Ολα έχουν βρει τον ρυθμό τους στον ξενώνα των τοξικοεξαρτημένων στο κέντρο της Αθήνας, που δεν είναι ένα απλό υπνωτήριο, αλλά ένας χώρος όπου κάθε μέρα, με τη βοήθεια του ειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, τα προβλήματα είναι λιγότερα και η ζωή καλύτερη για τους ταλαιπωρημένους ενοίκους.
Η ανάγκη ήταν πιεστική και γνωστή: να βρουν στέγη οι άστεγοι της Αθήνας με προβλήματα χρήσης ουσιών, που αποτελούν άνω του 50% του συνόλου των αστέγων του κέντρου της πρωτεύουσας.
Η αφορμή δόθηκε με την κρίση του κορωνοϊού, ώστε να έχει νόημα και για αυτούς, η παρότρυνση «μένουμε σπίτι». Κι έτσι από τις 22 Απριλίου, πλέον 90 άτομα, έως τότε αποκλεισμένα από τη δυνατότητα στέγασης, κατέλυσαν στον παλιό ξενώνα αστέγων του δήμου, στο ξενοδοχείο «Ιονίς», στη Χαλκοκονδύλη. Ενας σε κάθε ευάερο καλοφροντισμένο δωμάτιο.
Οπως περιγράφει στην «Κ» η ψυχή του ξενώνα, η «μητέρα» όλων, Φωτεινή Λεομπίλλα, κοινωνιολόγος ειδικευμένη στον κοινωνικό αποκλεισμό, πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου της δομής, σχέδιο υπήρχε. «Ωστόσο, ήταν νέα η δημοτική αρχή, χρειαζόταν ζύμωση, συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς, επιπλέον, βάσει κοινής υπουργικής απόφασης των υπουργείων Εργασίας και Υγείας απαγορευόταν να διαμένουν σε ξενώνες περισσότεροι από 20 ενεργοί χρήστες. Με το ξέσπασμα της επιδημίας, πολύ γρήγορα, καθίσαμε στο ίδιο τραπέζι ο δήμος, το ΚΥΑΔΑ (Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων), οι επίσημοι φορείς απεξάρτησης ΟΚΑΝΑ (Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών) και ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων), υπογράψαμε μνημόνιο συνεργασίας και μέσα σε διάστημα τριών εβδομάδων, λόγω COVID-19, με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, που έδινε τη δυνατότητα λειτουργίας ενός τέτοιου χώρου, γεννήθηκε ο πρώτος ξενώνας για άστεγους χρήστες. Ολοι οι συμβαλλόμενοι προσέφεραν από κάτι. Ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ στελέχωσαν τον ξενώνα με ειδικευμένο προσωπικό, ο ΚΥΑΔΑ μας παραχώρησε το κτίριο και προσφέρει στους φιλοξενούμενους τη σίτιση, ο δήμος έχει αναλάβει το θέμα της φύλαξης και παρέχει την υλικο-τεχνική υποστήριξη», λέει η κ. Λεομπίλλα. «Υποδεχθήκαμε τους πρώτους δέκα, που γρήγορα έγιναν 40 και μετά 90, άνδρες και γυναίκες, Ελληνες και αλλοδαποί. Είκοσι γυναίκες, τρία ζευγάρια. Ολοι έκαναν τεστ κορωνοϊού από κλιμάκια του ΕΟΔΥ και παρέμεναν σε ειδικό χώρο μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα. Ευτυχώς δεν υπήρξε κανένα κρούσμα μεταξύ ωφελουμένων και προσωπικού. Εκπαιδεύτηκαν όλοι να χρησιμοποιούν αντισηπτικά, μάσκες, να τηρούν αποστάσεις, να παίρνουν τα μέτρα τους κατά την έξοδο και είσοδο, διότι ο ξενώνας δεν είναι κλειστός, οι φιλοξενούμενοι μπαίνουν και βγαίνουν ελεύθερα από τις 7 π.μ. έως τη μία μετά τα μεσάνυχτα».
