Μόνο σε παλιά αμερικανικά ντοκιμαντέρ συναντά κάποιος τον όρο «polymath». Σήμερα ουδείς χαρακτηρίζεται «πολυμαθής». Oλοι οι διανοούμενοι είναι καθηγητές ή fellows σε δεξαμενές σκέψης. Υπήρχε όμως μια εποχή που ο Ρίτσαρντ Μπάκμινστερ Φούλερ (Richard Buckminster Fuller) εμφανιζόταν σε τηλεοπτικές συζητήσεις και οι παραγωγοί έγραφαν κάτω από το όνομά του «polymath». Iσως δεν μπορούσαν να γράψουν κάτι άλλο, αφού ο διάσημος αρχιτέκτονας, μηχανικός, μαθηματικός, ποιητής, φιλόσοφος, περιβαλλοντολόγος και οραματιστής είχε αποβληθεί από το Χάρβαρντ και δεν είχε πτυχίο. Από τη βιογραφία του δεν προκύπτει ότι ο Μπάκμινστερ Φούλερ ήξερε ελληνικά, παρ’ όλο που πολλοί όροι που έφτιαξε είχαν ελληνικές ρίζες. Εκτός από τον διάσημο Γεωδαιτικός Θόλος (Geodesic Dome), έβαλε στο παγκόσμιο λεξικό τους όρους Synergetics, ephemeralization κ.ά.
Παλαιότερα όμως δεν υπήρχε πολυμαθής που να μην ήξερε Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά. Iσως επειδή δεν υπήρχαν και πολλά πράγματα να μάθει. Ολόκληρο τον 16ο αιώνα κυκλοφόρησαν 184 βιβλία, όσα περίπου βγάζει ένας ελληνικός εκδοτικός οίκος σε έναν μόνο χρόνο. Oσοι, λοιπόν, ήταν φίλοι του λόγου έπρεπε να διαβάζουν τις αρχαίες γλώσσες. Αν πετύχαιναν κάποιο βιβλίο, θα ήταν ή στα Αρχαία Ελληνικά (ακόμη και η Βίβλος τότε μεταφράστηκε) ή στα Λατινικά. Αν μάλιστα κάποιος κατείχε ή είχε διαβάσει δέκα βιβλία, χαρακτηριζόταν από σοφός μέχρι «πολυμαθής».
Σήμερα έχουμε χάσει τον λογαριασμό των βιβλίων που κυκλοφορούν. Οι αλγόριθμοι της Google υπολόγισαν ότι από τον Γουτεμβέργιο μέχρι το 2010 τυπώθηκαν 129.864.880 νέοι τίτλοι βιβλίων. Και η ιστορία επιταχύνεται, ενώ ο διαθέσιμος χρόνος των ανθρώπων μηδενίζεται. Η UNESCO υπολόγισε ότι το 2011 εκδόθηκαν 2,2 εκατ. νέοι τίτλοι· 3 εκατ. σύμφωνα με τους κατατεθειμένους αριθμούς ISBN. Θα συμφωνήσουμε ότι τα περισσότερα βιβλία αδίκως ξοδεύουν το χαρτί στο οποίο είναι τυπωμένα, αν και θα έπρεπε να έχουν διαβαστεί από πολλούς για να κριθεί η αξία τους. Αλλά ακόμη κι αν το ένα εκατομμυριοστό από αυτά αξίζει, ένα παιδί που γεννήθηκε το 2010 έχει ήδη καμιά 30ριά νέα βιβλία που καλό είναι να διαβάσει. Συν τους κλασικούς, συν τα μαθήματα, συν τις ξένες γλώσσες, συν, συν… Συν τα εγχειρίδια χρήσης! Μην ξεχνάμε ότι η καθημερινότητά μας έχει πλέον τόσα τεχνολογικά παραφερνάλια που τρώμε τη μισή ζωή διαβάζοντας πώς αυτά λειτουργούν. Και μόλις τα μάθουμε οι εταιρείες τα αλλάζουν. Συνεπώς είναι μάταιος ο αγώνας που δίνει ο φίλος Τάκης Θεοδωρόπουλος και άλλοι εραστές των αρχαίων, αν και είναι κατανοητό το κίνητρο: «ένα συντηρητικό ανακλαστικό του δυτικού πολιτισμού που δεν θέλει να απαρνηθεί την ταυτότητά του» (Καθημερινή 9.6.2021). Είναι δικαιολογημένη η αντίδραση απέναντι στην «ιδεολογική τοποθέτηση της πολιτικής ορθότητας που θεωρεί τους αρχαίους Ελληνες ρατσιστές, σεξιστές και αλαζόνες». Από την άλλη πλευρά όμως η χρησιμοθηρία είναι σύμφυτη όλων των πολιτισμών που επιβίωσαν και κυρίαρχο στοιχείο του δυτικού που μεγαλούργησε. Γι’ αυτόν τον πολιτισμό έλεγε ο Μαρξ ότι «έπνιξε στα παγωμένα νερά του εγωιστικού υπολογισμού τα ιερά ρίγη του ευλαβικού ρεμβασμού, του ιπποτικού ενθουσιασμού, της μικροαστικής μελαγχολίας». Να σημειώσουμε δε ότι ελληνικό ephemeralization του Μπάκμινστερ Φούλερ είναι να κάνεις περισσότερα με όλο και λιγότερα…