Διατηρητέο κηρύχθηκε το κτίριο της Διπλαρείου Σχολής στην πλατεία Θεάτρου. Ο χαρακτηρισμός έρχεται ως αποτέλεσμα κινητοποίησης αρχιτεκτονικών φορέων, αλλά και αιτήματος εταιρείας για την αλλαγή χρήσης του κτιρίου σε ξενοδοχείο. Το υπουργείο Περιβάλλοντος έπειτα από θετικές εισηγήσεις των υπηρεσιών ενέκρινε την αλλαγή χρήσης, επιτρέποντας εσωτερικές διαρρυθμίσεις αλλά όχι ουσιαστικές αλλοιώσεις στο κτίριο.
Το ιστορικό κτίριο δεν είναι δημόσιο αλλά ιδιωτικό – ανήκει στην Ελληνική Βιοτεχνική Εταιρεία (ΕΒΕ). Η ΕΒΕ ιδρύθηκε το 1892 από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Στέφανο Κυπάρισσο με σκοπό την προαγωγή της τεχνικής εκπαίδευσης, η οποία εκείνη την εποχή ήταν ανύπαρκτη. Οπως αναφέρει η αιτιολογική έκθεση του Τμήματος Διατηρητέων Κτιρίων του ΥΠΕΝ, η πρωτοβουλία της ΕΒΕ έτυχε ευρείας αποδοχής, με σπουδαία ονόματα των επιστημών αλλά και της κοινωνίας της εποχής είτε να προθυμοποιούνται να διδάξουν αφιλοκερδώς, ή να παρέχουν οικονομική ενίσχυση. Ανάμεσα σε αυτούς και ο Αριστείδης Διπλάρης, που κληροδότησε σημαντική περιουσία για την ίδρυση της ομώνυμης σχολής. «Τα πρώτα μαθήματα ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 1893 με την πρωτοφανή για την εποχή συμμετοχή περίπου 200 μαθητών και διεξάγονταν στο Βαρβάκειο Λύκειο τα απογεύματα και τα πρωινά της Κυριακής, αφού οι μαθητές τις πρωινές ώρες ήταν όλοι εργαζόμενοι», αναφέρει η αιτιολογική έκθεση.
Το 1928 η ΕΒΕ προχώρησε στην αγορά οικοπέδου επί της πλατείας Θεάτρου 3. Το κτίριο εγκαινιάστηκε το 1932. «Σε όλη τη διάρκεια λειτουργίας του εκπαιδεύτηκαν περισσότεροι από 65.000 τεχνίτες όλων των ειδικοτήτων (…). Οι πρώτες ειδικότητες της ΕΒΕ περιλάμβαναν όλα τα παραγωγικά επαγγέλματα της εποχής, όπως επιπλοποιοί, ξυλουργοί, τορναδόροι, αμαξοποιοί, πεταλωτές, μηχανουργοί, υδραυλικοί, ηλεκτροτεχνίτες, σιδηρουργοί, βιβλιοδέτες, φωτογράφοι, υποδηματοποιοί, φανοποιοί, ωρολογοποιοί, αργυροχρυσοχόοι, εργολάβοι οικοδομών, κτίστες και κονιαστές (…)», αναφέρει η αιτιολογική έκθεση. «Αξιόλογοι καθηγητές δίδαξαν στη σχολή, όπως οι αρχιτέκτονες Κων. Δοξιάδης (που διετέλεσε και διευθυντής της), Δημ. Πικιώνης, Αριστ. Προβελέγγιος, οι εικαστικοί Κ. Μαλάμος, Αγ. Αστεριάδης, ενώ υπήρξαν απόφοιτοι σημαντικοί για την οικονομία της χώρας, όπως οι Αλεξόπουλοι, Βαράγκης, Δράκος, Μάινας, Νεονάκης, Συρίγος».
Τα τελευταία χρόνια στο κτίριο λειτουργούσε ΙΕΚ (μάλιστα το 1994 ιδρύθηκε εκεί το πρώτο στην Ελλάδα ΙΕΚ Σχεδιασμού Επίπλου), κέντρο διά βίου μάθησης, ενώ στεγάστηκε και η Πολεοδομία Αθηνών. Επίσης, στο χαμηλότερο επίπεδο (ουσιαστικά κάτω από τη σχολή), επί της οδού Μενάνδρου βρίσκονται ακόμα σε λειτουργία διάφορα καταστήματα.
Στην έκθεση του Τμήματος Διατηρητέων Κτιρίων τονίζεται ότι πρέπει να διασφαλιστεί η προστασία της ακεραιότητας και της μνήμης του, με την εφαρμογή αναστρέψιμων επεμβάσεων.
