Από τη δεκαετία του ’60 τα αμερικανικά πανεπιστήμια υπήρξαν συχνά λέβητες οργής, παλαιότερα για τον πόλεμο του Βιετνάμ και τον αγώνα για την πολιτική ισότητα, πιο πρόσφατα με την ευαισθητοποίηση στο θέμα της κλιματικής αλλαγής και τα κινήματα #MeToo και Black Lives Matter. Τη φοιτητική νεολαία ξεσηκώνουν κοινωνικά προβλήματα των ΗΠΑ και η ανάμειξή τους στη διεθνή πολιτική.
Η εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς δεν διαφέρει από εκείνη στον πόλεμο στην Ουκρανία: είναι χορηγός αμυντικής βοήθειας. Ωστόσο η αναταραχή που έχει προκαλέσει στα αμερικανικά πανεπιστήμια είναι πρωτόγνωρη όχι μόνο ως προς τη φραστική βιαιότητα, αλλά για δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: πρώτον βρίσκει το σώμα των φοιτητών διχασμένο μεταξύ των υποστηρικτών των δύο εμπολέμων και δεύτερον αναδεικνύει την επιρροή των χορηγών στην πολιτική των πανεπιστημίων και την ακαδημαϊκή ελευθερία. Είναι γνωστή η επιρροή του λόμπι των Αμερικανο-Εβραίων στην αμερικανική πολιτική· γνωστή είναι και η γενναιόδωρη χορηγία ακαδημαϊκών εδρών και κτιρίων. Οφείλεται στις οικονομικές τους δυνατότητες, στο υψηλό μορφωτικό επίπεδο, αλλά και στις μακραίωνες παραδόσεις αλληλεγγύης και φιλανθρωπίας στην εβραϊκή κουλτούρα. Tο 2018 ο δισεκατομμυριούχος πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Μάικλ Μπλούμπεργκ, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, έκανε δωρεά ύψους περίπου 2 δισ. δολαρίων στην alma mater του για να δοθούν υποτροφίες σε όσους διαθέτουν τα προσόντα, αλλά όχι τα δίδακτρα.
Σε ακαδημαϊκά ζητήματα η επιρροή των χορηγών περιοριζόταν (φανερά τουλάχιστον) στον προσδιορισμό του σκοπού για τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν οι δωρεές. Πρωτόγνωρη σε πυκνότητα και έκταση είναι σήμερα η φανερή ανάμειξή τους στο ζήτημα της ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Πρώτα Αμερικανο-Εβραίοι απέσυραν χορηγίες από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, διαμαρτυρόμενοι για την οργάνωση συνεδρίου για την παλαιστινιακή λογοτεχνία· ακολούθησε η διακοπή χρηματοδότησης του Χάρβαρντ από το ίδρυμα Wexner, επειδή φοιτητικές οργανώσεις απέδωσαν στην ισραηλινή πολιτική την ευθύνη για την επίθεση της Χαμάς· το Πανεπιστήμιο Κολούμπια απαγόρευσε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας δύο φιλοπαλαιστινιακών φοιτητικών οργανώσεων· και πρόσφατα οι πρόεδροι των Πανεπιστημίων ΜΙΤ, Χάρβαρντ και Πενσυλβάνιας δέχτηκαν πιέσεις από χορηγούς και εβραϊκές οργανώσεις μετά την άρνησή τους να καταδικάσουν, σε επιτροπή της Βουλής, απερίφραστα και χωρίς περιορισμούς εκκλήσεις για τη γενοκτονία των Ισραηλινών σε πανεπιστήμια. Παραιτήθηκε ήδη η πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνιας.
Πολλά ακαδημαϊκά ιδρύματα, που σήμερα είναι πιο πολυεθνικά από ποτέ, έχουν υιοθετήσει την αρχή ότι οι ηγεσίες τους θα πρέπει να σέβονται την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και να αποφεύγουν να πάρουν θέση σε πολιτικές αντιπαραθέσεις. Από τη δημιουργία τους στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, τα πανεπιστήμια ως κοινότητα διδασκόντων και διδασκομένων, universitas magistrorum et scholarium, είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος της από κοινού αναζήτησης της γνώσης. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ελευθερία της σκέψης και η ελευθερία του διαλόγου. Αποτυγχάνουν στην αποστολή τους όταν από χώροι ανταλλαγής επιχειρημάτων γίνονται χώροι εκφώνησης συνθημάτων από τους υποστηρικτές των δύο πλευρών. Και όταν οι ηγεσίες τους αδυνατούν να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα στην ελευθερία της τεκμηριωμένης άποψης και την ασυδοσία του επιθετικού συνθήματος που ζητάει θάνατο και αφανισμό ανθρώπων, τότε είναι ανίκανες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων.
Η φανερή ανάμειξη των χορηγών των αμερικανικών πανεπιστημίων στο ζήτημα της ελεύθερης διακίνησης ιδεών είναι σήμερα πρωτόγνωρη σε πυκνότητα και έκταση.
Λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ανέλαβα καθήκοντα ως αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Χαϊδελβέργης, του πανεπιστημίου με το υψηλότερο ποσοστό αλλοδαπών φοιτητών στη Γερμανία. Οταν πληροφορήθηκα τους πανηγυρισμούς φοιτητών από τον αραβικό κόσμο για τον θάνατο χιλιάδων αθώων, οργάνωσα μια δημόσια συζήτηση με συμμετοχή πολιτικών επιστημόνων, ειδικών των διεθνών σχέσεων, μελετητών του Ισλάμ και του εβραϊκού πολιτισμού και άλλων επιστημόνων. Ηταν μια ριψοκίνδυνη ενέργεια και η συζήτηση έγινε με ένταση· πάντως ήταν συζήτηση.
Το διακύβευμα από τον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς είναι μεγάλο για τους λαούς του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, αλλά και για την ακαδημαϊκή κοινότητα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Οι Παλαιστίνιοι και ο διχασμένος αραβικός κόσμος έχασαν την ευκαιρία να καταδικάσουν την κτηνωδία της Χαμάς. Ο Νετανιάχου δεν διδάχθηκε τίποτα από την προκλητική πολιτική του· ονειρεύεται να εξοντώσει τη Χαμάς, αγνοώντας την επιβίωση των Ταλιμπάν και του Ισλαμικού Κράτους. Οι σύμμαχοι του Ισραήλ κοιτάζουν αμήχανοι το οξύμωρο ένας «αμυντικός» πόλεμος να έχει προκαλέσει 20.000 νεκρούς έξω από τα εδάφη του αμυνομένου. Το Ισραήλ και οι Παλαιστίνιοι δεν θα βρουν μόνοι τους τον δρόμο στην ειρηνική συνύπαρξη. Τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας στις χώρες-κλειδιά για μια ειρηνική λύση δεν βοηθούν ούτε παρερμηνεύοντας την κριτική στο Ισραήλ ως αντισημιτισμό ούτε αρνούμενα στο Ισραήλ το δικαίωμα της κρατικής του υπόστασης με το σύνθημα «από το ποτάμι ώς τη θάλασσα η Παλαιστίνη θα ελευθερωθεί».
*Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον.