Σε αυτή τη φάση διαβάζουμε φανατικά – δηλαδή τρεις φορές την ημέρα τουλάχιστον – «Το Γυρινάκι», τις περιπέτειες ενός μικρού γυρίνου που αν σύντομα δεν αναπτυχθεί σε κανονικό βατραχάκι και πηδήξει έξω από το νερό, κινδυνεύει να φαγωθεί από τον Μπούφλα ή Μπούχα, όπως τον αποκαλεί ο μικρός, ένα κακιασμένο γκρι ψάρι.
Εναλλακτικά διαβάζουμε τον «Ου», όπως είναι στη διάλεκτο του σπιτιού μας ο λύκος, που επίσης κυνηγάει να φάει τα τρία γουρουνάκια, το ένα μετά το άλλο. Η θυσία τους θα πιάσει τόπο εφόσον για όσο διαρκεί η ανάγνωση του παραμυθιού το βλέμμα του παιδιού δεν θα αποσπά κάποια οθόνη, αμάρτημα στο οποίο έχουν υποπέσει πριν από αυτόν η μητέρα και ο πατέρας του, που δεν μπορούν ούτε να πλύνουν τα πιάτα αν δεν χαζεύουν κάτι στο κινητό.
Πόσο έχει επηρεάσει αυτή μας η συνήθεια τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού μας; Πόσο επιδείνωσε μια ήδη επιβαρυμένη κατάσταση η πανδημία; Και μπορούν άραγε τα βιβλία να αναπληρώσουν το χαμένο έδαφος;
Τα τρία κρίσιμα χρόνια
Οπως λέει μιλώντας στην «Κ» η γλωσσολόγος Ευαγγελία Κυρίτση από το Εργαστήριο Ψυχογλωσσολογίας και Νευρογλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, τα τρία πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού είναι κρίσιμα για τη γλωσσική του ανάπτυξη.
«Από τη βρεφική ηλικία, το παιδί κοιτάει κάτι πριν αρχίσει να μιλάει και η μαμά ακολουθεί το βλέμμα του και λέει “α, θες γάλα;”. Το παιδί αναπτύσσει fast mapping (σ.σ. ταχεία ταύτιση), δηλαδή ταυτίζει το ηχητικό σύμβολο με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, πρόσωπο, ζώο ή ιδέα στο οποίο αναφέρεται η λέξη. Ετσι γίνεται η εκμάθηση των λέξεων. Οταν για εμάς είναι δύσκολο να πάρουμε τα μάτια μας από την οθόνη, χάνεται η συντονισμένη προσοχή, άρα η ανταπόκριση του γονέα, και αυτό επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδιού».
Το μεγάλο λάθος
Αντί να πάρουμε εμείς τα μάτια από την οθόνη, αρχίζουμε να παραχωρούμε screen time στα παιδιά – 5 λεπτά, μετά 10, μετά μισή ώρα ή όσο χρειάζεται για να ηρεμήσουν. Συντηρητικές εκτιμήσεις θέλουν το 30% των παιδιών να εκτίθεται στην οθόνη πριν από τα δύο τους χρόνια και το 60% πριν από τα πέντε τους. Η κατάσταση παγιώνεται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ανάπτυξη της γλώσσας και την επικοινωνία.
Και μετά ήρθε η καραντίνα… «Οι άνθρωποι απομονώθηκαν, κυκλοφορούσαμε με μάσκες, δεν βλέπαμε φίλους, τα παιδιά ξεκίνησαν τηλεκπαίδευση, η γλωσσική επικοινωνία περιορίστηκε ακόμη περισσότερο», λέει η κ. Κυρίτση.
«Συνηθίσαμε να συνεννοούμαστε με γραπτά μηνύματα, η γραπτή επικοινωνία όμως διαφέρει από την προφορική. Στη γραπτή, για παράδειγμα, περιμένεις άμεση απάντηση, κάτι που δεν χαρακτηρίζει την προφορική. Η έκφραση και ο τρόπος εκφοράς του λόγου δεν περνάει στο γραπτό μήνυμα. Με το που άνοιξαν τα σχολεία οι επιπτώσεις φάνηκαν, το διαπιστώνω κι εγώ ως μητέρα τριών μικρών παιδιών».
