Φωτ.: AP Photo/Seth Wenig
Ακούστε το άρθρο
Τον Μάιο του 2022 η Τέιλορ Σουίφτ ανέβηκε στη σκηνή του γηπέδου των Γιάνκις για διαφορετικό λόγο από ό,τι συνήθιζε να το κάνει ως τότε. Φόρεσε μία μωβ τήβεννο και καπέλο αποφοίτησης για να λάβει ένα τιμητικό πτυχίο που της προσέφερε το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Είμαι 90% σίγουρη πως ο λόγος που βρίσκομαι εδώ είναι γιατί έχω ένα τραγούδι που λέγεται “22”» είπε αστειευόμενη στον ευχαριστήριο λόγο που έβγαλε ως εκπρόσωπος της «τάξης του ’22».
Αυτή πάντως δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που η πιο πολυσυζητημένη και επιτυχημένη ποπ σταρ της περασμένης χρονιάς «μπήκε» σε πανεπιστήμιο. Για την ακρίβεια, δεν ήταν καν η πρώτη φορά που το όνομά της συνδέθηκε με το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, αφού μερικούς μήνες πριν την «αποφοίτησή» της η Μπρίτανι Σπανός, αρθρογράφος στο αμερικανικό Rolling Stone, παρουσίασε μια σειρά μαθημάτων αφιερωμένη στην τραγουδίστρια. Οι θεματικές κινούνταν γύρω από την επιχειρηματική πλευρά της καριέρας της, την επιρροή γύρω από το έργο της, αλλά και φυλετικά ζητήματα στη σύγχρονη ποπ.
Ηταν να μην γίνει η αρχή. Εκτοτε, η Τέιλορ Σουίφτ έχει γίνει αντικείμενο ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος από αρκετά διαφορετικές επιστήμες και κλάδους και έχει αποκτήσει το «δικό της» μάθημα σε μερικά από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου: η Στέφανι Μπαρτ δίδαξε το περασμένο εξάμηνο στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ το μάθημα «Taylor Swift and Her World» (μτφρ.: «Η Τέιλορ Σουίφτ και ο Κόσμος της»), επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της στους στίχους της τραγουδίστριας αλλά και αγγίζοντας το ζήτημα της κουλτούρας της διασημότητας.
Ανάμεσα στα μαθήματα για την Τέιλορ Σουίφτ που θα βρει κανείς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι και αυτά που διδάσκονται από φοιτητές προς φοιτητές. Σαν αυτό του οποίου εισηγείται η Αβα Μαρί Τζεφς στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και λέγεται «The Last Great American Songwriter: Storytelling With Taylor Swift Through the Eras» (μτφρ.: «Η Τελευταία Σπουδαία Αμερικανίδα Τραγουδοποιός: H Αφηγηματικότητα με την Τέιλορ Σουίφτ μέσα από τις Περιόδους της»).
Μέχρι η Τέιλορ Σουίφτ να «βρεθεί» σε κάποιο πιο κοντινό αμφιθέατρο, αφήσαμε δύο καθηγήτριες που προσέγγισαν την καριέρα της με τελείως διαφορετικό τρόπο να μας μάθουν δύο τρία πράγματα για την σταρ που πάνε πέρα από την ποπ πλευρά της. Οι εγχώριοι ακαδημαϊκοί μπορούν να πιάσουν τα σημειωματάριά τους και να ετοιμαστούν για την «Taylor Version» τους.
Τέιλορ Σουίφτ Α.Ε.
Η Κέλι Μακντόρμικ είναι φαν της Τέιλορ Σούιφτ αλλά δεν θα κατέτασσε τον εαυτό της στους «Swifties», όπως λέγονται οι σκληροπυρηνικοί φαν της ποπ σταρ. Μέχρι τον περασμένο Απρίλιο απλά άκουγε και απολάμβανε τη μουσική της. Το «μαγικό χαρτάκι» που έφτασε στα χέρια της για την πολυσυζητημένη «Eras Tour» θα ήταν το σημείο καμπής για αυτήν: «Πήγα και έμεινα άναυδη».
Τη στιγμή, λοιπόν, που η Τέιλορ Σουίφτ έγραφε τις πιο χρυσές σελίδες της καριέρας της (ως τώρα τουλάχιστον), η νεαρή ακαδημαϊκός από το Bauer College of Business του Πανεπιστημίου του Χιούστον αποφάσισε μετά τη συναυλιακή αυτή εμπειρία να αρχίσει να τη μελετάει εις βάθος. Εντυπωσιάστηκε με πολλά από τα κατορθώματα της τραγουδίστριας σε επίπεδο επιχειρηματικότητας και μάρκετινγκ. «Και εφόσον προέρχομαι από ένα περιβάλλον στο οποίο διδάσκω επιχειρηματικότητα, σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να εφαρμόσω κάποιες βασικές επιχειρηματικές αρχές πάνω στο παράδειγμα της Τέιλορ Σουίφτ για να τις παρουσιάσω στην τάξη», λέει. Ενα εξάλλου από τα καθήκοντά της στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον είναι να προσελκύσει περισσότερους σπουδαστές στις αίθουσες.
«Και αυτή η τάξη είναι ένας τρόπος μαθητές που ίσως δεν θα ενδιαφέρονταν να πάρουν ένα τέτοιο μάθημα ή που το θεωρούν μη προσιτό, να καταφέρουν να μάθουν πώς τρέχει μία επιχείρηση και πώς να συντηρείς ένα brand», μου λέει η Μακντόρμικ από την άλλη άκρη του Zoom, μία μέρα πριν ξεκινήσει να διδάσκει το νέο της μάθημα «The Entrepreneurial Genius of Taylor Swift» (μτφρ.: «Η Επιχειρηματική Διάνοια της Τέιλορ Σούιφτ»).
Οταν η καθηγήτρια ανακοίνωσε το νέο αυτό μάθημα, πολλοί ήταν αυτοί που ενθουσιάστηκαν. Αλλά δεν έλειπαν και οι αντιδράσεις του τύπου «τώρα γιατί διδάσκεται αυτό το μάθημα; Είναι γελοίο», όπως μου μεταφέρει. Πάντως, δεν θεωρεί πως είναι ένα μάθημα που αφορά μόνο τους φαν: όπως αυτή ως φοιτήτρια έτυχε να πάρει ένα μάθημα οινογνωσίας και να μάθει πράγματα που δεν περίμενε από αυτό, πιστεύει πως το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους σπουδαστές που δεν έχουν στενή σχέση με το έργο της Τέιλορ Σουίφτ. Το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε είναι παραπάνω από ικανοποιητικό: με 80 εγγεγραμμένους φοιτητές, η τάξη… βγήκε sold out με την ίδια σχεδόν ταχύτητα με τις συναυλίες της Τέιλορ Σουίφτ.
Ενα από τα πρώτα πράγματα που διδάσκεται στο συγκεκριμένο μάθημα είναι ότι, όπως η Τέιλορ Σουίφτ, πάντα πρέπει να ξέρεις τον πελάτη σου και πώς να αποκτήσεις αξία για αυτόν. Μπορεί να φαίνεται εύκολο, αλλά όπως επιβεβαιώνει η Κέλι Μακντόρμικ δεν είναι και τόσο στην πράξη. Η Τέιλορ Σουίφτ λοιπόν, για την οποία πελάτες της είναι οι φαν της, προσπαθεί να χτίσει μαζί τους ένα engagement και να τους δώσει αυτό που τους αρέσει. Και σε αυτό σημαντικό ρόλο έχει παίξει η άνεση με την οποία έχει μεταπηδήσει ανάμεσα σε διαφορετικά μουσικά είδη και στιλ «γιατί έτσι προσεγγίζει νέα ακροατήρια και αυτό είναι κάτι από το οποίο μπορούν να μάθουν οι επιχειρήσεις», σύμφωνα με την καθηγήτρια.
