Στις 16 Οκτωβρίου του 2001, ο Ρίτσαρντ Κέρνι, καθηγητής Φιλοσοφίας στη Βοστώνη, περιηγήθηκε στο, καυτό ακόμα, Σημείο Μηδέν συντροφιά με τον Γάλλο στοχαστή Ζακ Ντεριντά. Αργότερα, κάθισαν σε ένα καφέ και κουβέντιασαν πάνω στην ευρύτερη φιλοσοφική προέκταση του τρομακτικού εκείνου γεγονότος. Η συζήτηση καταγράφηκε από τον τότε βοηθό του Κέρνι, Γιάννη Μανουσάκη, και δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Τρόμος, θρησκεία και η Νέα Πολιτική» στο βιβλίο του Κέρνι «Διάλογοι στην Ηπειρωτική Φιλοσοφία» το 2004. Οι δύο στοχαστές ανέλυαν τη σημασία της βίας και της συμβολικής μορφής ενός «τέρατος», είτε για τη μία είτε για την άλλη πλευρά στον πόλεμο που ξεκίνησε τότε.
«Καλό εναντίον Κακού, Θεός εναντίον Διαβόλου, αυτή ήταν τότε η ρητορική», μου λέει σήμερα ο Ιρλανδός καθηγητής από το τηλέφωνο. «Πρόκειται για μια βιβλική, αποκαλυπτική ρητορική. Για τον Μπους, ο Οσάμα μπιν Λάντεν ήταν ένα “τέρας”, για τον Μπιν Λάντεν ο Μπους, και η Αμερική γενικά, ήταν ο ίδιος ο Διάβολος. Για τον πρώτο, ο “κακός” κρυβόταν κάπου στο Αφγανιστάν ή στο Πακιστάν, αργότερα στο Ιράκ. Για τον δεύτερο, ο “κακός” ήταν η ίδια η Αμερική. Είκοσι χρόνια πριν, το “τέρας” είχε πρόσωπο, είχε χώρο. Υπήρχε η έννοια της εδαφικότητας. Κάπου ήταν το “τέρας”, η λογική του εικοστού αιώνα: ο Χίτλερ στη Γερμανία, ο Στάλιν στη Ρωσία, ο Μουσολίνι στην Ιταλία κ.ο.κ. Ολες οι προβολές πάνω στην έννοια του κακού είχαν πρόσωπο και χώρο. Οχι πια, παρότι προσπαθήσαμε να βρούμε ένα τέτοιο χώρο και στην Κούβα με το Γκουαντάναμο. Στον 21ο αιώνα αυτό έχει αλλάξει και μας το έδειξε η 11η Σεπτεμβρίου. Δείτε σε τι χάλι αφήνει η Αμερική το Αφγανιστάν, είκοσι χρόνια μετά. Υπήρχε μεν ένα πρόσωπο, ο Μπιν Λάντεν, αλλά μολονότι εξοντώθηκε, το πρόβλημα παρέμεινε και επιπλέον, αποδείχθηκε ότι δεν υπήρχε καν χώρος. Με ποιον να κάνεις πόλεμο ακριβώς; Πού να εισβάλεις; Ηταν όλο αυτό βγαλμένο από μιαν άλλη εποχή».
Το «τέρας» σήμερα
Οπότε πού βρισκόμαστε είκοσι χρόνια μετά; «Σήμερα, το “τέρας” δεν έχει πρόσωπο και είναι παντού. Το “τέρας” είναι η πανδημία, η κλιματική αλλαγή, το προσφυγικό – όλα αλληλένδετα μεταξύ τους. Αλλά δεν υπάρχει ένα πρόσωπο να δαιμονοποιήσεις. Δείτε το Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση της Δύσης: είναι γενικώς και αορίστως οι Ταλιμπάν. Η ειρωνεία είναι ότι στην Αμερική, προσπάθησαν πολύ να προβάλουν το κακό είτε (η αριστερά) πάνω στα ασήμαντα, γραφικά πρόσωπα που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο τον περασμένο Ιανουάριο είτε (η δεξιά) στο κίνημα “Black Lives Matter”. Απέτυχαν. Εγινε μια προσπάθεια να αναδειχθεί ως τέρας ο Τραμπ αλλά πώς να καταστήσεις τέρας τον πρόεδρό σου; Ολες αυτές οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό και αυτό το κενό είναι που προκαλεί μεγάλη αγωνία σήμερα στην αμερικανική κοινωνία. Και όχι μόνον σε αυτή. Οταν ξέρεις ότι ο εχθρός είναι αόρατος, ότι είναι παντού, ότι δεν έχει πρόσωπο και δεν γνωρίζει σύνορα, ότι μπορεί να εισβάλει στο σώμα σου, νιώθεις τελείως ανοχύρωτος, ευάλωτος. Από τους φακέλους με άνθρακα που υποτίθεται ότι Αμερικανοί μπορούσαν να λάβουν με το ταχυδρομείο έως τον κορωνοϊό. Ακόμα και αυτόν, ο Τραμπ προσπάθησε να τον αποδώσει στους Κινέζους. Παλιά λογική, απέτυχε. Αυτό το αίσθημα του πολλαπλώς ευάλωτου το νιώσαμε για πρώτη φορά με την 11η Σεπτεμβρίου. Εδωσε εκκίνηση στη νέα χιλιετία, στον μετα-μεταπολεμικό κόσμο. Και είχαμε έκτοτε μια κατάρρευση».
Τι είδους κατάρρευση; «Της λογικής του “καλός – κακός”, “Θεός – Διάβολος”. Επιστρέφουμε στη μυστική λογική της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στην οποία η απόλυτη διάκριση ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο είναι εξαιρετικά θολή. Σε σημαντικό βαθμό, αυτό ισχύει και στον Σαίξπηρ. Είναι το αντίθετο της κωμωδίας, όπου ο καλός και ο κακός ξεχωρίζουν. Ο Τραμπ προσπάθησε πολύ να μας γυρίσει στην κωμωδία και στα υπεραπλουστευτικά της σχήματα. Γι’ αυτό έχασε τις εκλογές: επέμενε ότι δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή, απαξίωνε την πανδημία. Πώς μπορείς να το κάνεις αυτό όταν υπάρχουν νεκροί και από το ένα και από το άλλο; Θα χάσεις. Από την τηλεοπτική κωμωδία προέρχεται εξάλλου ο Τραμπ. Δεν τα κατάφερε λοιπόν, διότι ο κόσμος μας πλέον είναι καθαρά νεο-τραγικός. Είναι ο κόσμος της “Πανούκλας” του Καμύ επίσης. Ο Μπάιντεν ταιριάζει περισσότερο στο σημερινό τραγικό κλίμα: είναι ο ίδιος πιο ευάλωτος, δεν είναι ακριβώς καλός ή κακός, έχει φανερά τρωτά σημεία, είναι μεγάλος και δεν μιλάει καλά. Η 11η Σεπτεμβρίου σήμερα είναι η πανδημία και είναι ο τυφώνας “Αϊντα” που σκορπάει νεκρούς στη Νέα Υόρκη. Η σημερινή 11η Σεπτεμβρίου είναι παντού. Και είμαστε όλοι μαζί μέσα σε αυτό».
• Το βιβλίο του Ρ. Κέρνι «Ξένοι, θεοί και τέρατα» έχει κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ινδικτος.