Κατάργησε η βιομηχανία ένδυσης τη χρήση αληθινού δέρματος; Γύρισαν οι καταναλωτές μαζικά την πλάτη τους στην εκμετάλλευση των ζώων για προσωπικό όφελος; Κατάφερε, επιτέλους, η οικολογική μας συνείδηση να μετουσιωθεί σε πολιτική πράξη και βιωμένη πραγματικότητα; Εφόσον η απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι όχι, μοιάζει εκ πρώτης όψεως ελαφρώς περίεργος ο αποτροπιασμός του κοινού μπροστά στα ομοιώματα ζώων που χρησιμοποίησε για διακοσμητικούς λόγους σε τρεις από τις δημιουργίες του ο οίκος Schiaparelli, στην τελευταία του συλλογή. Θα έλεγε κανείς ότι για να ασχολούμαστε με το τεχνητό φαίνεσθαι, θα έπρεπε πρώτα να έχουμε διευθετήσει την όζουσα ουσία. Την ώρα που τα υλικά ζωικής προέλευσης χρησιμοποιούνται ευρέως από τα εργοστάσια μαζικής και φθηνής παραγωγής μέχρι τους πιο ακριβούς οίκους μόδας, πόσο σοβαρό είναι να αντιδρούμε ενώπιον τριών ειδώλων φτιαγμένων στο χέρι από φελιζόλ, ρητίνη και ψεύτικη γούνα; Oσα (υπερβολικά) άκουσαν ο γνωστός για την ανορθόδοξη κομψότητά του οίκος και ο δημιουργικός διευθυντής του, Ντάνιελ Ρόουζμπερι, με αφορμή τις τρεις χειροποίητες κεφαλές ζώων που δημιούργησαν με έμπνευση από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, μοιάζουν περισσότερο με κίβδηλες ηθικοπλαστικές παρατηρήσεις (το γνωστό virtue signalling) παρά με δόκιμα επιχειρήματα υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων. Το πιθανότερο, δε, είναι ότι, σε μεγάλο βαθμό, οι έξαλλες κραυγές προήλθαν από άτομα που δεν αλλάζουν με τίποτα τα δερμάτινα παπούτσια τους.
Αντανακλάσεις πολιτισμού
Ανεξάρτητα, όμως, από τη σοβαρότητα των καταγγελιών και τον στόμφο των καταγγελλόντων, οι κεφαλές ζώων είχαν όντως κάτι το γκροτέσκο, που υπερβαίνει την πλαστότητά τους. Η μόδα είναι μια βιομηχανία ιστορικά στημένη σε φρικαλέες πρακτικές βίας εις βάρος των ζώων, οι οποίες ακόμη και σήμερα δεν έχουν εξαλειφθεί. Η απόφαση, λοιπόν, ενός οίκου να χρησιμοποιήσει κεφαλές άγριων ζώων, ακόμη κι αν αυτές είναι ψεύτικες, εγγράφεται ως ειρωνεία· είναι κυνισμός ενδεδυμένος τον μανδύα της αισθητικής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί ο φόνος να απουσιάζει ως κυριολεκτική πράξη, αλλά εξακολουθεί να είναι εκεί, τοτεμοποιημένος και συμβολικός. Η μορφή της ντροπής παρουσιάζεται σε τεχνικώς άκακη εκδοχή, αλλά παραπέμπει στην ίδια ντροπή, η οποία, έτσι κι αλλιώς, γεννά διαρκώς νέα αποτελέσματα. Οι γούνες, άλλωστε, δεν είναι μια φανταστική εφεύρεση ούτε προϊόν που ανήκει στο παρελθόν· συνεχίζουν να παράγονται, αν και, ίσως, με μικρότερη συχνότητα. Η επίδειξη εκ μέρους του οίκου Schiaparelli του πιο κραυγαλέου μέρους τους (όχι ενός απλού μοτίβου «animal print», αλλά του κατεξοχήν εμβλήματος καθυπόταξης, της κεφαλής) είναι άχαρη και ασύμβατη με την εποχή. Θα φαινόταν λιγότερο κακόγουστη μια λαμπερή επίδειξη όπλων, αν τα όπλα που χρησιμοποιούσε ήταν ψεύτικα;
Τα στοιχειώδη προσχήματα
Aραγε, τώρα που είδαμε το σόου του οίκου Schiaparelli θα αρχίσουμε να τρέχουμε στους δρόμους για να αποκεφαλίσουμε ανυπεράσπιστα ζώα; Αν δεν την είχαμε δει, θα γινόμασταν καλύτεροι απ’ ό,τι είμαστε; Μάλλον ο οίκος μόδας –ο οποίος δεν ανήκει στους ιδιαίτερα εμπορικούς– δεν διαθέτει τόση επιδραστικότητα. Η κακοποίηση και η θανάτωση των ζώων για χάρη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας δεν θα παύσουν μόλις σταματήσουν να κατασκευάζονται προκλητικές μορφές ζώων που θυμίζουν σατανικά τις αντίστοιχες ταριχευμένες, κατά τον ίδιο τρόπο που και η παιδική πορνογραφία δεν εξαφανίζεται διά παντός κάθε φορά που αποδοκιμάζεται μια δημόσια ενέργεια σαν εκείνη που εξώθησε πρόσφατα τον οίκο Balenciaga σε δακρύβρεχτες απολογίες και αποχή από τα κοινωνικά δίκτυα. Η δύναμη της εικόνας όμως έγκειται στο παράδειγμα που δίνει, στους συνειρμούς που δημιουργεί, στις συναισθηματικές αντιδράσεις που πυροδοτεί. Και οι αλλαγές, προς το καλύτερο ή το χειρότερο, επέρχονται σταδιακά και ανεπαίσθητα, μέσα από την εξοικείωση ή την αποστασιοποίηση με ή από φαινόμενα και τις συνδηλώσεις τους. Αν η μόδα δεν σκοπεύει να εξορθολογίσει τον προβληματικό τρόπο λειτουργίας της, μπορεί τουλάχιστον να μην τον κανονικοποιεί επικοινωνιακά· μπορεί να μην καμαρώνει για ό,τι πηγαίνει στραβά στα χωράφια της, ενώ όλοι ξέρουμε τι κοπριά χρησιμοποιεί.