«Εις τους Τάφους Σας, εμπρός εις το ευλογημένον χώμα, μεγάλοι των χρόνων εκείνων Πατέρες, κλίνομεν πάνοπλοι και σήμερον πάλι το γόνυ· τίμια τέκνα Σας, εφέραμεν χθες μέχρι του Ολύμπου, της Ιδης και της Ροδόπης και τώρα μακράν, προς την Προύσσαν και το Δορύλαιον, τον ευλογημένον εκείνον της Ελευθερίας δαυλόν». Με αυτά τα λόγια, στην «Κ» της 25ης Μαρτίου του 1921, ο Γεώργιος Βλάχος μνημόνευε τα εκατό χρόνια από την Επανάσταση του 1821. (Δείτε σχετικά αφιερώματα στο «Τέχνες και Γράμματα» της αυριανής «Κ».) Οπως βλέπουμε, όχι τυχαία, μέσα στο ίδιο χωρίο αναφερόταν και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, που εκείνη ακριβώς την περίοδο βρισκόταν σε κρίσιμη καμπή και έπαιρνε την κατηφόρα.
Οπως θα διαβάσουν οι ενδιαφερόμενοι στην κυριακάτικη «Κ», τα εκατό χρόνια στην ουσία δεν γιορτάστηκαν στη χώρα. Λίγους μήνες πριν, τον Νοέμβριο του 1920, οι εκλογές είχαν ανατρέψει τον Βενιζέλο και είχαν φέρει τους μοναρχικούς στην εξουσία, το κόμμα της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης, με πρωθυπουργό τον Δημήτριο Ράλλη έως τον Ιανουάριο, που ανέλαβε ο Νικόλαος Καλογερόπουλος.
Την 25η Μαρτίου του 1921, την ίδια ημερομηνία που ο Γεώργιος Βλάχος αφιέρωνε το κύριο άρθρο της «Κ» στα εκατό χρόνια από το 1821, την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Δημήτριος Γούναρης, τραγική όσο και μοιραία φυσιογνωμία.
Με αυτά και με αυτά, η Ελλάδα ζούσε ακόμα στα απόνερα του Εθνικού Διχασμού· στη Στρατιά της Μικράς Ασίας οι διχόνοιες ανάμεσα σε βενιζελικούς και κωνσταντινικούς χτυπούσαν κόκκινο. Πού διάθεση για εθνικές γιορτές – και μολονότι επρόκειτο για τα εκατό χρόνια από το σημαντικότερο για τη σύγχρονη Ελλάδα ιστορικό γεγονός, αυτό που γέννησε το σύγχρονο ελληνικό κράτος. (Εντέλει τα εκατό χρόνια από την Επανάσταση του 1821 εορτάστηκαν δεόντως το… 1930, από την τελευταία κυβέρνηση του Βενιζέλου).
Λίγες ημέρες πριν από το δημοσίευμα της «Κ», στο μικρασιατικό μέτωπο, η ελληνική Στρατιά υφίστατο το πρώτο μεγάλο σοκ: αποτυχημένη προέλαση στο Εσκί Σεχίρ και προσωρινή (επίσης αποτυχημένη επί της ουσίας) κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ. Οι απώλειες της 3ης Μεραρχίας ήταν τέτοιες, που την υποχρέωσαν σε πολύμηνη ανασύνταξη. Για πρώτη φορά, οι επιτελείς της Στρατιάς συνειδητοποιούσαν ότι δεν είχαν να κάνουν πλέον με ομάδες ατάκτων αλλά με έναν οργανωμένο και καλά οπλισμένο τουρκικό στρατό – και, κυρίως, φανατισμένο. Μέσα στους επόμενους μήνες η περιπέτεια στη Μικρά Ασία θα έπαιρνε δραματικό χαρακτήρα…
Κανονικά ο Γεώργιος Βλάχος δεν θα έπρεπε να μιλάει για δαυλούς και δόξες στις 25 Μαρτίου του 1921. Αλλά ακόμα και ο διευθυντής της ιστορικής εφημερίδας, η οποία φέτος κλείνει και αυτή εκατό χρόνια από την ίδρυσή της, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είχε καλή πληροφόρηση σχετικά με όσα συνέβαιναν στο πολεμικό μέτωπο.
Σήμερα, δύο χρόνια πριν από τα 200 χρόνια από το 1821, τα λόγια του στην αρχή αυτού του σημειώματος διαβάζονται με μιαν αίσθηση του μάταιου: η προσκόλληση σε ένα μυθοποιημένο παρελθόν, ιδίωμα ελληνικό γενικότερα, μονάχα να θολώσει μπορεί τη ματιά πάνω στο παρόν.