Μπροστά από τις αρχαίες κολόνες της Στοάς του Αττάλου, η Παλαιστίνια ηθοποιός και ποιήτρια Ντάνα Νταζάνι ρητορεύει. «Αν ήμουν πρόεδρος, ο ρόλος μου ως διαμεσολαβήτρια συγκρούσεων θα συμπεριλάμβανε θεραπεία και αγκαλιές, το Σύνταγμά μου θα ήταν παγκόσμια αγάπη, η πολιτική συνόρων μου θα ήταν ανοιχτή πόρτα, θα εξαφάνιζα τις τράπεζες και θα ελευθέρωνα τους φτωχούς από τα δεσμά του χρέους», δηλώνει. Το πράσινο φόρεμά της θυμίζει χιτώνα όσο κινείται πάνω στη σκηνή του Athens Democracy Forum, που φέτος πέρασε στη δεύτερη δεκαετία ύπαρξής του.
Το φετινό θέμα του φόρουμ, το οποίο ξεκίνησε την Τρίτη και ολοκληρώθηκε χθες, αφορούσε την ελπίδα. «Τολμάμε να ελπίσουμε;» ήταν η ερώτηση εργασίας ενός συνεδρίου που καταπιάστηκε με δεκάδες πτυχές της Δημοκρατίας, από τους εφήβους για τη Δημοκρατία και τους πρωτοπόρους του 21ου αιώνα μέχρι τον ρόλο που παίζουν η κλιματική αλλαγή και η τεχνητή νοημοσύνη.
Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς ελπίδα, δήλωσε ο πρόεδρος του συνεδρίου και του Democracy & Culture Foundation, Αχιλλέας Τσάλτας, «καθώς κοιτάμε έναν κόσμο στον οποίο αυταρχικοί ηγέτες δεν αισθάνονται πια ντροπή όταν ποδοπατούν τις στοιχειώδεις ελευθερίες μας, και στην πραγματικότητα απορρίπτουν τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία της Δημοκρατίας». Και πάλι, όμως, τολμάμε να ελπίζουμε, τόνισε. «Η ελπίδα είναι ότι όσοι πιστεύουν στη Δημοκρατία μαθαίνουν από τις αποτυχίες της – αυτός είναι και ο σκοπός των ετήσιων συναθροίσεών μας», εξήγησε. «Να βρούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τις διακρίσεις, να επουλώσουμε τον πλανήτη, να μοιράσουμε τον πλούτο, και με άλλους τρόπους να δώσουμε σε όλους τους ανθρώπους ένα πραγματικό διακύβευμα στην κυβέρνησή τους και στις περιουσίες τους», συμπλήρωσε.
«Νομίζω πως το συνέδριο έχει κάνει μεγάλα βήματα και αυτό που είδα στη φετινή εκδήλωση είναι καταπληκτικό, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την παρουσία και συμμετοχή των νέων», δηλώνει στην «Κ» ο Στίβεν Ντάνμπαρ-Τζόνσον, διεθνής πρόεδρος του New York Times Company – το συνέδριο διενεργείται σε συνεργασία με την αμερικανική εφημερίδα. «Χωρίς τη συμβολή και τον ακτιβισμό των νέων γενεών», τόνισε, «έχει λίγη σημασία να συγκαλούμε συζητήσεις για τη Δημοκρατία – εκείνοι είναι άλλωστε οι βασικοί ενδιαφερόμενοι».
Η Δημοκρατίασε μια πιο ζεστή εποχή
Μία από τις βασικές συζητήσεις που έλαβαν χώρα την Πέμπτη αφορούσε το πώς η Δημοκρατία θα επιβιώσει από την κλιματική αλλαγή. «Είναι οι δημοκρατίες μας κατάλληλες για να αντιμετωπίσουν τον χαρακτήρα του επείγοντος που έχει η κλιματική αλλαγή;» ρώτησε η συντονίστρια της συζήτησης και επικεφαλής ευρωπαϊκή συντάκτρια επιχειρήσεων των New York Times, Λιζ Αλντερμαν. «Κανένας θεσμός δεν είναι ακριβώς κατάλληλος για τον συγκεκριμένο σκοπό αυτή τη στιγμή», απάντησε ο Μάικλ Οπενχάιμερ, καθηγητής Γεωεπιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Το πιο προβληματικό κομμάτι στο μυαλό του, εξήγησε, αφορά τη συχνότητα των ακραίων φαινομένων. Το παράδειγμα που έδωσε αφορούσε τις πλημμύρες, ένα θέμα δυστυχώς πολύ επίκαιρο στη χώρα μας. «Σε μια τυπική παραθαλάσσια τοποθεσία παγκοσμίως, μια ακραία πλημμύρα συμβαίνει μία φορά στα 100 χρόνια», εξήγησε. Αλλά αυτού του είδους η πλημμύρα, ένα φαινόμενο που συμβαίνει μία φορά στα 100 χρόνια, σε πολλές παραθαλάσσιες τοποθεσίες θα γίνεται κάθε χρόνο μετά το 2050, ενώ θα αρχίσει να συμβαίνει με την ίδια συχνότητα σε όλες τις παραθαλάσσιες τοποθεσίες παγκοσμίως μέχρι το 2100, υπογράμμισε.