Ομως το «Ιονίς» δεν είναι ένας ξενώνας όπου ενεργοί χρήστες ουσιών απλά κάνουν το μπάνιο τους, σιτίζονται, περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους και κοιμούνται. Δικαιούνται κατ’ εξαίρεση εισαγωγή στο θεραπευτικό πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. «Είκοσι ήταν ήδη ωφελούμενοι του ΟΚΑΝΑ. Οι υπόλοιποι 70 ήταν εκτός προγραμμάτων. Από αυτούς, σήμερα, περίπου 35 άτομα λαμβάνουν υποκατάστατα από τον ΟΚΑΝΑ, περίπου 10 παρακολουθούν προγράμματα του ΚΕΘΕΑ με σκοπό την εισαγωγή τους σε στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα. Οι υπόλοιποι παραμένουν ενεργοί χρήστες, δεν έχουν εκδηλώσει κάποια επιθυμία για ένταξη σε πρόγραμμα, εμείς είμαστε εδώ για να τους υποστηρίξουμε σε κάθε φάση της ζωής τους. Δεν επιβάλλουμε καμιά τιμωρία», σημειώνει η κ. Λεομπίλλα.
Στα σαλόνια του παλιού ξενοδοχείου, οι 90 ένοικοι σιτίζονται και περνούν την ώρα τους διαβάζοντας ή βλέποντας τηλεόραση.
Κανονισμός λειτουργίας υπάρχει, οι φιλοξενούμενοι έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις, ενώ υπογράφουν και συμφωνητικό. Ομως οι προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος δεκτός στον ξενώνα είναι ελάχιστες. Εφαρμόζεται το σύστημα της άμεσης υποδοχής, χωρίς ελέγχους, μετά την εξέταση για τυχόν μεταδιδόμενο νόσημα. Αρκεί ο αιτών να πει ότι είναι άστεγος χρήστης (άλλωστε τους περισσότερους ουσιοεξαρτημένους άστεγους οι εργαζόμενοι στον ξενώνα, που έχουν κάνει για καιρό street work, τους γνωρίζουν), και γίνεται δεκτός, εάν υπάρχει διαθέσιμο δωμάτιο. Προς στιγμήν δεν υπάρχει. Μόνο σε περίπτωση ακραίων καιρικών φαινομένων μπορεί ο ξενώνας να φιλοξενήσει 140 άτομα, δύο άτομα ανά δωμάτιο.
Ρητά απαγορεύονται μέσα στον ξενώνα, η κατοχή, χρήση και διακίνηση ναρκωτικών –«είναι λόγος για να ληφθούν μέτρα»–, και η χρήση βίας. Επίσης στον ξενώνα δεν μπορούν να παραμείνουν άτομα με ψυχικά νοσήματα που δεν λαμβάνουν την αγωγή που τους έχει υποδείξει ο ψυχίατρος της δομής. «Αν δεν καταφέρουν οι θεραπευτές να πείσουν το άτομο με ψυχικό νόσημα να δεχθεί τη θεραπεία, οδηγείται συνοδεία σε ψυχιατρική κλινική προκειμένου να νοσηλευτεί, εδώ δεν μπορεί να μείνει, καθώς είναι επικίνδυνος για τον εαυτό του και τους άλλους. Επίσης δεν μπορούμε να δεχθούμε άτομα που αδυνατούν να αυτοεξυπηρετηθούν, καθώς δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις για ΑμεΑ. Δεν διαθέτουμε ειδικά λουτρά, τουαλέτες, ασανσέρ», εξηγεί η κ. Λεομπίλλα.
