Η στάχτη έχει καλύψει τα πάντα και την έντονη μυρωδιά καμένου δεν μπορεί να απωθήσει ούτε η διπλή προστατευτική μάσκα. Σαστίζεις με την εικόνα. Aκόμη κι αν γνωρίζεις καλά την περιοχή, δυσκολεύεσαι να προσανατολιστείς έτσι όπως γύρω όλα είναι καμένα, ένα μαύρο απόκοσμο τοπίο, με μερικές σκόρπιες πράσινες «τούφες» να έχουν απομείνει εδώ κι εκεί.
Η καταστροφή στο δάσος του Τατοΐου είναι τεράστια. «Από 42.000 στρέμματα δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα», δήλωσε στην «Κ» ο Γιώργος Καρέτσος, δασολόγος και πρόεδρος του φορέα διαχείρισης του εθνικού δρυμού Πάρνηθας. Η συνολική έκταση που κάηκε στα όρια του εθνικού δρυμού είναι 60.000 στρέμματα, ενώ αν σε αυτά προστεθούν και οι γειτονικές περιοχές (Βαρυμπόμπη, Αγιος Στέφανος, Αφίδνες) φθάνουν, σύμφωνα με τα στοιχεία του ευρωπαϊκού δορυφόρου Copernicus, σε 84.500 στρέμματα. Η πυρκαγιά, που ξεκίνησε την Τρίτη 3 Αυγούστου στη Βαρυμπόμπη, πέρασε τα όρια του κτήματος Τατοΐου χωρίς να εισέλθει στον ιστορικό πυρήνα και την Τετάρτη 4/8 είχε τεθεί υπό έλεγχο. Την Πέμπτη, όμως, η φωτιά αναζωπυρώθηκε και η αποτυχία να ελεγχθεί εκ νέου ήταν ολέθρια. Γρήγορα επεκτάθηκε σε όλο το κτήμα καίγοντας την πλούσια φύση. Εως την Παρασκευή 6/8 ένας πολύτιμος πνεύμονας για το λεκανοπέδιο της Αττικής, μια πανέμορφη περιοχή που απολάμβαναν οικογένειες, περιπατητές, ποδηλάτες, είχε καταστραφεί.
Η πυρκαγιά δεν άφησε αλώβητο ούτε τον ιστορικό πυρήνα στο πρώην βασιλικό κτήμα παρ’ όλες τις προσπάθειες που έγιναν ώστε να σωθούν τα μνημειακά κτίρια και τα εργοταξιακά κοντέινερ με χιλιάδες ιστορικά αντικείμενα. Οι στέγες, τα εξωτερικά και εσωτερικά ξύλινα κουφώματα και ο εξοπλισμός επτά κτιρίων του πρώην βασιλικού κτήματος (διευθυντήριο, οικία Στουρμ, οικία φροντιστή, κτίριο της φρουράς των τάφων, κτίριο δασονομείου, κτίριο προσωπικού, κτίριο τηλεπικοινωνιών) υπέστησαν ζημιές. Επίσης από την πυρκαγιά καταστράφηκε μερικώς ένα κοντέινερ και ολοσχερώς ένα δεύτερο, όπως αποκάλυψε ρεπορτάζ της «Κ», με ιστορικά αντικείμενα «μικρής αξίας» – σύμφωνα με όσα υποστηρίζει το υπουργείο Πολιτισμού.
Υπάρχει όμως ένα κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί: Γιατί 100 χιλιάδες περίπου ιστορικά αντικείμενα φυλάσσονταν στην καρδιά ενός μεσογειακού δάσους υπό την απειλή της κλιματικής κρίσης; Είχε γίνει σωστή εκτίμηση του κινδύνου, με δεδομένο ότι στο κτήμα δεν υπάρχει σύστημα πυροπροστασίας και πυρόσβεσης; Οπως είναι γνωστό, οι πόροι για τις συγκεκριμένες υποδομές έχουν ενταχθεί στο έργο το οποίο έχει εγκριθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης και είναι της τάξεως των 20.000.000 ευρώ.
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, σε συνέντευξη Τύπου που έδωσε την προηγούμενη Τετάρτη, επιχείρησε να απαντήσει στην κριτική. Υπεραμύνθηκε της απόφασης να επιστρέψουν στο κτήμα κινητά αντικείμενα που το 2016-2017 η τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου είχε μεταφέρει στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, λέγοντας ότι η μεταφορά τους, τότε, έγινε χωρίς την έγκριση και συγκατάθεση των υπηρεσιών και πως είναι βασική αρχή σε όσους ασχολούνται με την αρχαιολογία και τα μουσεία ότι οι συλλογές δεν πρέπει να διασπώνται. Το επιχείρημα του ενιαίου συνόλου, όμως, ισχύει όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες και υποδομές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπήρχαν, γι’ αυτό και οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟ έσπευσαν μόλις ξέσπασε η φωτιά στη Βαρυμπόμπη να μεταφέρουν αρκετά αντικείμενα.
Στην ερώτηση αν υπάρχουν πολιτικές ευθύνες, η κ. Μενδώνη απάντησε ότι «δεν θα είχα κανένα πρόβλημα οποιασδήποτε ανάληψης ευθύνης εάν είχαν γίνει πραγματικές ζημιές. Ζημιές στην προκειμένη περίπτωση δεν έγιναν. Από εκεί και πέρα, ο πρωθυπουργός έχει αρμοδιότητα να αξιολογήσει αυτά τα οποία έκανε ο κάθε υπουργός και το κάθε υπουργείο».
Για την κυβέρνηση, το «πρότζεκτ Τατόι» ετέθη εξ αρχής ως εθνικό στοίχημα. Είναι ένα από τα μεγάλα έργα ανάπλασης και υποδομής που είχε εξαγγείλει ήδη από τις προγραμματικές του δηλώσεις το καλοκαίρι του 2019 ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Το σκεπτικό της κυβέρνησης ήταν ότι δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητος ένας χώρος 42 χιλιάδων στρεμμάτων, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης τουριστών υψηλού επιπέδου. Με βάση εκτιμήσεις και από αντίστοιχα παλάτια άλλων ευρωπαϊκών χωρών, το αναμορφωμένο Τατόι θα μπορούσε να υποδέχεται μέχρι και 16 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Μπορεί το στοίχημα για το Τατόι να κερδηθεί;
Η Λίνα Μενδώνη, όχι μόνο δεν βλέπει «πραγματικές ζημιές», αλλά επιμένει ότι τα χρονοδιαγράμματα για όσα έχουν εξαγγελθεί ότι θα γίνουν τηρούνται στο ακέραιο και το χρονοδιάγραμμα για το Ταμείο Ανάκαμψης δεν έχει αλλάξει. Εντούτοις, άνθρωποι που γνωρίζουν το Τατόι πολύ καλά δηλώνουν πως η φωτιά πήγε το σχέδιο τουλάχιστον μία δεκαετία πίσω.
Αν το Τατόι, όπως και η ίδια η υπουργός ανέφερε, ήταν ένα ενιαίο σύνολο, το οποίο αποτελούνταν από το περιβαλλοντικό και το πολιτιστικό του περιβάλλον, με αυτές τις δύο ξεχωριστές ενότητες να δημιουργούν ένα ενιαίο σύνολο, τι είναι το Τατόι σήμερα με το δάσος του να έχει γίνει στάχτη;