Ο ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας (Λονδίνο, 1955) πέρασε ένα διάστημα, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, στην Ανατολική Γερμανία. Οπως ανακάλυψε εκ των υστέρων, η Στάζι τον παρακολουθούσε, γεγονός που κατέγραψε στο βιβλίο του «The File» (Ο φάκελος). Αυτή είναι μία από τις ενδιαφέρουσες ιστορίες που έχει ο Ας να διηγηθεί εμπνευσμένες από τις πολλές ευρωπαϊκές εμπειρίες του.
Ο Ας λατρεύει την Αγγλία, αλλά νιώθει, φύσει και θέσει, Ευρωπαίος. Δεν έχει σημασία που έχει συνεργαστεί με το ευρωσκεπτικιστικό Spectator ούτε το ότι είναι γόνος παραδοσιακών Βρετανών ευρωσκεπτικιστών.
«Οι μόνες στιγμές που η μητέρα μου αναφερόταν στον εαυτό της ως Ευρωπαία ήταν όταν θυμόταν τη νεανική της ηλικία στη βρετανοκρατούμενη Ινδία, όπου είχε γεννηθεί ως υπήκοος των Βρετανικών Ινδιών», γράφει στις πρώτες σελίδες του έξοχου βιβλίου του «Πατρίδες. Μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε φροντισμένη, και σχολιασμένη, μετάφραση του Δημήτρη Δουλγερίδη.
«Στην Ινδία», προσθέτει ο Ας, «οι Αγγλοι αυτοαποκαλούνταν Ευρωπαίοι. Μόνο στη γενέτειρά τους αρνούνται μέχρι σήμερα μια αλήθεια που μοιάζει αυταπόδεικτη για οποιονδήποτε παρατηρητή, από την Ουάσιγκτον, το Πεκίνο, τη Σιβηρία ή την Τασμανία. Αντιθέτως, ποτέ δεν άκουσα τον πατέρα μου να αυτοπροσδιορίζεται ως Ευρωπαίος, παρότι η εμπειρία που τον καθόρισε ήταν η απόβασή του σε μια ακτή της Νορμανδίας με το πρώτο κύμα των Βρετανών στρατιωτών. (…) Ενας από τους αγαπημένους του πρωθυπουργούς από το κόμμα των Συντηρητικών, ο Χάρολντ Μακμίλαν, φέρεται να σχολίασε για τον θρυλικό Γάλλο πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ: “Λέει Ευρώπη και εννοεί Γαλλία”. Αλλά αυτό ίσχυε για τη γενιά του πατέρα μου. Οταν έλεγαν Ευρώπη εννοούσαν κατά κύριο λόγο τη Γαλλία, όπως έκαναν επί τουλάχιστον έξι αιώνες οι Αγγλοι, από τότε που ο Εκατονταετής Πόλεμος διαμόρφωσε τις εθνικές ταυτότητες των δύο χωρών τη μία κατ’ αντιπαράθεση προς την άλλη». Ο Ας είναι βέβαιος ότι αν ζούσε ακόμη το 2016 ο πατέρας του, «θα ψήφιζε δίχως αμφιβολία υπέρ του Brexit».
Ο ίδιος αισθάνεται μάλλον προδομένος από το Brexit και στις «Πατρίδες» μοιάζει ήδη να νοσταλγεί την Ευρώπη, πρώτα και κύρια όμως αυτό που κάνει στο απολαυστικό τούτο ανάγνωσμα είναι να προχωρήσει σε μια ανατομία τού τι σημαίνει «Ευρώπη». Μάλλον, αλλιώς: πόσο πολλά πράγματα σημαίνει η Ευρώπη – και με τελείως διαφορετικό τρόπο για τον κάθε Ευρωπαίο: «Οι Ευρωπαίοι μπορούν να έχουν πολλές πατρίδες, αλλά κανείς δεν νιώθει εξίσου το “σπίτι του” σε όλα τα μέρη της Ευρώπης».
Αυτή την εβδομάδα θα τον ακολουθήσουμε στις περιπλανήσεις του, πραγματικές και νοερές, στον ευρωπαϊκό χώρο και χρόνο. Οπως γράφει ο ίδιος, η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα οριακό σημείο. Με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου του 2022, «τερματίζεται αυτό που για την πλειονότητα των Ευρωπαίων θα μπορούσε να περιγραφεί ως “Τριακονταετής Ειρήνη”». Μια ειρήνη που ξεκίνησε το 1989 και, ίσως, να έληξε πέρυσι…