Σύμφωνα με τους New York Times, μετά το άνοιγμα των σχολείων στις Ηνωμένες Πολιτείες οι βαθμολογίες στην ανάγνωση σημείωσαν τη μεγαλύτερη μείωση των τελευταίων 30 χρόνων.
Τι δείχνουν οι μελέτες
Τείνουμε να μη δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών, στην ίδια τη γλώσσα. «Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ακούει ο κόσμος τη λέξη γλωσσολόγος, με ρωτάει τι γλώσσα διδάσκω», λέει η κ. Κυρίτση γελώντας. «Η γλώσσα, όμως, είναι τα πάντα, είναι εθνική ταυτότητα, είναι μέσον σκέψης, είναι βασικός παράγοντας ψυχικής υγείας. Μελέτες φανερώνουν ότι άτομα με γλωσσικές δυσκολίες συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες συμπεριφοράς, συναισθηματικές και κοινωνικές. Μπορεί να γίνονται επιθετικά, να εμφανίσουν κατάθλιψη ή άγχος και να είναι απομονωμένα. Ερευνες στην Αυστραλία έχουν δείξει ότι μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που στην εφηβική ζωή καταλήγουν σε παραβατική συμπεριφορά είχαν γλωσσικές δυσκολίες που ποτέ δεν διαγνώστηκαν».
Δεν είναι περίεργο εάν κανείς το σκεφτεί. Τυχόν γλωσσικές δυσκολίες δεν επιτρέπουν σε κάποιον να αντιληφθεί το χιούμορ, τη μεταφορική γλώσσα, τα παιδιά δυσκολεύονται να συμμετέχουν σε κοινές δραστηριότητες, αναζητούν άτομα με τα ίδια χαρακτηριστικά, δημιουργούν κλίκες κ.ο.κ.
Αν κάτι αποτελεί ανάχωμα σε αυτήν την πορεία, είναι το βιβλίο, η λογοτεχνία. «Σύμφωνα με μελέτες, η ανάγνωση είτε στο σχολείο είτε στο σπίτι βοηθάει τη γλωσσική και τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Σε παιδιά που έχουν γλωσσικές δυσκολίες ή είναι κωφά έχει βρεθεί ότι η επαναλαμβανόμενη ανάγνωση του ίδιου βιβλίου που εστιάζει σε συγκεκριμένα στοιχεία που δυσκολεύουν το παιδί, όπως με χρόνους ή καταλήξεις, βοηθάει. Η ανάγνωση επίσης βοηθάει και σε επίπεδο αφηγηματικού λόγου. Η ανάγνωση βιβλίου δίνει δυνατότητα στο παιδί να αναπτύξει ανώτερες γλωσσικές δεξιότητες που είναι πολύ κρίσιμες. Πέρα από αυτό, τα βιβλία παρέχουν στα παιδιά γενικότερες πληροφορίες, παρέχουν το πλαίσιο. Οι μεγάλοι παίρνουμε ως δεδομένο ότι τα παιδιά ξέρουν κάποια πράγματα, αλλά έχουν αλλάξει οι εποχές. Εμείς μεγαλώσαμε με συγγενείς και ακούγαμε τις αφηγήσεις τους. Τώρα η ζωή έχει αλλάξει, οι γείτονες δεν ανταλλάσσουν επισκέψεις, τα παιδιά δεν έχουν τόσα ερεθίσματα. Τα παιδιά αντλούν από τα βιβλία πολύτιμες πληροφορίες για το πώς λειτουργούσε κάποτε η κοινωνία, για τη θέση της γυναίκας, για το ότι τα πορτοκάλια δεν φυτρώνουν στα σούπερ μάρκετ αλλά στα δέντρα!».