεις τους πρόλαβαν και ανέτρεψαν τα σχέδια τους. Στις 15 Αυγούστου 2021 ο Καρίμ επικοινωνεί με τη σκηνοθέτιδα και την ενημερώνει για τα νέα δεδομένα. «Δυστυχώς οι Ταλιμπάν επιτέθηκαν στην Καμπούλ, όλα χάθηκαν και η κυβέρνηση έπεσε. Όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν να κρυφτούν. Το αεροδρόμιο είναι κλειστό, δεν υπάρχουν πτήσεις. Αγαπητή Αννέτα, νομίζω αυτό θα είναι το τελευταίο μου μήνυμα προς εσένα».
«Η φωνή του ήταν τόσο θλιμμένη», θυμάται η σκηνοθέτις, όταν παρέλαβε αυτό το μήνυμα. «Τα έχασα εκείνη τη στιγμή γιατί συνειδητοποίησα ότι η ζωή του κινδυνεύει. Με την εισβολή των Ταλιμπάν υπήρχε πρόβλημα για όλους τους νέους, αλλά κυρίως για τους καλλιτέχνες, γιατί διέπονται από ένα αίσθημα ελευθερίας. Γι’ αυτό και τους κυνηγούν. Αν κάποιος παίζει μουσική ή ακούει κρυφά μπορεί να του κόψουν το αυτί. Φοβούνται ακόμα και το γέλιο που προσφέρουν. Άλλωστε, έχει και αυτό μία ελευθερία για την οποία οι άνθρωποι του ολοκληρωτισμού ανησυχούν. Άμα γελάς, δείχνεις ανεξάρτητος και θεωρείσαι επικίνδυνος. Για τον Καρίμ, λοιπόν, η εισβολή των Ταλιμπάν ήταν η απόλυτη καταστροφή».
Ο Αφγανός κωμικός βρισκόταν ήδη σε δεινή θέση, καθώς στο σπίτι του είχε σταλεί ένα απειλητικό γράμμα από τους Ταλιμπάν. «Αν ξαναμιλήσεις σε δυτικά μέσα, θα σκοτώσουμε εσένα και την οικογένεια σου», έγραφε. Αφορμή υπήρξε η συνέντευξη του στο BBC, στην οποία κλήθηκε για να μιλήσει για τη δολοφονία ενός ντόπιου κωμικού στο Κανταχάρ. «Δεν μένω πια σπίτι μου. Δεν βγαίνω καν έξω για παραστάσεις και αν βγω καλύπτομαι. Φοβάμαι όχι μόνο εγώ, αλλά όλοι οι καλλιτέχνες, γιατί αν σκότωσαν έναν κωμικό επειδή κάνει τον κόσμο να γελάει, γιατί να σταματήσουν σε αυτόν», δήλωνε.
Η αγωνιώδης προσπάθεια διάσωσης
Η Αννέτα Παπαθανασίου και η Φωτεινή Οικονομοπούλου, παραγωγός της ταινίας, αποφάσισαν να κάνουν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να διασωθεί ο Καρίμ και η οικογένειά του. Με συνεχείς εκκλήσεις στα αρμόδια υπουργεία, δημόσιες τοποθετήσεις και συνεντεύξεις διαμήνυαν τον κίνδυνο που διέτρεχε η ζωή του Αφγανού ηθοποιού. Στόχος τους ήταν να προστεθεί στη λίστα εκκένωσης του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών, η οποία ήδη περιλάμβανε δύο αξιωματικούς και δύο μεταφραστές με τις οικογένειες τους. Και τα κατάφεραν. Έτσι συμπληρώθηκε μία ομάδα δεκαοχτώ ατόμων συνολικά, που περίμεναν να λάβουν τις απαραίτητες οδηγίες για να αποχωρήσουν.
