Πριν από κάμποσα χρόνια, γνώρισα έναν Αμερικανό που ζούσε στην Ελλάδα, παντρεμένος με Ελληνίδα. Αποστρατευμένος ιπτάμενος αξιωματικός, ο Χάρολντ είχε υπηρετήσει στο Βιετνάμ, πετώντας Φάντομ, έχοντας τραυματιστεί στις επιχειρήσεις. Αργότερα υπηρέτησε για ένα διάστημα στην Τουρκία, εκπαιδεύοντας Τούρκους χειριστές. Σε μια περίπτωση, το αεροσκάφος του Τούρκου συναδέλφου του παρουσίασε τεχνική βλάβη και αναγκάστηκε να επιστρέψει στη βάση του πρόωρα. Ο Χάρολντ θυμόταν πως με το που κατέβηκε απ’ το αεροπλάνο ο πιλότος, έβγαλε από τη θήκη του κάτι σαν κλομπ και άρχισε να χτυπάει λυσσαλέα τον αρμόδιο μηχανικό. Σοκαρισμένος από το θέαμα, ο Αμερικανός μπήκε στη μέση, διέκοψε τον ξυλοδαρμό του μηχανικού –ο οποίος τον υπέστην παθητικά– κι έσπευσε στον διοικητή της βάσης για να καταγγείλει το περιστατικό. Ο Τούρκος διοικητής δικαιολόγησε τον χειριστή του, μιλώντας για «σιδηρά πειθαρχία» κτλ.
Θυμήθηκα το περιστατικό το Σαββατοκύριακο του αποτυχημένου τουρκικού πραξικοπήματος. Το γεγονός ότι απλοί πολίτες όχι μόνον βγήκαν στους δρόμους για να αντιμετωπίσουν τα άρματα μάχης και τους ενστόλους είναι από τα πιο αξιοπερίεργα, πρωτοφανή, γεγονότα της υπόθεσης αυτής. Είναι δύσκολο να φανταστούμε, εδώ στην Ελλάδα, τον σεβασμό, το δέος, την αγάπη που τρέφει ο μέσος Τούρκος προς το στράτευμα και τον ένστολο. Η λατρευτική σχέση με τη στολή έχει τις ρίζες της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μα και στον Κεμάλ. Είναι πασίγνωστο σε πόσο μεγάλο βαθμό το στράτευμα καθορίζει την πολιτική ζωή στην Τουρκία, απαγχονίζει πρωθυπουργούς (βλέπε Μεντερές), ανατρέπει καθεστώτα. Το να αντισταθεί ο πολίτης στον ένστολο και, πολύ περισσότερο, να βιαιοπραγήσει σαδιστικά επάνω του, αυτό είναι κάτι που δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να προβλέψει. Και όμως συνέβη με τον Ερντογάν: με το που εμφανίστηκε, μέσω κινητού και του Διαδικτύου, και έδωσε τη γραμμή, η αφοσίωση, η πίστη και η πειθαρχία που κατά παράδοση ο Τούρκος εκφράζει προς το στράτευμα, πέρασε αυτομάτως στο ένα και το αυτό πρόσωπο του προέδρου.
Στο αξιοπρόσεκτο αυτό φαινόμενο παίζει, φυσικά, ρόλο και η συγκυρία: το 2016 δεν είναι 1971, 1980 ούτε 1997 (χρονιές που εκδηλώθηκαν τουρκικά πραξικοπήματα – με επιτυχία). Ισως πια και οι Τούρκοι πολίτες να κουράστηκαν από αυτή την ιστορία των επαναλαμβανόμενων εκτροπών. Ο καθοριστικός παίκτης, όμως, το περασμένο δραματικό Σαββατοκύριακο ήταν ο Ερντογάν (μέχρι και πρώην συνεργάτες του, τους οποίους όμως ο ίδιος είχε προηγουμένως αποκαθηλώσει, όπως οι Γκιουλ και Νταβούτογλου, τον στήριξαν δημοσίως): για χάρη του, απλοί στρατιώτες λιντσαρίστηκαν άγρια από τον όχλο. Φρικτές εικόνες πράγματι.
Είναι άραγε αυτή μια ριζική μεταστροφή της τουρκικής κοινωνίας; Ας μην προτρέχουμε· οι νοοτροπίες δεν ξεριζώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ισως όμως η λατρεία προς μιαν Αρχή στην Τουρκία να μετατοπιστεί. Εχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε από τη 15η Ιουλίου. Το βέβαιο είναι ότι η γείτονα έχει περάσει σε μια νέα, διαφορετική ιστορική και πολιτική φάση. Και, εννοείται, αυτό είναι κάτι που δεν είναι δυνατόν να μην απασχολήσει και την Ελλάδα.