Επέτειος της Γαλλικής Επανάστασης σήμερα. Στις 14 Ιουλίου του 1789 λέγεται πως ξύπνησαν τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ για να του ανακοινώσουν την πτώση της Βαστίλης. «Πρόκειται για στάση ή για επανάσταση;», ρώτησε. «Για επανάσταση, μεγαλειότατε», ήρθε η απάντηση. Αυτό δεν τον εμπόδισε από το να γράψει στο ημερολόγιό του, εκείνη την ιστορική ημέρα: «Τίποτα το αξιοπρόσεκτο σήμερα». Δεν ξέρω αν θυμήθηκε αυτήν του τη φράση λίγα χρόνια μετά, όταν τον Ιανουάριο του 1793 ανέβαινε τα σκαλιά του ικριώματος…
Αν δεν με απατά η μνήμη μου, τον Ιούλιο του 1989, όταν έκλειναν διακόσια χρόνια από την 14η Ιουλίου του 1789, εν μέσω της κινεζικής φοιτητικής εξέγερσης και της κατάρρευσης του κομμουνιστικού μπλοκ, το περιοδικό Time κυκλοφορούσε με εξώφυλλο την καρατόμηση του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και τον τίτλο: «Τι γιορτάζουν;» (What are they celebrating? ). Το κοσμοϊστορικό γεγονός της Γαλλικής Επανάστασης συρρικνωμένο κάτω από την, όντως εφιαλτική, σκιά της γκιλοτίνας. Ηδη έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης ο Ζαν-Πολ Μαρά ζητεί κεφάλια: «Προ ενός έτους, πεντακόσια-εξακόσια κομμένα κεφάλια θα σας είχαν κάνει ελεύθερους και ευτυχισμένους», έγραφε το 1790, συμπληρώνοντας: «Σήμερα θα χρειαζόταν να κόψουμε δέκα χιλιάδες».
Σε μία Επανάσταση, φυσικά, η βία μπορεί να γίνει το μονοπώλιο της μιας πλευράς, όχι όμως και αποκλειστικότητά της. Η Σαρλότ Κορντέ, μία 24χρονη κοπέλα, στάθηκε ευθυτενής μπροστά στον Μαρά, τον θεωρητικό μακελάρη της Γαλλικής Επανάστασης, δολοφονώντας τον. Ανέβηκε αγέρωχη στο ικρίωμα, προκαλώντας τον ανυπόκριτο θαυμασμό του Σανσόν, του δήμιου της Επανάστασης, ενώ, προηγουμένως, στο συνοπτικό δικαστήριο του φανατικού Φουκέ Τεβίλ, είχε δηλώσει: «Σκότωσα έναν άνθρωπο για να σώσω εκατό χιλιάδες». Ωστόσο, έως την καρατόμηση του Ροβεσπιέρου και του Σεν-Ζιστ (και του Φουκέ Τεβίλ), θα πέσουν χιλιάδες κεφάλια σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Συνιστά υπεραπλούστευση όμως ένα εξώφυλλο όπως αυτό ενός αμερικανικού εντύπου του 1989, ως γενική αναφορά στην πλέον εμβληματική, ιστορική στιγμή της νεώτερης ευρωπαϊκής –και δυτικής εν γένει– Ιστορίας.
Σήμερα «τι γιορτάζουν» άραγε οι Γάλλοι; Γιορτάζουν; Σε μια Γαλλία πληγωμένη από την ισλαμική τρομοκρατία, σε μια Γαλλία που κινδυνεύει από νέους «Μαράδες» (τηρουμένων των αναλογιών), υποστηρικτές των ακραίων (και γι’ αυτό απλοϊκών όσο και επικίνδυνων) λύσεων; Και σε μια Ευρώπη που ταλανίζεται από μια κρίση με πολλά πρόσωπα;
Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη. Σχεδόν κάθε μία από τις τρεις θεμελιακές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο (όπως κινδύνευσαν και τότε – όμως επέζησαν). Και ωστόσο, διόλου τυχαία, ακόμα η Ευρώπη περιμένει από τη Γαλλία να κρατήσει μια σταθερά απέναντι στις αξίες που σφυρηλάτησαν όχι μόνο τη δημοκρατία της αλλά και το πνεύμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Δυστυχώς ο δογματικός ροβεσπιερικός φανατισμός φαντάζει σε πολλούς περισσότερο ελκυστικός από το αξιακό σύστημα που σμίλευσε μέσα στα χρόνια το ευρωπαϊκό δημοκρατικό πνεύμα. Απαιτείται επαγρύπνηση. Επίδοξοι «Μαράδες» παραμονεύουν και σήμερα, εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων.