Αυτοψία στην πεδιάδα της Θεσσαλίας όπου το κόστος αποκατάστασης των υποδομών μετά το χτύπημα της κακοκαιρίας Daniel εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 600 εκατ. ευρώ, πραγματοποιούν εδώ και περίπου μία εβδομάδα 15 ειδικοί σε θέματα διαχείρισης υδάτων από την Ολλανδία, μία χώρα το ¼ της οποίας βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας και η οποία φημίζεται για το Delta Works – το πιο προηγμένο πρότζεκτ πρόληψης πλημμυρών στον κόσμο.
Επικεφαλής της ομάδας που κλήθηκε από την κυβέρνηση για να παρέχει τεχνογνωσία και να καταθέσει ένα σχέδιο για την αποφυγή αντίστοιχης έκτασης καταστροφών στο μέλλον, είναι ο Ελληνας διευθύνων σύμβουλος της αγροτικής εταιρείας HVA International, Μιλτιάδης Γκουζούρης. Η ομάδα απαρτίζεται από τρεις ακόμα Ελληνες αλλά και Ολλανδούς με διάφορες ειδικότητες, όπως πρώην καθηγητές πανεπιστημίου με γνώσεις πάνω στη διαχείριση υδάτων, την άρδευση, τη γεωπονία αλλά και θέματα κτηνοτροφίας.
«Η μελέτη εστιάζει στο γεωργικό κομμάτι και την προστασία από πλημμύρες, δεν ασχολούμαστε με την προστασία πόλεων, χωριών, οικισμών, αλλά καθαρά με τη διαχείριση υδάτων».
«Στην Ολλανδία υπάρχει τεχνογνωσία λόγω της ιδιαιτερότητας της χώρας στο θέμα διαχείρισης υδάτων. Η δική μας εταιρεία είναι μια από τις παλαιότερες στο είδος, με ημερομηνία ίδρυσης το 1879 και έχουμε και την εμπειρία με αντίστοιχα έργα μεγάλης κλίμακας, δηλαδή τη διαχείριση υδάτων σε εκτάσεις που ξεπερνούν τα 3, 4, 5 εκατομμύρια στρέμματα», εξηγεί μιλώντας στην «Κ» ο κ. Γκουζούρης.
Οπως διευκρινίζει, «η μελέτη εστιάζει στο γεωργικό κομμάτι και την προστασία από πλημμύρες, δεν ασχολούμαστε με την προστασία πόλεων, χωριών, οικισμών, αλλά καθαρά με τη διαχείριση υδάτων, που είτε προέρχονται από ποτάμια, είτε από όμβρια ύδατα, τα οποία πέφτουν σε μια περιοχή που θα πρέπει και να καλλιεργηθεί και να αρδευτεί και να γίνει παραγωγή αγροτικών προϊόντων».
Μεταξύ των χαρακτηριστικών της περιοχής που εξετάζονται είναι το χώμα που υπάρχει τριγύρω, η βλάστηση, το εάν υπάρχει οικονομική δραστηριότητα, αν υπάρχει πέτρωμα ή είναι αμμουδερό το έδαφος, πόσο έντονες είναι οι βροχοπτώσεις, πόσα ποτάμια καταλήγουν στην περιοχή και εάν υπάρχουν βουνά, που σε περίπτωση βροχής κατεβάζουν πιο πολλούς όγκους νερού.
«Κάνουμε το λεγόμενο fact finding mission. Πάμε να βρούμε τα γεγονότα, τα facts. Τι σημαίνει αυτό; Οτι με τις ομάδες των ειδικών επισκεπτόμαστε διάφορα σημεία στην περιοχή, έχουμε κάνει και μια επισκόπηση από αέρος και μετά πηγαίνουμε στα σημεία που θέλουμε να εστιάσουμε, στα φράγματα που είχαν ρήγματα ή φερτά υλικά, στις γέφυρες που δεν άντεξαν, στα αναχώματα, βλέπουμε πού υπήρξαν προβλήματα. Εξετάζουμε τα αποχετευτικά, τα αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα που υπάρχουν για τα χωράφια και πηγαίνουμε στις παραβούνιες περιοχές για να δούμε πώς συμπεριφέρεται το νερό εκεί και από που έρχονται οι μεγάλοι όγκοι», συμπληρώνει ο κ. Γκουζούρης.
Οι αστοχίες και η απουσία κεντρικού φορέα
Ορισμένες από τις διαπιστώσεις που έχουν κάνει μέχρι στιγμής τα μέλη της ομάδας είναι ότι δεν έχουν καθαριστεί τα αρδευτικά κανάλια και ότι τα δασαρχεία δεν είχαν μαζέψει κορμούς δέντρων, με αποτέλεσμα να καταλήξουν στις γέφυρες κάτω στην πεδιάδα, να μπουκώσουν τα ρέματα και το νερό αναγκαστικά να συγκεντρωθεί γύρω από τη γέφυρα πλημμυρίζοντας τα χωράφια που βρίσκονταν τριγύρω. Πάντως, μεταξύ των ζητημάτων που απαιτούν μια επείγουσα λύση, είναι σύμφωνα με τον κ. Γκουζούρη, και η διαχείριση των ζώων που διασώθηκαν για να αποφευχθεί ο κίνδυνος να υπάρξει κάποια τοξικότητα.
«Από ό,τι μας έχουν πει έχουν πεθάνει πάνω από 140.000 ζώα. Είναι τρομερές και συγκλονιστικές εικόνες να βλέπει κανείς όλα αυτά τα απροστάτευτα πρόβατα και αγελάδες που πνίγηκαν μέσα στους στάβλους. Για τα ζωντανά που διασώθηκαν θα πρέπει να υπάρξει ένας σχεδιασμός, γιατί όπως ξέρετε, τα ζώα πρέπει να τρώνε κάθε μέρα και οι πεδιάδες που τα τάιζαν είναι κάτω από το νερό ή έχουν δεχθεί αυτούς τους όγκους νερού, οπότε υπάρχει ο κίνδυνος να παραχθούν αφλατοξίνες (μυκοτοξίνες), οι οποίες είναι δηλητηριώδεις. Δεν μπορείς να πεις απλά “ωραία συνεχίζω και δίνω τροφή έτσι”, πρέπει να ελεγχθούν όλα αυτά, υπάρχει ένα κομμάτι που αφορά στην κτηνιατρική πλευρά και σε ασθένειες που μπορεί να διαδοθούν και όλο αυτό θέλει μια μελέτη».
«Οταν προσπαθούμε να μαγειρέψουμε το φαγητό πέντε άνθρωποι μαζί και ο καθένας έχει διαφορετική συνταγή και βάζει διαφορετικά υλικά και διαφορετικές ποσότητες και αναλογίες και τα ρίχνει στην ίδια χύτρα, στο τέλος το φαγητό θα είναι αποτυχημένο».
Αναφερόμενος πάντως στα προβλήματα που έχει διαπιστώσει, ο κ. Γκουζούρης δεν παρέλειψε και αυτό του κατακερματισμού της δημόσιας διοίκησης και της αλληλοεπικάλυψης αρμοδιοτήτων.
«Είναι από τα πολύ σοβαρά ζητήματα, δεν υπάρχει “ο στρατηγός” ο οποίος θα υλοποιεί ένα σχέδιο συγκεκριμένο, υπάρχουν 50 σχέδια με 50 “στρατηγούς” για την ίδια μάχη. Οταν προσπαθούμε να μαγειρέψουμε το φαγητό πέντε άνθρωποι μαζί και ο καθένας έχει διαφορετική συνταγή και βάζει διαφορετικά υλικά και διαφορετικές ποσότητες και αναλογίες και τα ρίχνει στην ίδια χύτρα, στο τέλος το φαγητό θα είναι αποτυχημένο. Αυτό έχει συμβεί εδώ», αναφέρει.
Το παράδειγμα της Ολλανδίας
Το μοντέλο αυτό είναι ξένο για την Ολλανδία όπου, όπως εξηγεί, υπάρχει ένας κεντρικός φορέας, ο οποίος είναι πάνω από όλες τις τοπικές εξουσίες και έχει ξεκάθαρα τη διαχείριση υδάτων, υπάγεται σε ένα συγκεκριμένο υπουργείο και υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο δράσεων. Κάπως έτσι αποφεύγονται αυθαίρετες κατασκευές, όπως ο δρόμος δίπλα στον υδατοφράχτη της Γυρτώνης.
