Πέρασε μισός αιώνας από το 1972, όταν ο ΟΗΕ όρισε την 5η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Στόχος αυτής της γιορτής που μοιάζει με μνημόσυνο η ενημέρωση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Πρόδηλη η προσδοκία: Να κατανοήσουν οι ενημερωμένοι γεωπολίτες ότι η κοινή κατοικία τους δεν διαθέτει αστείρευτους πόρους. Εχει ημερομηνία λήξεως, που σχετίζεται με την κατάχρησή της από μας τους ενοικιαστές της και όχι με την πιθανότητα να την πλήξει αστεροειδής ή κάποιο «πέμπτο κύμα» μοχθηρών εξωγήινων. Ή να υποστεί τα δεινά της Συντέλειας του θεϊκού σχεδίου.
Σε μισόν αιώνα έγιναν πολλά. Καλά και κακά. Στα καλά, η εμφάνιση οικολογικού κινήματος σε πολλές χώρες (σε ορισμένες κληρονόμησε δυστυχώς τα πάθη του παραδοσιακού κομματικού συστήματος)· η συγκρότηση ανεξάρτητων περιβαλλοντικών οργανώσεων πλανητικής εμβέλειας, με σπουδαία δράση· η μαζική πλέον αποδοχή ενός γεγονότος που μόνο οι «αλλοπαρμένοι οικολογούληδες» το υποδείκνυαν επί χρόνια, ότι δηλαδή το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ανθρωπογενές· η κάποια πρόοδος στην ανακύκλωση, η οποία όμως αφορά τον Πρώτο Κόσμο, που νοικιάζει χώρες του Τρίτου προς εξαγωγή ρύπων και αποβλήτων, ακόμα και πυρηνικών ή χημικών· τα μαθήματα οικογνωσίας στο σχολείο· η πρόσφατη ανάπτυξη του μαθητικού φιλοπεριβαλλοντικού κινήματος, με πρωτοπόρο την έφηβη Σουηδή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ, που τη χλεύασαν οι σαχλομοχθηροί Τραμπ αυτού του κόσμου: «Πάρε πρώτα πτυχίο κι ύστερα μίλα», «είναι άρρωστο το καημένο» κτλ.
Τα κακά; Πολύ περισσότερα. Και μόνο στον οικοφθορέα Τραμπ και τα ομοιώματά του αν μέναμε, τον Μπολσονάρου λ.χ., που ξεπαστρεύει ό,τι απέμεινε από τα τροπικά δάση του Αμαζονίου (σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η Αμαζονία εκπέμπει πια περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο απορροφά), θα απογοητευόμασταν. Για τον Τραμπ, σεσημασμένο αρνητή της πραγματικότητας, δεν υπάρχει κλιματική κρίση, όπως άλλωστε δεν υπήρχε κορωνοϊός, ώσπου τα θύματα στις ΗΠΑ ξεπέρασαν το σύνολο των Αμερικανών που έχασαν τη ζωή τους στους δύο Παγκόσμιους πολέμους και σε όλους τους «τοπικούς» στους οποίους πρωταγωνίστησε η πατρίδα τους.
Οι παγετώνες λιώνουν ραγδαία, οι τραμπικοί όμως έβλεπαν «ευκαιρίες». Τον Μάιο του 2019, σε συνάντηση των χωρών του Αρκτικού Κύκλου στη Φινλανδία, ο Μάικ Πομπέο, υπουργός Εξωτερικών τότε, πληροφορούσε ευτυχής τους συνδιασκεπτόμενους ότι «η σταθερή μείωση του θαλάσσιου πάγου ανοίγει νέους διαδρόμους και προσφέρει νέες ευκαιρίες στο εμπόριο». Ο λόγος; «Ο χρόνος των μετακινήσεων μεταξύ Ασίας και Δύσης θα μειωθεί ακόμα και κατά είκοσι μέρες».
Η στάση αυτή όσων διακονούν τον καπιταλισμό της απληστίας (τον μοναδικό νοητό και υπαρκτό) προκάλεσε μια μικρή επανάσταση στον χώρο των απελπισμένων επιστημόνων: Επειτα από 175 χρόνια σιωπηλής ουδετερότητας στις αμερικανικές εκλογές, στις 15.9.2020 το περιοδικό Scientific American πήρε σαφή πολιτική θέση. Πρότεινε την υπερψήφιση του Τζο Μπάιντεν, ελπίζοντας ότι θα υλοποιηθούν οι προεκλογικές εξαγγελίες του για καθαρή ενέργεια. Συγχρόνως κατέκρινε τον Τραμπ ως αρνητή της επιστήμης, της κλιματικής κρίσης και της πανδημίας, υπεύθυνο, λόγω της «ανέντιμης και ανάρμοστης αντίδρασής του», για τον θάνατο 190.000 (τότε) Αμερικανών.
