«Η Ευρώπη θα πάει εκεί που θα την πάμε εμείς οι Ευρωπαίοι» είχε πει προ καιρού η Ελένη Αρβελέρ. «Παντού ή πουθενά». Στην υποδειγματική κορυφή ή στα τάρταρα των ακραίων φαινομένων, προσθέτουμε. Μια ακόμη Ευρώπη προβάλλει, δίπλα στις άλλες, η Ευρώπη της κλιματικής αλλαγής. Διότι η Ευρώπη δεν είναι μία, όπως εξηγεί η Αρβελέρ. Δεν είναι μόνο η θεσμικά οργανωμένη Ε.Ε. που παραλείπει τη Νορβηγία, τη Ρωσία, την Ελβετία, τα δυτικά Βαλκάνια, το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι και η Ευρώπη του Ντε Γκωλ που εκτείνεται από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια, η Ευρώπη του παλλόμενου συνταρακτικού μωσαϊκού των ανθρώπων, η πολιτιστική Ευρώπη που λόγω πνευματικής συγγένειας περικλείει την αμερικανική ήπειρο, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νότιο Αφρική. Τέλος, είναι η Ευρώπη του κρίσιμου παρόντος που συνθλίβεται ανάμεσα σε ένα μακραίωνο παρελθόν και στη βιαστική επικαιρότητα του μέλλοντος. Αυτή η Ευρώπη, η δεύτερη πατρίδα του καθενός μας, βρίσκεται πλέον οριστικά μέσα στον κοινό θερμικό θόλο, που ενώνει με έναν ακόμη τρόπο τις μοίρες όλων.
Η πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ ορίζει καθαρά τις δραματικές ευρωπαϊκές συντεταγμένες: αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,2° C (στη βιομηχανική Γερμανία κατά 1,6° C), αύξηση της στάθμης της θάλασσας, συχνοί καύσωνες, μειωμένες βροχοπτώσεις, παρατεταμένες ξηρασίες, ερημοποίηση, μεγα-πυρκαγιές στη Μεσόγειο. Κόσμοι υπό εξαφάνιση. Κλιματικοί εσωτερικοί μετανάστες – 700.000 Ευρωπαίοι έχουν εκτοπιστεί λόγω κλίματος την τελευταία δεκαετία. Πόσοι από τους πληγέντες της Εύβοιας θα επιστρέψουν στις εστίες τους; Πολλοί (400 στις 1.000 οικογένειες που έχασαν οικείους και σπίτια) δεν επέστρεψαν στο γαλλικό Λα-Φοτ-σουρ-Μερ, το οποίο επλήγη το 2010 από εκτεταμένες πλημμύρες λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Ελάχιστοι Μολδαβοί επέστρεψαν στο Cotul Morii, που καταστροφικές πλημμύρες το έσβησαν από τον χάρτη. Εντεκα σφοδρές ξηρασίες από το 1990 έως 2019 έδιωξαν από τη Μολδαβία εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους της.
Η μάχη κατά της κλιματικής κρίσης είναι μια μάχη κοινή, που δεν χωράει τους συνήθεις διαγκωνισμούς για την οχύρωση στην καλύτερη θέση. Είμαστε συγκοινωνούντα δοχεία. Απόλυτες οι συμμετρίες στο μοίρασμα του πυρός. Αν ο κοινός πολιτισμός δεν εμπόδισε ποτέ τα αλληλοφαγώματα, το κοινό συμφέρον της επιβίωσης μας ενώνει όλους.
Είναι μια νέα συνθήκη που θυμίζει τις απαρχές της Ενωσης, όταν οικοδομούνταν υψηλές κοινές αξίες. Η σημερινή Ευρώπη οικοδομείται και πάλι πάνω σε μια ανανεωμένη ιδέα, την κοινή περιβαλλοντική αγωγή. Πέρα από τους δρομολογημένους όρους της Πράσινης Συμφωνίας. Δηλαδή, την προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες, αφού η υπερθέρμανση είναι μη αναστρέψιμη· τη μετάβαση στην κενή περιεχομένου –έως τώρα– βιώσιμη ανάπτυξη· τη δέσμη «Fit for 55» (μείωση ρύπων κατά 55% έως το 2030), την πλέον φιλόδοξη στρατηγική στην ιστορία της Ε.Ε., με τεράστιο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων· τον στόχο του μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών έως το 2050· την επιβολή φόρων επί των εκπομπών CO2 στις εισαγωγές αγαθών, και άλλα που θα δημιουργήσουν προστριβές και εντάσεις στο ευρωπαϊκό «εργαστήριο» απανθρακοποίησης.
Η γεωπολιτικά αποδυναμωμένη Ευρώπη, που δεν επηρεάζει πια δραματικά τα παγκόσμια δρώμενα, βλέπει την κλιματική κρίση ως μια ευκαιρία να κάνει τη μεγάλη διαφορά, να αδράξει τα παγκόσμια ηνία, να εγκαταστήσει μια νέα περιβαλλοντική ηθική στο πλανητικό μας χωριό που κατήργησε ιεραρχίες, σύνορα, ιδιωτική ζωή, να φέρει στην επιφάνεια την Ευρώπη του Στράβωνα, όπως την αποκαλεί η Αρβελέρ, δηλαδή τον τόπο των συνετών και λογικών ανθρώπων… Και μέχρι στιγμής προηγείται. Αποτελεί τον μεγαλύτερο χορηγό για το κλίμα στον κόσμο, καθώς στηρίζει συστηματικά τις αναπτυσσόμενες χώρες στην πράσινη μετάβαση. Πρωτοπορεί στη δέσμευση κονδυλίων για το κλίμα (30% των συνολικών δαπανών), πρωτοτυπεί με τη διάχυση των πράσινων δράσεων σε όλο το φάσμα της πολιτικής… Θα εφαρμοστούν αυτές αναίμακτα ή θα διχάσουν τα κράτη-μέλη με διαφορετικά επίπεδα πλούτου; Μηχανισμοί κοινωνικά ισορροπημένης και δίκαιης μετάβασης έχουν προβλεφθεί. Θα λειτουργήσουν; Θα σπάσουν –με το μαστίγιο ή το καρότο– οι μονώσεις των συμφερόντων και της βολής;
Από τα πιο δύσκολα στοιχήματα –δεδομένης της υπολογίσιμης μερίδας αρνητών– είναι η βαθύτερη κατανόηση της συμβολής μας στην επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής, στη διασάλευση των –σταθερών για χιλιετίες– δομών της φύσης. Δεδομένα, που ακόμη αδυνατούν να διαστείλουν τον νου στις διαστάσεις των κόσμων που πεθαίνουν.