Ηταν μια παλιά ιδέα. Οτι οι κοινωνίες αλλάζουν κάθε τριάντα χρόνια, όταν η αναδυόμενη γενιά εισάγει τη δική της κουλτούρα, παραμερίζοντας παρωχημένες πεποιθήσεις και πρακτικές κι ανανεώνοντας τα κοινωνικά ύδατα. Οι γενιές είναι ο παλμός στην ακολουθία της εξέλιξης.
Αλλά υπήρχε και η άλλη ιδέα. Οτι οι γενιές διαχωρίζονται με βάση το ιστορικό αποτύπωμα των μελών τους. Η ιστορική αλλαγή ορίζει τη γενιά και όχι το αντίστροφο. Η στροφή σε νέα διανοητικά ή καλλιτεχνικά ρεύματα συνέθετε τις γενιές του πνεύματος και των τεχνών. Η γενιά των νεοσυμβολιστών του ’20 έδωσε τη θέση της σε εκείνη του ’30, τη γενιά που επαναπροσδιόρισε την ελληνικότητα και χώνεψε τον μοντερνισμό με την παράδοση, τον τοπικισμό με τον κοσμοπολιτισμό, και αυτή στη γενιά του ’40, τη γενιά της ιδεολογικής υπερφόρτισης των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, για να ακολουθήσει η δεύτερη μεταπολεμική γενιά της πολιτικής ηθικής, του αγώνα για την ειρήνη, της αστικοποίησης, της κοινωνικής αλλοτρίωσης… Γενιές όχι ομοιογενείς, αλλά καταχωρισμένες με μια συγκεκριμένη ταυτότητα.
Γενιά του Πολυτεχνείου, της Μεταπολίτευσης, του υπερκαταναλωτισμού, των γιάπις, της πράσινης επανάστασης, του λαϊφστάιλ, του μεταϋλισμού, των κοινωνικών δικτύων, του νεοσυντηρητισμού… Συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι υπάρχουν κύματα στην πολιτισμική μας πορεία, που εκφράζονται με γενιές, οι οποίες φέρουν σπέρματα και των δύο ιδεών. Ομως ταυτόχρονα εμφιλοχωρεί δυναμικά η ιδέα, και διεθνείς μελέτες το επιβεβαιώνουν, ότι τα «πιστεύω» της πλειονότητας των νέων δεν διαφέρουν καθοριστικά από εκείνα της πλειονότητας των ωριμότερων, π.χ. ότι οι 25άρηδες δεν είναι πιο προοδευτικοί από τους 55άρηδες, άλλωστε τον «πολιτισμό των νέων» οικοδομούν τα φωτεινά πνεύματα όλων των ηλικιών και αξίες που τα χρόνια στάθηκαν ανίκανα να φθείρουν, άρα ο διαχωρισμός σε γενιές είναι πεπαλαιωμένος. Οχι μόνο η 30ετία έγινε 15ετία ή 10ετία, απλώς ένας τρόπος κοπής της χρονικής συνέχειας, κυρίως με βάση μεγάλα συμβάντα, ώστε να εξηγηθούν αλλαγές, αλλά και τα μεταξύ τους χάσματα, άλλοτε αιτία και υπόσταση του γίγνεσθαι, εξέλιπαν. Εφηβοι και γονείς είναι ισότιμοι, φίλοι. Παιδιά αντιδρούν ως ενήλικοι, νέοι ως γέροι, γέροι παλιμπαιδίζουν· δεν υπάρχει ένας ρόλος αλλά ένα πολτός ρόλων για τον καθένα. Αν υφίστανται –-που υφίστανται– διαφορετικές στάσεις ζωής, αυτές οφείλονται –λένε– κυρίως στην καταγωγική βάση των ανθρώπων, στη φυλή, στο φύλο, στο εισόδημα, στην κοινωνική τους κατάσταση, στη θρησκεία.
Δεν διαφέρει πολύ, υποστηρίζουν, η πρώτη ψηφιακή γενιά (οι γεννημένοι μετά το 1997), η αναφερόμενη ως αιχμάλωτη των έξυπνων κινητών, παγιδευμένη στον ιστό, εμμονική με τα κοινωνικά δίκτυα, από την προηγούμενη ή την επόμενη. Το Διαδίκτυο είναι ο πολιτισμός και των 30άρηδων και των νηπίων.
Είναι αλήθεια. Ομως χωρίς γενιές δεν υπάρχουν ταυτότητες, όπως και η αναζωογονητική προσδοκία ότι η νεανική κουλτούρα θα αλλάξει τον κόσμο. Μόνο ένα μικρό ποσοστό των νέων –επιχειρηματολογούν οι κατεδαφιστές των γενεών– δρα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, της ισότητας στην υγεία, των ανοιχτών, μη ιεραρχικών κοινοτήτων, των δικτύων υποστήριξης και των συστημάτων αμοιβαίας βοήθειας για την ασφαλή επανασύνδεση των ανθρώπων· μια διακριτή αλλά όχι κρίσιμη μάζα νέων αγωνίζεται κατά των ανισοτήτων και της βίας. Ωστόσο, πάντα λίγοι δεν ήταν οι προάγγελοι μιας νέας αυγής; Της αλλαγής που χρειαζόταν η ανθρωπότητα για να απομακρύνει σκοτάδια και βάραθρα; Σήμερα της πλανητικής, όχι κατακερματισμένης τοπικής μάχης κατά παγκόσμιων προβλημάτων;
Είναι υπερπολύτιμοι αυτοί οι «λίγοι» των διαδοχικών κρίσεων, της διάλυσης των μεγάλων ψευδαισθήσεων, της υψηλής ανεργίας, της καθυστερημένης ενηλικίωσης, των έξυπνων συστημάτων, της πολυπολιτισμικότητας, της απαγκίστρωσης του κοινωνικού από το βιολογικό φύλο, του ανθρωπισμού, του κοσμοπολιτισμού, ειδικά σήμερα, την εποχή της ρήξης μεταξύ υψηλής ευφυΐας και ανεπτυγμένης συνείδησης. Μέχρι χθες μόνο τα ενσυνείδητα όντα μπορούσαν να εκτελέσουν εργασίες υψηλής νοημοσύνης.
Τώρα οι αλγόριθμοι εκτελούν τις υπερευφυείς πράξεις παρακάμπτοντας τη συνείδηση.
Σίγουρα η νεότητα, όπως έλεγε ο Πικάσο, δεν έχει ηλικία, δεν είναι μια χρονική περίοδος, είναι μια πνευματική κατάσταση. Οι νέοι όμως από καταβολής κόσμου αποζητούν την υπεροχή. Στην αρχαία Σπάρτη, τα παιδιά και οι έφηβοι ανταπαντούσαν στο «υπήρξαμε ρωμαλέοι και ισχυροί νέοι» των ηλικιωμένων και στο «τώρα είμαστε εμείς οι ισχυροί» των ενηλίκων, «όμως εμείς θα γίνουμε καλύτεροι».