«Δεν μπορείς να ανακάμψεις από μια τέτοια κατάσταση και αυτό που βλέπουμε είναι ότι αντί οι κυβερνήσεις να εντείνουν τις προσπάθειές τους, δεν κάνουν πολλά για να προσαρμοστούν σε αυτό που συμβαίνει», ανέφερε ο κ. Οπενχάιμερ.
Η Αν Φλορίνι, καθηγήτρια Πρακτικής στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνας και μία εκ των τριών συμμετεχόντων στο πάνελ, σημείωσε πως θα ήταν καλό να σταματήσουμε να ψάχνουμε λύσεις μόνο από τις κεντρικές κυβερνήσεις. «Δεν θα είναι η μόνη πηγή δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στο μέλλον», τόνισε, συμπληρώνοντας πως θα χρειαστεί να δημιουργήσουμε οργανώσεις πολιτών σε τεράστια κλίμακα.
Επανεξέταση της τεχνητής νοημοσύνης
Από τους πολυαναμενόμενους ομιλητές του φετινού συνεδρίου ήταν ο Νικ Κλεγκ, τέως αναπληρωτής πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας και νυν πρόεδρος των Διεθνών Υποθέσεων της Meta, ο οποίος είχε μια ζωηρή συζήτηση με τη Λιζ Αλντερμαν για το AI και τη Δημοκρατία.
«Ο κόσμος μπορεί να συνεχίσει να είναι επιφυλακτικός μέχρι να δούμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα», δήλωσε ο κ. Κλεγκ, σημειώνοντας πως είναι ανθρώπινο ένστικτο να φοβόμαστε τα χειρότερα. Παρ’ όλα αυτά, για τη δυστοπική θεωρία περί ανεξαρτησίας των ΑΙ, ο ίδιος ανέφερε πως «αυτά είναι συστήματα, δεν έχουν πραγματική ικανότητα αυτενέργειας ή αυτονομία».
«Θα το καταχραστούν κάποιοι άνθρωποι; Φοβάμαι πως ναι», είπε ο κ. Κλεγκ για τη συγκεκριμένη τεχνολογία, επισημαίνοντας όμως και πάλι πως κάθε φορά που στην ανθρώπινη ιστορία έχει εμφανιστεί μια νέα τεχνολογία, οι άνθρωποι την αντιμετώπισαν με φόβο.
Θα πρέπει να ανησυχούμε για το γεγονός ότι όσοι χαράσσουν πολιτική και όσοι νομοθετούν είναι συνήθως αρκετά βήματα πίσω από την πρόοδο της τεχνολογίας, μόνο αν θεωρούμε ότι οι τεχνολογικές εταιρείες είναι τόσο κακές. «Δεν είναι τόσο ηθικά παραδόπιστοι θεσμοί – ναι, θέλουν να έχουν κέρδος, αλλά θέλουν επίσης να ζουν σε βιώσιμες, ασφαλείς κοινωνίες», σημείωσε ο ίδιος.
Γιατί δεν τα πηγαίνουμε όλοι καλά μεταξύ μας;
Αυτή ήταν η ερώτηση που κλήθηκε να απαντήσει το πάνελ που συντόνισε το βράδυ της Πέμπτης ο επικεφαλής του γραφείου των New York Times στο Παρίσι, Ρότζερ Κόεν, και στο οποίο συμμετείχαν ο Ισραηλινός σκηνοθέτης Αμος Γκιτάι, ο Ούγγρος βουλευτής και πολιτικός διευθυντής του γραφείου του Ούγγρου πρωθυπουργού, Μπάλαζ Ορμπαν, και η ιδρύτρια και διευθύντρια του αμερικανικού οργανισμού RepresentWomen, Σίνθια Ρίτσι Τερέλ. Αρχικά, ο κ. Κόεν ρώτησε τον κ. Γκιτάι γιατί δεν υπάρχει ειρήνη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. «Νομίζω ότι θα ήταν δυνατό», απάντησε, «το Ισραήλ έχει καταλάβει την Παλαιστίνη και αυτό πρέπει να το αναγνωρίσουμε». Ο κ. Γκιτάι χειροκροτήθηκε έντονα από το κοινό όταν μίλησε για το παράδειγμα προς αποφυγήν, όπως είπε, της Ουγγαρίας. «Δεν πρέπει να μπλοκάρουμε τους πρόσφυγες, δεν πρέπει να περιθωριοποιούμε τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους, δεν πρέπει να παρουσιάζουμε παλιούς φασίστες σαν εθνικούς ήρωες», τόνισε. Ο κ. Ορμπαν –ο οποίος δεν συγγενεύει με τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν– υπερασπίστηκε τη χώρα του λέγοντας πως προσπαθούν να προστατεύσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα.