Οι μεγάλες ελλείψεις
Μέσα σε αυτούς τους τρεις μήνες λειτουργίας, αναδείχθηκαν δύο μεγάλες ελλείψεις. «Πρώτον, αντιληφθήκαμε ότι χρειαζόμαστε κι άλλους ξενώνες. Δεύτερον, ότι απουσιάζουν οι εξειδικευμένες δομές για μετανοσοκομειακή φροντίδα. Ανθρωποι που παίρνουν εξιτήριο –ειδικά οι χρήστες παίρνουν γρήγορα εξιτήριο από τα νοσοκομεία, καθώς συχνά δημιουργούν προβλήματα–, δεν έχουν κάπου να πάνε μέχρι να ανακάμψουν πλήρως. Εδώ δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές. Είναι ένα έλλειμμα που το έχω διαπιστώσει κατά την προηγούμενη επαγγελματική μου εμπειρία στο πολυδύναμο του Δήμου Αθηναίων, στον ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, σε street work. Κατά τη γνώμη μου αποτελεί πρόκληση για τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, αφού αφορά χρήστες, αλλά και για το υπουργείο Υγείας, ή τον Δήμο Αθηναίων.
Από την πλευρά του δημάρχου κ. Κώστα Μπακογιάννη υπάρχει η διάθεση να στηριχθεί κάθε προσπάθεια στον τομέα αυτό. Υπάρχουν πολλά που μπορούν να γίνουν. Επεξεργαζόμαστε μαζί με τους εμπλεκόμενους φορείς προτάσεις για την εξεύρεση χρηματοδοτικών εργαλείων, αλλά και για νομοθετικές βελτιώσεις».
«Συνεχίζεται η όχληση από τη χρήση στον δρόμο»
Ακόμη μία έλλειψη, που έχει επισημανθεί εδώ και καιρό, είναι εκείνη ενός χώρου εποπτευόμενης χρήσης. Φάνηκε καθαρά κατά τους τρεις μήνες λειτουργίας του ξενώνα. «Τους ζητάμε να μην κάνουν χρήση εδώ, καθώς ο ξενώνας δεν μπορεί να λειτουργήσει ως άτυπος χώρος εποπτευόμενης χρήσης, δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις, οπότε συνεχίζεται η όχληση από τη χρήση ουσιών στον δρόμο. Θα έπρεπε παράλληλα με τη λειτουργία του ξενώνα να έχει δημιουργηθεί και ένας χώρος εποπτευόμενης χρήσης. Ομως αυτό δεν ήταν δυνατόν εν μέσω πανδημίας και lockdown, ήδη αυτό που έγινε, ο ξενώνας, η δημιουργία του οποίου συζητείται εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες, ήταν άθλος».
Αυτή τη στιγμή αναμένεται η τροποποίηση της υπουργικής απόφασης για τους δικαιούχους του Κοινωνικού Επιδόματος Αλληλεγγύης (ΚΕΑ), ώστε να μπορούν να το λαμβάνουν και όσοι φιλοξενούνται σε ξενώνα, οι οποίοι μέχρι στιγμής εξαιρούνται. «Το ποσό αυτό, περίπου 200 ευρώ, θα βοηθούσε πολύ στη μείωση της παραβατικότητας των χρηστών. Δεν θα κάνουν τη μικροδιακίνηση, δεν θα πωλούν χάπια για να εξασφαλίσουν τη δόση τους», τονίζει η κ. Λεομπίλλα.
Η πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου της δομής, Φωτεινή Λεομπίλλα.
Ως επιστημονικό προσωπικό απασχολούνται στον ξενώνα 20 άτομα, κυρίως στελέχη του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ. Κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ειδικοί θεραπευτές (αποφοιτήσαντες από προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και του ΟΚΑΝΑ με εξαιρετικά πολύτιμη εμπειρία), νοσηλευτές. Ακόμη, ένας διοικητικός υπάλληλος.