«Δεν υπάρχει καμία περίπτωση στην Ολλανδία κάποιος που έχει εξουσία, πέραν του κεντρικού φορέα, να δώσει εντολή να ανοίξει κάποιο ανάχωμα ή οτιδήποτε. Υπάρχει συγκεκριμένο πρωτόκολλο».
«Ο δρόμος που φτιάχτηκε εκεί δεν ήταν στον σχεδιασμό. Φτιάχτηκε γιατί οι ντόπιοι έλεγαν “έλα ρε φίλε αυτό είναι πιο κοντά, φτιάξε μου έναν δρόμο εδώ να πηγαίνω στο χωριό” και με πίεση ο δήμαρχος ή ο τοπικός άρχοντας, όποιος είναι, έφτιαξε έναν δρόμο. Ο δρόμος καταρχάς φτιάχτηκε ως ένα μικρό ανάχωμα επάνω στην παλιά κοίτη του Πηνειού και στην πρώτη φάση της πλημμύρας συγκράτησε νερά. Σε δεύτερη φάση πήρε απόφαση ένας τοπικός παράγοντας και έβαλε ένα σκαπτικό και το άνοιξε, οπότε έφυγε με ορμή πολύ νερό και προστέθηκε στους υπόλοιπους όγκους. Αυτό ήταν ένα σχέδιο που δεν υπήρχε πουθενά καταγεγραμμένο για το πώς θα κινηθεί κάποιος κι αν θα πρέπει να ανοιχτεί σε εκείνο το σημείο το ανάχωμα ή λίγο παραπέρα ή λίγο πιο πριν ή αν θα έπρεπε να μην ανοιχτεί καθόλου. Δεν υπήρχε ούτε οδηγία, ούτε σύσταση, ούτε τίποτα. Αυθαίρετα λοιπόν οποιοσδήποτε εκείνη τη στιγμή έκανε ό,τι του κατέβαινε», λέει ο κ. Γκουζούρης.
Αντιθέτως, στην Ολλανδία ο έλεγχος είναι δεδομένος και αποκλειστικά αρμόδιος είναι ο κεντρικός φορέας. «Δεν υπάρχει καμία περίπτωση κάποιος που έχει εξουσία, πέραν του κεντρικού φορέα, να δώσει εντολή να ανοίξει κάποιο ανάχωμα ή οτιδήποτε. Υπάρχει συγκεκριμένο πρωτόκολλο που λέει ότι με το μοντέλο που έχει φτιαχτεί, όταν θα φουσκώσει το νερό από τον Ρήνο θα ξεχειλίσει εκεί, εάν συνεχίσει να υπερχειλίζει και κινδυνεύει κάποιος οικισμός θα ανοιχτεί το ανάχωμα εκεί και με αυτόν τον τρόπο. Εχουν όλα μια αναλυτική περιγραφή και υπάρχει ένας οργανισμός που το διαχειρίζεται όλο αυτό. Δεν εμπλέκονται 50 οργανισμοί ούτε τα μηχανήματα υπάγονται σε δέκα διαφορετικούς. Επίσης, υπάρχει γεωεντοπισμός των μηχανημάτων, δηλαδή μπορεί κανείς να δει σε μια οθόνη πού βρίσκονται τα σκαπτικά, πού οι μπουλντόζες και ποια πρέπει να σταλούν για να λυθεί το κάθε πρόβλημα που προκύπτει», περιγράφει ο κ. Γκουζούρης.
Αμέσως μετά την καταγραφή των αστοχιών και των αιτιών που προκάλεσαν τα προβλήματα, η 15ελής ομάδα αναμένεται να καταθέσει πέρα από τις βραχυπρόθεσμες προτάσεις που εφαρμόστηκαν ενόψει της κακοκαιρίας Elias και έναν μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ο οποίος θα περιλαμβάνει συστάσεις, όπως η ενίσχυση αναχωμάτων με πέτρες συγκεκριμένου μεγέθους ανάλογα με την περίσταση, η τοποθέτηση πλέγματος, ώστε να μην ανοίγουν τα ζώα τρύπες στο ανάχωμα και δημιουργούνται σαθρά θεμέλια, η δημιουργία δρόμου πάνω από το ανάχωμα για να γίνεται τακτικός έλεγχος και ενδεχομένως η κατασκευή σημαντικών έργων. Ωστόσο, η εφαρμογή ή μη των συστάσεων θα εναπόκειται πλέον στην πολιτεία.