Στη σημερινή εποχή της αβεβαιότητας και της προσπάθειας να διαχειριστούμε τις απανωτές διακινδυνεύσεις, λειτουργούν κάπως σαν μάγοι εκείνοι που μπορούν να οικοδομήσουν περιβάλλοντα τα οποία μας διευκολύνουν να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις· που μας βοηθούν να δούμε τι πάει στραβά· που προβλέπουν και αποτρέπουν καταστροφικές κινήσεις. Ο Φίλιπ Στρακ, 38 ετών και ήδη καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, είναι ένας από αυτούς. Το Ιδρυμα Μποδοσάκη τον ενέταξε φέτος σε εκείνη την ξεχωριστή κοινότητα των επιστημόνων με λαμπρή διαδρομή και διεθνή επιρροή που γίνονται πρότυπο για τους νεότερους. Λαμβάνει από το Ιδρυμα, το οποίο από το 1993 έχει βραβεύσει 57 Ελληνες επιστήμονες –σήμερα αστέρια στο διεθνές επιστημονικό στερέωμα–, το βραβείο στον τομέα των κοινωνικών επιστημών.
Είναι Ελληνας ο Φίλιπ Στρακ; Ναι, έχει ελληνικές ρίζες. Αν και επιλέχθηκε προ διετίας από την εφημερίδα Handelsblatt ως ο πιο παραγωγικός Γερμανός οικονομολόγος, έχει Ελληνίδα μητέρα και Γερμανό πατέρα. Στη Βόννη, όπου γεννήθηκε και πέρασε όλα τα μαθητικά και φοιτητικά του χρόνια, πήγαινε σε απογευματινό ελληνικό σχολείο. Ως εξαιρετικά ταλαντούχο παιδί, άρχισε να σπουδάζει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Βόννης ήδη από τα γυμνασιακά του χρόνια. Δεύτερο πτυχίο στα μαθηματικά, διδακτορικό με άριστα και μετά έρευνα στη Microsoft Research στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, στη λίστα των «Top 40 under 40» του περιοδικού Capital, αναπληρωτής καθηγητής στο Μπέρκλεϊ, καθηγητής στο Γέιλ.
Αγαπάει να ασχολείται με έργα που έχουν όχι μόνο έμμεσο αλλά και άμεσο κοινωνικό αντίκτυπο. Δηλαδή, πέρα από το να επιδίδεται στον σχεδιασμό δημοπρασιών, στη δυναμική τιμολόγηση των αγαθών, στον εντοπισμό διακρίσεων στις αγορές, στην ανάληψη κινδύνου σε διαγωνισμούς, στον σχεδιασμό κρυπτονομισμάτων, λατρεύει να βρίσκει λύσεις σε πληθώρα κοινωνικών προβλημάτων, όπως το πώς θα μειωθούν οι εκπομπές άνθρακα χωρίς να επιβαρυνθούν οι φτωχοί, το πόσο ακριβώς πρέπει να διαρκέσει ένα lockdown σε καιρό πανδημίας, το πώς θα διευκολυνθούν οι διασταυρούμενες μεταμοσχεύσεις κ.ά. Με τα εργαλεία των συμπεριφορικών οικονομικών «μπορεί να βρεθεί υπό ποιες συνθήκες λειτουργούν καλά οι θεσμοί», λέει ο ίδιος.
– Ποιο είναι το κύριο αντικείμενο της έρευνάς σας αυτή τη στιγμή;
– Αυτή τη στιγμή σκέφτομαι πολύ την κλιματική αλλαγή. Ποια μέτρα πρέπει να λάβει κάθε χώρα ξεχωριστά και τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι διεθνείς συμφωνίες. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι η μείωση των εκπομπών δεν θα επιβαρύνει δυσανάλογα τους φτωχούς.
– Και με ποιον τρόπο η μείωση των εκπομπών δεν θα επιβαρύνει τους φτωχούς;
– Μαζί με τον Μάλες Πάι από το Πανεπιστήμιο Ράις του Χιούστον αυτή τη στιγμή διερευνούμε την καλύτερη δυνατή πολιτική όσον αφορά τα αγαθά που προκαλούν μεγάλη ρύπανση. Κάποιος θα μπορούσε απλώς να απαγορεύσει πλήρως την κατανάλωση ενός πολύ ρυπογόνου αγαθού ή να του επιβάλει βαρύ φόρο. Υπάρχει η κοινή ανησυχία ότι οι φόροι αυτοί αδικούν τους φτωχούς γιατί ενδέχεται να τους αποκλείσουν από την κατανάλωση αγαθών, τα οποία οι πλούσιοι μπορούν ανεμπόδιστα να καταναλώνουν. Εχουμε βρει τον καλύτερο δυνατό μηχανισμό. Εχει τη μορφή ενός φόρου κατανάλωσης, τα έσοδα από τον οποίο θα αναδιανέμονται πλήρως, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε άτομο θα λαμβάνει ένα χρηματικό ποσό στο τέλος του έτους. Eνας τέτοιος φόρος θα είναι καλός για τους φτωχούς. Μπορούν να υπολογίζουν πολύ σε αυτά τα πρόσθετα επιστρεφόμενα χρήματα αν δεν καταναλώνουν πολλά από τα ρυπογόνα αγαθά ή υπηρεσίες (για παράδειγμα, πολύ συχνά αεροπορικά ταξίδια).
Συμπεριφορές
Ο Φίλιπ Στρακ παράλληλα εντρυφεί σε ένα πεδίο έρευνας που ξεδιπλώνει τον δυσερμήνευτο κόσμο των ανθρώπινων συμπεριφορών μπροστά σε προκλήσεις. Οι άνθρωποι, συστηματικά και προβλέψιμα, ξεστρατίζουν από τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Γιατί; Ο διακεκριμένος επιστήμονας εντοπίζει και αναλύει όλα όσα επιδρούν στον τρόπο σκέψης μας –την έλλειψη αυτογνωσίας, τη βιασύνη, την αναβλητικότητα– και μας οδηγούν σε λάθη.
– Ποιος είναι ο κύριος λόγος που κάνουμε λάθος κρίσεις και εκτιμήσεις; Ποιος είναι ο παράγοντας που μας επηρεάζει περισσότερο όταν παίρνουμε μια απόφαση;
– Μαζί με τον Πολ Χάιντχιουζ από το Πανεπιστήμιο του Ντίσελντορφ και τον Μποτόντ Κοστζέγκι από το Κεντρικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο αναπτύξαμε μια θεωρία γύρω από την υπερβολική αυτοπεποίθηση: η υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό μου συχνά με κάνει να υποτιμώ τους άλλους, να είμαι προκατειλημμένος απέναντί τους. Να αναθέτω, για παράδειγμα, λιγότερα καθήκοντα σε ένα συνάδελφο, βλάπτοντας εντέλει εμένα τον ίδιο. Και υπάρχει συνέχεια, μέσω ενός απλού διαύλου. Οταν υπερεκτιμώ τον εαυτό μου, τότε απογοητεύομαι οικτρά με την αποτυχία και πιστεύω ότι άξιζα κάτι καλύτερο. Για να εξηγήσω τις πολύ κακές επιδόσεις μου, μπορεί να καταλήξω να πιστεύω ότι υπήρξαν διακρίσεις εναντίον μου ή κατά της ομάδας στην οποία ανήκω. Η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται από στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι συχνά πιστεύουν ότι οι ομάδες στις οποίες ανήκουν υφίστανται διακρίσεις.
Η υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό μου συχνά με κάνει να υποτιμώ τους άλλους, να είμαι προκατειλημμένος απέναντί τους.
– Ποιοι είναι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί πίσω από την υπερβολική αυτοπεποίθηση;
– Eνας εύλογος μηχανισμός είναι η μνήμη. Είναι πιο ευχάριστο να θυμόμαστε καταστάσεις όπου τα πήγαμε καλά και μπορούμε να τις ανακαλέσουμε ξανά και ξανά. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την πεποίθηση ότι είμαστε καλύτεροι από ό,τι είμαστε πραγματικά.
– Τι θα βοηθούσε τους ανθρώπους να κάνουν καλύτερες επιλογές;
– Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση για την οποία δεν έχω απάντηση. Ισως θα ήταν χρήσιμο να μην καλλιεργούμε ένα διογκωμένο εγώ και να είμαστε προσεκτικοί με πράγματα που αντιλαμβανόμαστε ως άδικα, διότι μπορεί να μην είναι καθόλου άδικα.
– Τι έδειξαν οι μελέτες σας για τα πρόσφατα lockdowns;
– Η μελέτη που διενεργήσαμε με τον Τόμας Κρουζέ από το Πανεπιστήμιο του Βούπερταλ έδωσε ένα πλαίσιο διερεύνησης της έκτασης των περιορισμών που μπορούν να επιβληθούν σε μια κοινωνία σε καιρό πανδημίας. Είναι ένα εργαλείο το οποίο με βάση παραμέτρους όπως το πόσο μολυσματική είναι μια ασθένεια και πόσο δαπανηρό είναι το lockdown εξάγει το βέλτιστο χρονοδιάγραμμα για τη διάρκειά του. Μια από τις αναπάντεχες ιδέες που σχηματίσαμε ήταν ότι τα lockdowns, αν δεν είναι προσεκτικά σχεδιασμένα, χρονομετρημένα, μπορούν, τουλάχιστον θεωρητικά, να οδηγήσουν σε περισσότερους θανάτους, καθώς καθυστερούν την ανοσία αγέλης.
– Πιστεύετε ότι τα κρυπτονομίσματα θα αποτελούν σύντομα κομμάτι της καθημερινότητάς μας;
– Δεν νομίζω ότι τα κρυπτονομίσματα θα αλλάξουν ριζικά την καθημερινότητά μας, καθώς παρόμοιες τεχνολογίες είναι διαθέσιμες ήδη εδώ και καιρό. Ισως να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς.
– Και η Ελλάδα;
– Ερχομαι αραιότερα από τότε που μετακόμισα στις ΗΠΑ. Θα ήθελα να μπορώ να περνάω περισσότερο χρόνο στην Ελλάδα.