Και έπειτα, αξίζει να σταθούμε στον τρόπο που η ποπ σταρ χτίζει κοινότητες –δεν είναι τυχαίο που οι φαν της είναι από τους πιο αφοσιωμένους και ενθουσιώδεις που υπάρχουν αυτή τη στιγμή εκεί έξω. Ο τρόπος, λοιπόν, που η Τέιλορ Σουίφτ δημιουργεί την κοινότητά της αντιπαραβάλλεται στα έδρανα του Πανεπιστημίου του Χιούστον με αυτόν άλλων επιτυχημένων επιχειρήσεων. Αλλα σημεία της καριέρας της που αναλύονται στη διάρκεια του εξαμήνου είναι ο τρόπος που η Σουίφτ κάνει συνεργασίες, η σχέση που χτίζει με τη δική της ομάδα –καθώς δεν είναι εύκολο όλοι να αγαπήσουν τον/την «αρχηγό» τους, όπως φαίνεται να συμβαίνει με τους συνεργάτες της σταρ– αλλά και ζητήματα νομικού χαρακτήρα. Μην ξεχνάμε πως τα τελευταία χρόνια η Τέιλορ Σουίφτ τα έχει βάλει «με θεούς και δαίμονες» των δισκογραφικών εταιρειών και επανακυκλοφορεί όλους τους δίσκους της σε νέες ηχογραφήσεις (οι λεγόμενες «Taylor’s Versions»), προσελκύοντας ξανά και ξανά ακροατές, χωρίς ακριβώς νέο υλικό.
Στο ερώτημα αν η Τέιλορ Σουίφτ αυτή τη στιγμή λειτουργεί περισσότερο σαν επιχείρηση παρά σαν καλλιτέχνης, η Μακντόρμικ απαντάει πως «οποιος βγάζει πολλά λεφτά, λειτουργεί σαν επιχείρηση. Εξακολουθεί να είναι καλλιτέχνης βέβαια και οι δημιουργικοί άνθρωποι μπορεί να παράγουν με διαφορετικό τρόπο, αλλά οτιδήποτε υπογράφει δεν παύει να είναι επιχειρηματική δραστηριότητα».
Αυτό που κάνει την Τέιλορ Σουίφτ να ξεχωρίζει, σύμφωνα με την καθηγήτρια είναι ότι εκπέμπει μια αυθεντικότητα: αυτή θέλει να έρθει κοντά στους θαυμαστές της και έχει μεγάλη επιρροή πάνω στην ομάδα της για αυτό που πραγματικά θέλει.
Την έννοια του engagement την έβαλε καλά στο μυαλό της η Κέλι Μακντόρμικ και για αυτό αποφάσισε να χρησιμοποιήσει και για το μάθημά της κάποιες από τις πρακτικές της Τέιλορ Σουίφτ. Οι φοιτητές της λοιπόν θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα παρατηρητικοί, γιατί η καθηγήτρια έχει κρύψει μερικά «easter eggs». Είναι, άλλωστε, γνωστός ο τρόπος που η τραγουδίστρια αντίστοιχα, «κρύβει» στοιχεία για τους φαν της και τους έχει μεταμορφώσει σε… μικρούς Σέρλοκ Χολμς. Και έχει για τους φοιτητές της και ένα μικρό αναμνηστικό: έφτιαξε «friendship bracelets», όπως ακριβώς οι φαν της τραγουδίστριας φτιάχνουν με αφορμή κάθε συναυλίας της βραχιόλια που θυμίζουν τρομερά πολύ εκείνα από καραμέλες που κάποτε τρώγαμε. Θέλετε να σας πούμε και τι ακούγεται από τα ηχεία στα διαλείμματα του μαθήματος;
Τροβαδούροι του Μεσαίωνα -Τέιλορ Σουίφτ: Βρείτε τις διαφορές
Η Ελίζαμπεθ Σκάλα διδάσκει στο Κολέγιο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Τέξας, στο παράρτημα του Οστιν. Ανήκει σε έναν ακαδημαϊκό κόσμο αρκετά μακριά από αυτόν της επιχειρηματικότητας, πάντως, ξέρει πώς να τραβήξει το ενδιαφέρον των φοιτητών της. Παλαιότερα, χρησιμοποιούσε τα βιβλία του «Χάρι Πότερ» για τα μαθήματά της ενώ, πλέον, κάνει το ίδιο με στίχους από τραγούδια της Τέιλορ Σουίφτ.