Μακάρι να ’ταν ο Τραμπ το μόνο πρόβλημα. Πρόβλημα, σοβαρότατο, είναι ο τουρισμός, η «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας αλλά και δεκάδων άλλων χωρών. Ναι, «φέρνει χρήμα». Τι παίρνει όμως; Σε βάθος χρόνου, παίρνει το ίδιο το «προϊόν» που δελεάζει τους τουρίστες, το αλλοιώνει και το καταστρέφει. Οι αναλύσεις περιττεύουν. Ας ανακαλέσει ο καθείς στη μνήμη του τη λαμπερή παραλία που τον μαγνήτισε τον περασμένο αιώνα, μόλις χθες, το ποτάμι που τον δρόσισε, τη λίμνη που τον αιφνιδίασε, το βουνό που τον μάγεψε – τότε που δεν βγάζαμε αμέτρητες φωτογραφίες με το κινητό και κάτι βλέπαμε αδιαμεσολάβητα.
Ποιο κινητό, εδώ που τα λέμε. Κλείναμε μισάωρο στην ουρά, στο περίπτερο του νησιού με το μοναδικό δημόσιας χρήσης τηλέφωνο, να στείλουμε ένα γρήγορο σήμα στο σπίτι. Τώρα έχουμε τη βολή μας. Και την απολαμβάνουμε κατά κόρον. Αντί να κουβεντιάζουμε με την παρέα μας στην παραλία, τηλεφωνούμε σε όσους δεν παραθερίζουν για να τους πειράξουμε, στέλνοντάς τους φωτογραφίες «γραφικοτήτων»: χταποδάκια στον ήλιο, γαριδομακαρονάδες, τόπλες, τέτοια. Και δεν σκεφτόμαστε εκείνη τη στιγμή, ούτε και καμία άλλη, πως όσο πιο έξυπνο είναι το κινητό μας (ένα από τα δισεκατομμύρια επί γης) τόσο περισσότερο επιζήμιο για το περιβάλλον αποβαίνει. Για να κατασκευαστεί, εκτός από το πλαστικό, δηλαδή το πετρέλαιο, είναι αναγκαίο το αλουμίνιο, ο χρυσός και το κοβάλτιο. Η εξόρυξή τους πληγώνει βαθιά τη γη, τα παιδιά, που, όπως στο Κονγκό, «προσφέρουν» φτηνή εργασία, τις ίδιες τις χώρες που εκτός από πλούσια κοιτάσματα διαθέτουν διεφθαρμένους κυβερνώντες και αχόρταγους «επενδυτές». Τα πεταμένα «αναχρονιστικά» κινητά είναι ένα ελάχιστο ποσοστό των ηλεκτρονικών απορριμμάτων, τα οποία από 42 εκατομμύρια τόνους το 2014, έφτασαν τα 53 το 2019, και την επόμενη δεκαετία θα ξεπεράσουν τα 74. Θα κάνουμε εξαγωγή στο φεγγάρι;
Η πανδημία έδωσε μια μικρότατη ανάσα στον πλανήτη, έτσι όπως πάγωσε η ζωή. Είναι τραγικό όμως να ποντάρουμε στο κακό για να αντιμετωπίσουμε το πιο μεγάλο κακό. Γιατί ως προς αυτό δεν χωράει αμφιβολία, τουλάχιστον κατά τους ειδήμονες: Ο κόβιντ-19 είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνος από την κλιματική κρίση. Για το σύνολο της ανθρωπότητας, και όχι μόνο για τους πληθυσμούς που θα αναγκαστούν να γίνουν οικολογικοί πρόσφυγες. Η αύξηση της θερμοκρασίας έχει σπάσει σε πολλά σημεία την αόρατη αλυσίδα που δένει μεταξύ τους όλα τα πλάσματα της γης, από τα κοράλλια έως εμάς τους κυρίαρχους, που φερόμαστε σαν μοναδικοί ιδιοκτήτες. Εξαιτίας μας, λέει ο ΟΗΕ, απειλείται σήμερα με εξαφάνιση το 10% των φυτών και των ζώων. Εως το 2050, λένε οι επιστήμονες, θα εξαφανιστεί το ένα τρίτο της πανίδας.
Εμείς; Εμείς θα ζήσουμε μ’ αυτά και μ’ αυτά. Αλλωστε, παίρνουμε τα μέτρα μας. Εκτός από την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, το 1993 καθιερώθηκε η Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας (22 Μαΐου), το δε 2009 η Διεθνής Ημέρα της Μητέρας Γης (22 Απριλίου). Υπάρχει επίσης η Ωρα της Γης, τέλη Μαρτίου. H Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων (2 Φεβρουαρίου), Ωκεανών (8 Ιουνίου), Για την Παρεμπόδιση της Εκμετάλλευσης του Περιβάλλοντος στον Πόλεμο και τις Ενοπλες Συγκρούσεις (6 Νοεμβρίου), του ελέφαντα, της τίγρης, της γάτας, των ζώων γενικά (4.10) και των αδέσποτων ειδικά (4.4). Ευοίωνοι τίτλοι. Υπάρχει όμως και ο κακοσήμαδος: Ημέρα Υπερακόντισης της Γης. Κινητή αυτή, έρχεται όλο και νωρίτερα κάθε χρόνο. Για να δείξει πότε εξαντλήσαμε τους πόρους του πλανήτη που έπρεπε να μας συντηρήσουν έως τη λήξη του έτους. Το 1985 στις 5.11, το 1998 την 1.10, το 2009 στις 20.8. Το 2030 θα χρειαζόμαστε δύο πλανήτες για να ζούμε. Μόνο που τ’ αδέρφια της Γης βρίσκονται έτη φωτός μακριά.