Επίσης είναι διαθέσιμοι επί 24ώρου βάσεως ένας παθολόγος και ένας ψυχίατρος. Με τη δομή συνεργάζονται η ΜΚΟ «Θετική Φωνή» και ο σύλλογος ασθενών ήπατος «Προμηθέας» για τον ιολογικό έλεγχο των φιλοξενουμένων που ενδέχεται να έχουν προσβληθεί από HIV ή ηπατίτιδες. Εάν είναι θετικοί, διασυνδέονται με μονάδες ειδικών λοιμώξεων προκειμένου να ξεκινήσουν θεραπεία. Οσοι έχουν διακόψει τη θεραπεία τους επανασυνδέονται με τις μονάδες από τις οποίες λάμβαναν την αγωγή. Οι άνθρωποι του ξενώνα τούς κλείνουν τα ραντεβού, επικοινωνούν με τον λοιμωξιολόγο, φροντίζουν να λαμβάνεται σωστά η αγωγή τους. «Οι οροθετικοί δεν αποτελούν κίνδυνο, η σεξουαλική επαφή και η κοινή χρήση σύριγγας είναι οι τρόποι μετάδοσης του HIV, και όταν λαμβάνουν θεραπεία, το ιικό φορτίο μειώνεται, στη συνέχεια δεν ανιχνεύεται και δεν υπάρχει καμία περίπτωση μετάδοσης», αναφέρει η κ. Λεομπίλλα.
Ακόμη, ο ξενώνας συνεργάζεται με τη ΜΚΟ Sοlidarity Νow και άλλους φορείς που υποστηρίζουν με λογιστές και δικηγόρους τους φιλοξενουμένους σε θέματα πρόνοιας, οικονομικά, κοινωνικά. Τους βοηθούν να επανεκδώσουν τη χαμένη τους ταυτότητα, να αποκτήσουν κάποιο ταξιδιωτικό έγγραφο ή να υποβάλουν αίτημα για άσυλο ή ένσταση, αν είναι αλλοδαποί. Ο ξενώνας είναι ανοιχτός σε ανθρώπους χωρίς χαρτιά, άλλωστε οι εννέα στους δέκα δεν διαθέτουν κάποιο νομιμοποιητικό έγγραφο όταν χτυπούν την πόρτα του.
Διαδικασίες ανεύρεσης περισσότερων δομών
«Πρόκειται για μια πολύ επιτυχημένη προσπάθεια, που βρήκε μεγάλη ανταπόκριση και από τους ανθρώπους που υποφέρουν από την εξάρτηση και διαβίωναν μέχρι πρόσφατα στον δρόμο, στην οποία θέλουμε να συνεχίσουμε να συμβάλλουμε», σημειώνει ο κ. Γρηγόρης Λέων, πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ και της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας. «Το κτίριο θα είναι διαθέσιμο μέχρι τον Μάιο του 2021, οπότε θα ξεκινήσουμε άμεσα ως ΚΥΑΔΑ, από αρχές Σεπτεμβρίου, τις διαδικασίες ανεύρεσης ίσως και περισσότερων δομών έτσι ώστε να προσφέρουμε από τη μια πλευρά περισσότερες θέσεις και από την άλλη να υπάρχει μια διεπιστημονική διάκριση μεταξύ των ωφελουμένων. Στόχος μας είναι, στη θέση του ενός μεγάλου ξενώνα, να υπάρξουν δύο ή τρία μικρότερα κτίρια, τα οποία θα έχουν συνολικά ίσως και μεγαλύτερη δυναμικότητα από το υφιστάμενο, αλλά θα είναι και καλύτερα διαχειρίσιμα από τους ανθρώπους που φροντίζουν τους φιλοξενουμένους. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να σταματήσει αυτή η προσπάθεια στη μετά COVID-19 εποχή. Οι μισοί και πλέον άστεγοι, περί τα 250 με 300 άτομα, κάνουν χρήση ουσιών, είναι ένα πρόβλημα που ακόμη υφίσταται, άρα συνεχίζουμε στο επόμενο βήμα ώστε να εξυπηρετήσουμε όσο γίνεται μεγαλύτερο αριθμό ατόμων», καταλήγει ο κ. Λέων.