Το «Taylor Swift Songbook» (μτφρ.: «Η Μουσική Ανθολογία της Τέιλορ Σουίφτ») είναι μάλιστα το πρώτο ακαδημαϊκό μάθημα φιλολογικής προσέγγισης που έγινε για την ποπ σταρ. Η Ελίζαμπεθ Σκάλα το δίδαξε για πρώτη φορά το χειμερινό εξάμηνο του 2022 και τώρα το μάθημα είναι διαθέσιμο ξανά για δεύτερη φορά.
Ισως χωρίς την κόρη της, αυτό το μάθημα να μη γινόταν ποτέ. Ορκισμένη «Swiftie», όταν κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι δυο τους πέρασαν περισσότερο χρόνο μαζί στο σπίτι, η Ελίζαμπεθ Σκάλα βρέθηκε να ακούει άθελά της κάθε μέρα Τέιλορ Σουίφτ. Και «κόλλησε». Τότε άκουγε πολύ το «Lover», αλλά ο δίσκος που την έκανε να σκεφτεί να «φέρει» την Τέιλορ Σουίφτ μέσα στο πανεπιστήμιο ήταν το «Red», που τότε είχε κυκλοφορήσει στην «Taylor Version» του.
Η καθηγήτρια βρήκε πολύ ενδιαφέρουσα την απαρχή της ποπ στροφής της Τέιλορ Σουίφτ, μα το πραγματικό κλικ ήρθε κυρίως μέσα από το κομμάτι «All Too Well», που οι φαν θα θυμούνται πως στην επανέκδοση του δίσκου άκουσαν στη δεκάλεπτη εκδοχή του. «Αυτό το τραγούδι με έκανε να συνειδητοποιήσω πως μπορεί να είναι μια βασική εισαγωγή στις λογοτεχνικές σπουδές. Σε αυτό οι φοιτητές μπορούν να βρουν λογοτεχνικές μεθόδους και να καταλάβουν πώς λειτουργούν», εξηγεί η Ελίζαμπεθ Σκάλα. Συγχρόνως, το συγκεκριμένο μάθημα καλεί τους φοιτητές να εξοικειωθούν με την έννοια της έρευνας και γιατί όχι, να γράψουν μία από τις πρώτες εργασίες τους εφορμώμενοι από τους στίχους της Τέιλορ Σουίφτ. Είναι και για αυτήν ένας τρόπος οι σπουδαστές της να προσεγγίσουν με ενδιαφέρον πράγματα που αλλιώς ενδεχομένως να τους φαίνονταν «ξύλινα» και βαρετά.
Είναι δύο οι τρόποι που οι στίχοι της πιο λατρεμένης ποπ σταρ στον πλανήτη λειτουργούν όχι μόνο σε στάδια αλλά και φιλολογικές ακαδημαϊκές αίθουσες. Από τη μία, όπως είπαμε, η δομή τους προσφέρεται για ανάλυση σε επίπεδο λογοτεχνικών εργαλείων και από την άλλη, μπορεί κανείς να διαβάσει τους στίχους της Σουίφτ και υπό ένα ιστορικό πρίσμα και να τους αντιπαραθέσει με άλλα έργα, όπως αυτά του Σαίξπηρ και του Κρίστοφερ Μάρλοου –άλλωστε, η Ελίζαμπεθ Σκάλα ειδικεύεται στη μεσαιωνική λογοτεχνία. «Καθαρά σε λεκτικό επίπεδο, η Σουίφτ καταφέρνει να κάνει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα με τις λέξεις και πλάθει ωραίους συμβολισμούς», σχολιάζει η ακαδημαϊκός. Οταν οι φοιτητές κατανοήσουν καλύτερα τους στίχους της Σουίφτ, στη συνέχεια τους είναι πιο εύκολο να μελετήσουν έργα που στα μάτια τους μοιάζουν βαρύγδουπα.