«Μας είπαν να πάμε στο αεροδρόμιο, όπου θα μας περίμενε ο Πρέσβης της Ελλάδας για να μας οδηγήσει στο αεροπλάνο που θα έφευγε. Δεν τα καταφέραμε όμως, γιατί οι Ταλιμπάν είχαν ήδη κλείσει όλες τις πύλες» περιγράφει ο ίδιος στην «Κ». «Δύο μέρες μετά, έστειλαν τα στοιχεία μας στο Υπουργείο Εσωτερικών του Πακιστάν, προκειμένου να περάσουμε τα σύνορα. Μόνο η ελληνική κυβέρνηση το γνώριζε αυτό και ο πρόξενος στο Ισλαμαμπάντ. Φτάνοντας, όμως, στα σύνορα, οι Ταλιμπάν είχαν τοποθετήσει σημεία ελέγχου. Βρήκαν το λάπτοπ μου, το οποίο έψαξαν φάκελο προς φάκελο, ενώ παράλληλα στέκονταν από πάνω μου με όπλα. Εντόπισαν αμερικανικές ταινίες, τις φωτογραφίες μου ως Τσάρλι Τσάπλιν και βίντεο από τον γάμο μου. Με ρωτούσαν γιατί χορεύαμε και γιατί είχαμε μουσική, ενώ αυτό δεν προβλέπεται στο Ισλάμ. Κάθε φορά που απαντούσα, με χαστούκιζαν και με έδερναν. Με κρατούσαν από τον αυχένα σαν ζώο. Με ένα μαντήλι μου έκλεισαν τα μάτια, ενώ το όπλο τους δεν έφευγε από τον κρόταφο μου. Είχα πιστέψει ότι θα πεθάνω, ότι δε θα με αφήσουν να γυρίσω στην οικογένεια μου. Έχασα κάθε ελπίδα. Εκείνη τη στιγμή έφτασε μπροστά μας ο μουλάς. ‘’Έχουμε όλο το Αφγανιστάν υπό την κυριαρχία μας, δεν χρειάζεται να τον σκοτώσουμε’’, τους είπε και έτσι με άφησαν. Και τότε ένιωσα σαν να ξαναγεννήθηκα. Κάθε φορά που σκέφτομαι αυτή τη μέρα, ευχαριστώ τον Θεό που με έσωσε. Δε θέλω πάλι να χάσω την ελπίδα μου», εξομολογείται.
Μετά από τέσσερις αποτυχημένες προσπάθειες και 75 ημέρες από την κατάληψη της Καμπούλ, ο Καρίμ με τη γυναίκα του και την εννιά μηνών κόρη τους κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα. «Ξεσπάσαμε σε κλάματα όταν τους είδαμε. Είχαμε τόση αγωνία. Ακόμη και τώρα που το σκέφτομαι, συγκινούμαι πάλι. Η σχέση μας και η συνεργασία μας ήταν το τυχερό του. Αν δεν είχαμε σκεφτεί την ταινία, θα ήταν ακόμη εκεί», περιγράφει η Α. Παπαθανασίου.
Όσο γελά είναι ελεύθερος
Τα γυρίσματα της ταινίας –που είχαν μείνει μετέωρα- πραγματοποιήθηκαν τελικά στην Αθήνα. «Αποφασίσαμε να συνεχίσουμε. Ήθελα να περιγράψει τη ζωή του και τι συμβαίνει στη χώρα του μέσα από το χιούμορ» εξηγεί η σκηνοθέτις. «Στόχος μου ήταν να παρουσιάσω το Αφγανιστάν όπως δεν το έχει δει ο περισσότερος κόσμος. Εξάλλου, η ιδέα γεννήθηκε όταν είδα πόσο αγαπητός και γνωστός ήταν ο Καρίμ σε μία χώρα που έχουμε συνηθίσει ο κόσμος περισσότερο να κλαίει παρά να γελάει. Άλλωστε, ο Καρίμ αντιπροσωπεύει αυτό που λέει ο Ιονέσκο: ‘’Μόνο το κωμικό μπορεί να μας δώσει την δύναμη να αντέξουμε την τραγωδία της ύπαρξης’’».
Πλέον ο Καρίμ βρίσκεται στη Γερμανία, όπου μαζί με την οικογένεια του έχει λάβει άσυλο. Νιώθει ασφαλής, κάνει όνειρα, ενώ περιμένει τη γέννηση του δεύτερου παιδιού του. Δεν ξεχνά όμως την πατρίδα του. Ελπίζει στην ελευθερία της. Σκέφτεται πότε θα έρθει πάλι η στιγμή που οι γυναίκες θα μπορούν να βγαίνουν από τα σπίτια τους, να δουλεύουν, να σπουδάζουν. Ευελπιστεί ότι θα έρθει πάλι η μέρα που η τέχνη δε θα είναι απαγορευμένη και οι καλλιτέχνες δε θα δολοφονούνται. Και στον εαυτό του δίνει μία υπόσχεση: Να είναι ο πρώτος που θα επιστρέψει στο Αφγανιστάν -όπως λέει- «όταν επιστρέψει η χώρα στη δημοκρατία». Προς το παρόν, συνεχίζει να κάνει τους άλλους να γελούν. Για εκείνον, άλλωστε, το γέλιο έχει μία δύναμη αμφίδρομη, είναι το δικό του όπλο να αντιστέκεται στην τρομοκρατία.
Η ταινία «Γελώντας στο Αφγανιστάν» της Αννέτας Παπαθανασίου προβάλλεται από τις 21 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο ΔΑΝΑΟΣ.