Σύμφωνα με το κείμενο τεκμηρίωσης, που υποβλήθηκε στο υπουργείο Περιβάλλοντος από το ελληνικό τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου για τη Βιομηχανική Κληρονομιά (TICCIH), το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, τη Monumenta και την ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, το κτίριο παρουσιάζει πολύ αξιόλογα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Το κτίριο ανεγέρθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστείδη Ηλιάδη, αποφοίτου της Ecole Speciale των Παρισίων. «Ακολουθεί τη μορφολογία του αφαιρετικού κλασικισμού, το χαρακτηρίζουν η καθαρότητα του κτιριακού όγκου, η λιτή μορφολόγηση των όψεων και τα μεγάλα μεταλλικά ανοίγματα για άπλετο φωτισμό και καλό αερισμό των αιθουσών διδασκαλίας. Εντάσσεται στο σύνολο των κτιρίων δημόσιας χρήσης μεγάλης κλίμακας που ανεγέρθηκαν γύρω στο 1930», αναφέρει η έκθεση τεκμηρίωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την ίδια πηγή, πρόκειται για ένα από τα πρώτα κτίρια που εφαρμόστηκε η νέα, τότε, τεχνολογία του οπλισμένου σκυροδέματος.
Οι φορείς που κατέθεσαν αίτημα χαρακτηρισμού, ζήτησαν η επανάχρηση του κτιρίου να λάβει υπόψη εκτός από την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του, την αρχική χρήση του και τον χαρακτήρα του ως εκπαιδευτηρίου. Κι αυτό γιατί παράλληλα με το αίτημα των φορέων, κατατέθηκε και αίτημα αλλαγής χρήσης του κτιρίου, ώστε να υποστηρίξει τέσσερα τμήματα ξενοδοχειακών μονάδων. «Ας μην επαναλάβουμε και εδώ το λάθος της καταστροφής του Βαρβακείου Λυκείου. Αμφιβάλλω αν χρηματοδοτώντας ο Ιωάννης Βαρβάκης το Βαρβάκειο Λύκειο φανταζόταν ποτέ ότι το όνομά του θα συνδυαζόταν με αγορά τροφίμων, ούτε σίγουρα ο Αριστείδης Διπλάρης κληροδότησε την περιουσία του με στόχο τη δημιουργία τουριστικών μονάδων και μάλιστα κακής αρχιτεκτονικής», αναφέρεται στην επιστολή της ομότιμης καθηγήτριας του ΕΜΠ Μάρως Καρδαμίτση-Αδάμη.
«Ευελιξία»
Το υπουργείο Περιβάλλοντος ανταποκρίθηκε θετικά στην κήρυξη του κτιρίου, ωστόσο χωρίς να θέσει κάποιον ειδικό περιορισμό στη μελλοντική του χρήση. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Τμήματος Διατηρητέων Κτιρίων «καθώς τα κέντρα των πόλεων μεταμορφώνονται και οι ανάγκες αλλάζουν, θα πρέπει να υπάρχει η ευελιξία της προσαρμογής του κτιρίου σε μια νέα μελλοντική χρήση, η οποία θα επιτρέψει παράλληλα την αποκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του, καθώς πρέπει να επισημανθεί ότι πρόκειται για ιδιωτικό και όχι δημόσιο ακίνητο, ο φορέας του οποίου δεν επιθυμεί τη συνέχιση της λειτουργίας του ως εκπαιδευτηρίου στη θέση αυτή. Με την τυχόν επιβολή της χρήσης εκπαιδευτηρίου θα ανέκυπταν πλείστα νομικά και πολεοδομικά προβλήματα τα οποία ως μόνο αποτέλεσμα θα είχαν την περαιτέρω απαξίωση του κτιρίου». Οπως ξεκαθαρίζει η υπηρεσία, «σε περίπτωση εγκατάστασης νέων χρήσεων στο σύνολο ή σε τμήματα του κτιρίου με λειτουργικό διαχωρισμό του εσωτερικού του, θα πρέπει να διασφαλιστεί η προστασία της ακεραιότητας και της μνήμης του, με την εφαρμογή αναστρέψιμων επεμβάσεων».
Μετά τις θετικές εισηγήσεις του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής της Περιφέρειας και της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, το υπουργείο Περιβάλλοντος αποφάσισε πριν από λίγες ημέρες τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως διατηρητέου. Το υπουργείο ακολούθησε την εισήγηση της υπηρεσίας του, επιτρέποντας εσωτερικές διαρρυθμίσεις και τον χωρισμό του κτιρίου (που έχει εμβαδόν 10.000 τ.μ.) σε αυτοτελή τμήματα, έπειτα από συγκεκριμένη αξιολόγηση των σχεδίων.
