Αν και η διασπορά του ιού δεν συνδέεται τόσο με την οικιστική πυκνότητα όσο με τη συμπεριφορά μας μέσα στις πόλεις, καταγράφεται μια τάση φυγής από τα αστικά κέντρα. Ο SARS-CoV-2 θα σημάνει το τέλος τους; Οχι, ομονοούν οι ειδικοί, αλλά τον ανασχεδιασμό τους, όπως άλλωστε πάντα στην ανθρώπινη ιστορία. Οι σύγχρονες πόλεις είναι «προϊόν» κυρίως των πανδημιών του παρελθόντος.
Πλέον βεβαιώνουμε αλλιώς την ύπαρξή μας μέσα στην πολεοδομημένη έρημο έξω από τα κατώφλια μας, δραπετεύουμε διαφορετικά από το νέο πεδίο δράσης μας, τα τετραγωνικά του σπιτιού μας. Περπάτημα, ποδήλατο, επανασύνδεση με τη φύση. Πόλεις όπως το Παρίσι, το Μιλάνο, η Αθήνα, το Βίλνιους, η Νέα Υόρκη, το Οκλαντ, η Μπογκοτά ξεδιπλώνουν ποδηλατοδρόμους, πεζόδρομους, περιπάτους (εδώ, τον «Μεγάλο Περίπατο»), σφραγίζουν οδούς σε τροχοφόρα, μεταμορφώνουν ανενεργούς χώρους σε drive-in κινηματοθέατρα, ενθαρρύνουν (λόγω κλειστών γυμναστηρίων) την άσκηση στην ύπαιθρο. Η ύλη που υποφέρει χειραφετείται από τη συνήθεια.
Και επειδή εκτιμάται ότι η τρέχουσα δεν θα είναι η τελευταία πανδημία, σχεδιάζονται επιχειρηματικές συστάδες σε προάστια για ζωή και εργασία χωρίς μεγάλες μετακινήσεις, αλλά και αστικές νησίδες όπου όλα (εργασία, σχολεία, καταστήματα, καφενεία, εστιατόρια, υπηρεσίες υγείας, πάρκα) θα βρίσκονται σε αποστάσεις (έως 800 μ.) που θα καλύπτονται πεζή. Ακόμη, προβλέπονται χώροι που θα μετατρέπονται εύκολα σε νοσοκομεία, αισθητήρες ανίχνευσης ιικών φορτίων, αναδυόμενοι σταθμοί πλύσης χεριών, πολλαπλοί ανελκυστήρες και σκάλες σε δημόσια κτίρια. Αστική γεωργία, ώστε να εξασφαλίζεται στοιχειώδης αυτάρκεια σε τρόφιμα (λέγεται ότι στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Αμερικανοί καλλιέργησαν 20 εκατομμύρια αυλές, παράγοντας το 44% των αναγκών σε κηπευτικά). Διαμερίσματα που διατέμνουν το φως και τον αέρα.
Παγίδες θανάτου ήταν τον 19ο αιώνα οι μεγεθυμένες πόλεις της βιομηχανικής έκρηξης. Πολυκοσμία, τρώγλες, δρόμοι ξέχειλοι από σκουπίδια και ακαθαρσίες ζώων, ποτάμια θολά από τα λύματα. Χολέρα, τύφος, θάνατοι. Οι μεγάλες συμφορές έφεραν μεγάλες λύσεις. Υδραγωγεία, νέα αποχετευτικά δίκτυα, ευρύχωρες λεωφόρους, θεραπευτικούς κήπους. Στη δεκατισμένη από τη χολέρα Νέα Υόρκη του 1850, απομακρύνονται 20.000 χοίροι, κατασκευάζεται αποχετευτικό δίκτυο 40 μιλίων και σχεδιάζεται το Central Park – το πρώτο αμερικανικό δημόσιο πάρκο. Στο Παρίσι του 1853 ο Ναπολέων Γ΄ κατασκευάζει αποχετευτικό δίκτυο, κατεδαφίζει κτίρια, ισοπεδώνει γειτονιές και μετατρέπει το κουβάρι των βρώμικων, στενών δρόμων σε μια ευάερη πόλη, με αυτοκρατορικούς περιπάτους και μεγάλα δημόσια πάρκα, λουσμένα στο ευεργετικό φως. Λονδίνο, 1858, 500 θάνατοι ανά 250 μέτρα, «μεγάλη δυσωδία» από τον Τάμεση και, ως απάντηση, ένα τεράστιο αποχετευτικό δίκτυο· πλακόστρωτοι πεζόδρομοι καλύπτουν τους βαλτότοπους του ποταμού. 1854 και η «ξένη» χτυπάει τον Πειραιά και την Αθήνα· 3.000 θάνατοι, πανικός, φυγή. Επισκευή Αδριάνειου Υδραγωγείου, δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί η Αδριάνειος Δεξαμενή. Το 1860 κατασκευάζεται κάτω από τη Σταδίου ο πρώτος παντορροϊκός αγωγός, το 1893 η Αθήνα μετράει αποχετευτικό δίκτυο 11,5 χλμ., όταν χρειάζεται δίκτυο 90 χλμ. Η πόλη έχει από το 1833 πολεοδομικό σχέδιο (βλ. «Κ», 25/11, ρεπορτάζ Μάρως Βασιλειάδου) και ανοικοδομείται ήδη βάσει αυτού και των τροποποιήσεών του· διαθέτει δύο ανακτορικούς κήπους, του Νομισματοκοπείου (αυλή της προσωρινής κατοικίας του Οθωνα και της Αμαλίας, στην πλατεία Κλαυθμώνος) και τον Βασιλικό Κήπο, και τρεις λαϊκούς, τον Κήπο του Λαού, των Νυμφών (πλατεία Συντάγματος), του Θησείου.
Οι λοιμοί όμως επανεμφανίζονται. Οταν το 1918-20 η ισπανική γρίπη σκοτώνει 50 εκατ. άτομα και τα επόμενα χρόνια η φυματίωση θερίζει τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, αναφύονται οι κηπουπόλεις, πρώτα στη Μ. Βρετανία και στη συνέχεια αλλού, σε Αθήνα, Νέο Δελχί, Χονγκ Κονγκ, Κανμπέρα… Ο μοντερνισμός του Λε Κορμπιζιέ, που πίστευε ότι τα πολεοδομικά σχέδια διασφαλίζουν τη «σωματική και ηθική υγεία», προσφέρει στους εργαζομένους των πόλεων ευάερα και ευήλια φθηνά διαμερίσματα, με παράθυρα χωρίς διακοσμητικά στοιχεία που συγκρατούν σκόνη, με μπαλκόνια και κοινόχρηστους χώρους πρασίνου.
Οι δεκαετίες κυλούν, οι ανησυχίες για θανατηφόρες ασθένειες λησμονούνται, μαζί με την έγνοια για ηθική υγεία, οι χώροι γίνονται μικροσκοπικοί, οι διάδρομοι στενοί, στους δρόμους οι άνθρωποι διαγκωνίζονται για να προχωρήσουν, ώσπου μια νέα πανδημία ξεσπά. Η διηνεκής επιθετικότητα του απρόβλεπτου.
Ευτυχώς οι πόλεις αναπροσαρμόζονται και επιζούν.