«Επομένως θέλετε να διατηρήσετε “καθαρό” το ουγγρικό αίμα;», ρώτησε ο κ. Κόεν. «Δείτε τις ΗΠΑ», συνέχισε, λέγοντας πως αποτελούν παράδειγμα χώρας που εμπλουτίστηκε από διαφορετικές κουλτούρες. «Εχει να κάνει με τη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς», συνέχισε ο κ. Ορμπαν. «Ισως το αληθινό πρόβλημα έγκειται στο ότι υπερβολικά πολλοί άνδρες “τρέχουν” τα πράγματα», σχολίασε ο κ. Κόεν. «Σίγουρα», απάντησε η κ. Τερέλ. «Οι γυναίκες μπορούν, και πρέπει, να κάνουν ό,τι χρειάζεται για να αφήσουμε τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος», συμπλήρωσε προς το τέλος της συζήτησης.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο αυταρχισμός
Ενα από τα τελευταία πάνελ του συνεδρίου, το οποίο έλαβε χώρα στη «Μεγάλη Βρεταννία», αφορούσε τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο συντονιστής της συζήτησης κ. Κόεν ρώτησε τον Σερζ Σμέμαν, έναν από τους τέσσερις ομιλητές, αν στέκει το επιχείρημα ότι η Δύση, με την εξάπλωση του ΝΑΤΟ, προκάλεσε τη Ρωσία με έναν τρόπο που δεν μπορούσε να μείνει αναπάντητος.
«Δεν ξέρουμε τι θα μπορούσε να είχε πάει διαφορετικά αν όλα αυτά δεν είχαν συμβεί», δήλωσε ο κ. Σμέμαν, μέλος του συμβουλίου σύνταξης των New York Times και διευθυντής προγράμματος του Athens Democracy Forum. «Ναι, η Ρωσία μπορεί να είχε θυμώσει πολύ, αλλά το να φτάσουμε από αυτό στο επιχείρημα ότι δεν είχε επιλογή πέραν του να εισβάλει στην Ουκρανία και να διαπράξει εγκλήματα πολέμου, δεν το δέχομαι», τόνισε.
Απαντώντας σε ερώτηση του κοινού, η Λόρα Θόρντον, αντιπρόεδρος για τη Δημοκρατία στο German Marshall Fund, δήλωσε πως υπάρχουν δημοκράτες σε αυταρχικά κράτη, όπως και το αντίθετο: αυταρχισμός σε δημοκρατίες. Υπάρχουν άνθρωποι στη Ρωσία, συμπλήρωσε, που σιωπηλά παλεύουν για τη Δημοκρατία – αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να έρθει η αλλαγή. «Για να ξεφύγουμε από αυτή τη διχοτόμηση, θα πρέπει να χτίσουμε συμμαχίες μεταξύ των δημοκρατών, όπως κάνουμε εδώ», είπε η κ. Θόρντον.
Ασφάλεια και απειλές που είναι αόρατες
Αλλα καίρια σημεία του συνεδρίου ήταν το πάνελ «Επανεξέταση της ασφάλειας: Οταν οι απειλές είναι αόρατες», που συντόνισε ο επικεφαλής διπλωματικός συντάκτης των New York Times στην Ευρώπη, Στίβεν Ερλανγκερ, στο οποίο η Νάνα-Λουίζ Λίντε, αντιπρόεδρος για τα ευρωπαϊκά κυβερνητικά θέματα στη Microsoft, μίλησε για τα 65 τρισεκατομμύρια σήματα που η εταιρεία αναλύει καθημερινά για να σιγουρευτεί ότι οι πελάτες της είναι ασφαλείς. Επίσης, η ομιλία της βραβευμένης με το Kofi Annan NextGen Prize, Ναματάι Κουακούεζι, ιδρύτρια και διευθύντρια του WELEAD Trust. «Θα πρέπει να γνωρίζουμε το αληθινό κόστος του αγώνα για τη Δημοκρατία», ανέφερε. Εκλεισε τον λόγο της με 11 «ειλικρινείς λέξεις» που έχουν υπάρξει σημαντικές για το ταξίδι του ακτιβισμού της για τη δημοκρατία στη Ζιμπάμπουε – μία από αυτές ήταν η ελπίδα. «Η ελπίδα μάς παρακινεί να δράσουμε», δήλωσε. «Οσοι δρουν έχουν μέσα τους βαθιά ελπίδα και πιστεύω πως οι πράξεις τους θα οδηγήσουν σε κάτι καλύτερο από την παρούσα πραγματικότητα. Η ελπίδα», συμπλήρωσε, δένοντας τον λόγο της με το θέμα του 11ου Athens Democracy Forum, «είναι δύναμη».