Ο Ναβάλνι χαμογελάει. Κάνει χιούμορ, αστειεύεται. Παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι», παραγωγής 2022, σε σκηνοθεσία Ντάνιελ Ρόερ, στο πλαίσιο του 26ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, σφίγγεται το στομάχι σου.
Καθισμένοι στην κατάμεστη αίθουσα «Κασσαβέτης», παρακολουθούμε την πορεία του μεγάλου εχθρού του Πούτιν, του Αλεξέι Ναβάλνι, από την απόπειρα εναντίον του να δηλητηριαστεί σε πτήση πάνω από τη Σιβηρία και τις στιγμές που ξεμπροστιάζει τους πράκτορες – δολοφόνους, έως τη σύλληψή του στη Μόσχα. Παρακολουθούμε μια πορεία προς τον θάνατο δηλαδή.
Τον βλέπεις να μιλάει χαμογελαστός στο τηλέφωνο στους ανθρώπους που προσπάθησαν να τον δολοφονήσουν, ποτίζοντας τα ρούχα του με δηλητήριο («Είμαι ο Αλεξέι Ναβάλνι και ήθελα να σε ρωτήσω γιατί ήθελες να με σκοτώσεις») και αναρωτιέσαι πού βρίσκει το κουράγιο. Κυρίως, αναρωτιέσαι γιατί επέστρεψε στη Ρωσία. Στον βέβαιο θάνατο, ο οποίος, ως γνωστόν, ήρθε μέσα στη φυλακή, μέσα από τις γνωστές «αδιευκρίνιστες συνθήκες». Είχε μια τόσο ακλόνητη πίστη ότι αυτή τη φορά δεν θα τον πειράξει το καθεστώς; Ηθελε να δώσει το παράδειγμα; Ηταν ήρωας ή αυτοκαταστροφικός; Ή και τα δύο αυτά μαζί;
Δεν θα μάθουμε ποτέ πώς θα ήταν ο Ναβάλνι αν κυβερνούσε τη Ρωσία. Αν, όπως λέει στο ντοκιμαντέρ, την οδηγούσε όντως προς τη δημοκρατία. Αν θα ερχόταν σε ρήξη με τη μαφία των ολιγαρχών προκειμένου να τη μετατρέψει σε ένα σύγχρονο κράτος.
Στην ταινία, τα πάντα πάνω του «φωνάζουν» ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν φιλελεύθερο δυτικού τύπου – ίσως περισσότερο σε ένα πολιτισμικό επίπεδο παρά σε ένα αμιγώς πολιτικό. Δυστυχώς όμως δεν θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε αν όλα όσα πρέσβευε και έλεγε, τα εννοούσε.
Σε μια σκηνή της ταινίας τον βλέπουμε νεότερο να συμμετέχει σε μια αντιπουτινική διαδήλωση στη Ρωσία μαζί με Ρώσους εθνικιστές. Στο ντοκιμαντέρ ακούμε κάποιον με χαρακτηριστικά αμερικανική προφορά να ρωτάει τον Ναβάλνι «πώς νιώθετε σήμερα που ήσαστε στο ίδιο πλάνο με ακροδεξιά στοιχεία;». Ο Ναβάλνι δεν μασάει τα λόγια του: μπροστά στην ευκαιρία να φύγει ο Πούτιν, θα συμπράξει με οποιονδήποτε, θυμίζοντας τον Τσώρτσιλ που διατυμπάνιζε ότι προκειμένου να νικήσει τον Χίτλερ θα συμμαχούσε ακόμη και με τον διάβολο (βλέπε Στάλιν).
Σήμερα αυτό δεν είναι ένα πολύ πειστικό επιχείρημα, ειδικά σε μια Ρωσία βαθιά ελλειμματική σε θέματα δημοκρατίας και πλουραλισμού. Αλλά, πάλι, ίσως να είχε δίκιο: σε μια τέτοια Ρωσία, τη μεταλλαγμένη από τον Πούτιν, δεν νικάς τον εχθρό με τον σταυρό στο χέρι.
Σε πολλά σημεία ο κόσμος γέλασε με το ντοκιμαντέρ. Ο Ναβάλνι είχε πολύ χιούμορ. Αλλά γνωρίζοντας τι συνέβη μετά, το γέλιο πνίγεται. Στο φινάλε, ο Ναβάλνι μάς αποχαιρετά λέγοντας: «Αν με σκοτώσουν μην τα παρατήσετε». Τίτλοι τέλους. Ο κόσμος χειροκροτεί.