Σε εξέλιξη η ανανέωση της πλατείας Θεάτρου
Σημαντικά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και ένα ψηφιδωτό δάπεδο, ήρθαν στο φως κατά τις εργασίες ανάπλασης της πλατείας Θεάτρου. Η εξέλιξη αυτή επηρεάζει βέβαια το χρονοδιάγραμμα των έργων, που ξεκίνησαν το καλοκαίρι και υπό κανονικές συνθήκες θα ολοκληρώνονταν σε μία διετία.
Η πλατεία Θεάτρου οφείλει το όνομά της στο Θέατρο Μπούκουρα ή Θέατρο Αθηνών, που δέσποζε σε εκείνο το σημείο πριν από ενάμιση αιώνα και κατεδαφίστηκε το 1896-97. Η ανάπλαση της πλατείας βασίζεται στη μελέτη που είχε επικρατήσει στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις (ΕΑΧΑ). Ο διαγωνισμός είχε πραγματοποιηθεί στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας αλλά το έργο δεν είχε υλοποιηθεί. Ο Δήμος Αθηναίων συνεργάστηκε με τους αρχιτέκτονες της βραβευμένης μελέτης (Κωνσταντίνα Καρβουντζή, Ματθαίος Παπαβασιλείου) για την επικαιροποίησή της.
Το 2021 πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός για την υλοποίηση της μελέτης (η οποία χρηματοδοτείται με 1,9 εκατ. ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους). Σύμφωνα με παλαιότερη ανακοίνωση του Δήμου Αθηναίων, η μελέτη «επιχειρεί με λιτούς σχεδιαστικούς χειρισμούς να συνδέσει νοηματικά τον τόπο του σήμερα με το ιστορικό υπόβαθρο της πόλης και να δημιουργήσει τις συνθήκες ενός ποιοτικού χώρου – υποδοχέα πολλαπλών και διαφορετικών ατομικών δράσεων και συλλογικών συνευρέσεων». Το σχέδιο περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός κεντρικού πλατώματος μπροστά από τη Διπλάρειο Σχολή, σε χαμηλότερη στάθμη από το γύρω περιβάλλον, το οποίο θα λειτουργεί ως καθιστικό. «Στο εσωτερικό του πλατώματος, η παρουσία μιας μεγάλης ελιάς στο κέντρο, σε συνδυασμό με ένα κανάλι ανακυκλούμενου νερού, θα λειτουργούν ως μια φυσική εγκατάσταση τέχνης, υπαινικτική της αθηναϊκής μυθολογίας που εδραιώνει τη σχέση της πόλης και της “εξοχής”. Μέσα στο κεντρικό πλάτωμα θα κατασκευαστεί ένα μεταλλικό γλυπτό, στη θέση όπου πιστεύεται ότι υπάρχουν τα υπόγεια ίχνη του μεσαιωνικού τείχους Χασεκή. Το γλυπτό αυτό θα φωτίζεται τη νύχτα και θα λειτουργεί ως χρονογράφος, με την υποστήριξη ηλεκτρονικής διάταξης».
Οι εργασίες κατασκευής ξεκίνησαν το καλοκαίρι, ωστόσο δεν άργησαν… να σταματήσουν. H αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως διάφορα σημαντικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων και ένα ψηφιδωτό. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, στο σημείο βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός πολύ εκτεταμένου κτιριακού συγκροτήματος των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων. Παλαιότερες ανασκαφές σε όμορα ακίνητα έχουν αποκαλύψει αρχιτεκτονικά στοιχεία (τοιχοδομές, ψηφιδωτά δάπεδα) που φαίνεται να ανήκουν στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα. Οι αρχαιολόγοι εργάζονται για την αποκάλυψη ενός ψηφιδωτού με φυτικό και γεωμετρικό διάκοσμο. «Η περαιτέρω διερεύνηση των καταλοίπων αναμένεται να αποδώσει στοιχεία για την ταύτιση, την ακριβή χρονολογική τεκμηρίωση και την ενδεχόμενη ανάδειξή του», αναφέρει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟ. Με δεδομένο ότι οι ανασκαφικές εργασίες βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη δεν είναι εύκολο να υπολογιστεί ακόμα πόση θα είναι η καθυστέρηση που θα επιφέρει στο έργο.