Μα δεν είναι μόνο οι λέξεις αλλά και ο τρόπος που αυτές τοποθετούνται απέναντι στη μουσική, όπως εξηγεί η Ελίζαμπεθ Σκάλα. «Για παράδειγμα, στο κομμάτι “Blank Space”, η Σουίφτ τραγουδάει τον στίχο “But I’ve got a blank space for you, baby” (μτφρ.: “Μα έχω κενό χώρο για σένα, μωρό μου”) και μετά δεν υπάρχει μουσική από πίσω. Ξαναπέφτει αφού πει τον επόμενο στίχο: “And I’ll write your name” (μτφρ.: “Και εκεί θα γράψω το όνομά σου”)», αναλύει στη Zoom μίνι-«διάλεξη». Και έτσι, το νόημα γίνεται κατανοητό μέσα από την ίδια τη μουσική φόρμα, «και αυτό λένε συνέχεια οι φιλόλογοι, ότι αντίστοιχα η μορφή ενός ποιήματος εκφράζει το νόημά του».
Πολλές φορές είναι δύσκολο για την καθηγήτρια να εξηγήσει στους μαθητές της πώς λειτουργεί ένα ποίημα περασμένων αιώνων που αναφέρεται, ας πούμε, στην αποπλάνηση. Μα όταν τους εξηγεί πως και το «…Ready For It?» από το «Reputation» είναι με τη σειρά του ένα τραγούδι αποπλάνησης, όλα ξεδιαλύνονται. Αυτή η εξομάλυνση της απόστασης είναι και ένας τρόπος οι νέοι σπουδαστές να κατανοήσουν καλύτερα το παρελθόν και να είναι συγχρόνως λιγότερο επικριτικοί απέναντί του. Αλλά υποδεικνύει συγχρόνως πώς μουσικοί σαν την Τέιλορ Σουίφτ έρχονται να μπουν στην ουρά μιας παράδοσης που διατρέχει τους αιώνες: άλλωστε, κάνει ό,τι λίγο πολύ έκαναν και οι τροβαδούροι στον Μεσαίωνα.
Το ενδιαφέρον είναι μεγάλο για το «Taylor Swift Songbook». Στην παρούσα φάση είναι μια μικρή τάξη, αλλά όπως λέει η καθηγήτρια, υπάρχει μια σκέψη να μεγαλώσει και να μπορούν να επιλέξουν το μάθημα φοιτητές από περισσότερα τμήματα. Η Ελίζαμπεθ Σκάλα ξέρει καλά πώς να «πουλήσει» το μάθημά της, όπως κάνει απολαυστικά μέσα και από την Instagram σελίδα @swiftieprof στο οποίο ανεβάζει memes, αλλά και «άχρηστα χρήσιμα trivia (Τι κοινό έχουν η Τέιλορ Σουίφτ και η Εμιλι Ντίκινσον; Και οι δύο έχουν/είχαν αδερφό με το όνομα Οστιν).
Ποπ για την ακαδημαϊκή ελίτ
Είναι αρκετά ενδιαφέρον πως και η Ελίζαμπεθ Σκάλα και η Κέλι Μακντόρμικ δεν δηλώνουν ειδήμονες στην ποπ μουσική και κουλτούρα, παρ’ όλα αυτά, κάτι βρήκαν στην Τέιλορ Σουίφτ για να μεταδώσουν στους φοιτητές τους. Η Κέλι Μακντόρμικ μου λέει πως ο προϊστάμενός της επιμένει πως μια άλλη καλή μουσική περίπτωση άξια μαθήματος θα ήταν οι Grateful Dead. Η Ελίζαμπεθ Σκάλα θεωρεί πως ολόκληρη η σχέση της ποπ μουσικής με τη λογοτεχνία θα μπορούσε να είναι ένα πολύ ενδιαφέρον μάθημα. Είναι όμως δύο τα στοιχεία που στα μάτια της, κάνουν και πάλι την Τέιλορ Σουίφτ μια ξεχωριστή περίπτωση για μελέτη: «Πρώτον, είναι γυναίκα. Και δεύτερον, ακόμη ζει. Είναι πιο δύσκολο να αναλύεις το παρόν, γιατί δεν έχεις την απόσταση να το κατανοήσεις καλύτερα».