Η μία μετά την άλλη, οι «πιάτσες» του εμπορικού τριγώνου της Αθήνας αργοσβήνουν. Οι δρόμοι που διατηρούν ισχυρή εμπορική ταυτότητα είναι λίγοι και αλλάζουν και αυτοί ταχύτατα, υπό το βάρος της ραγδαίας τουριστικοποίησης του κέντρου. Πιο ανθεκτικά είναι τα εμπορικά καταστήματα που απευθύνονται και στον επισκέπτη, όπως τα είδη ένδυσης και υπόδησης και φυσικά η εστίαση.
Η καταγραφή έγινε από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (επιστημονικός υπεύθυνος ο καθηγητής Γιώργος Μπάλτας) για λογαριασμό του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών, με την υποστήριξη του Δήμου Αθηναίων. Η έρευνα πραγματοποιείται για δεύτερη συνεχή χρονιά και καλύπτει το 100% του εμπορικού τριγώνου και την περιοχή της Ομόνοιας (79 οδοί και στοές, 2.426 ισόγεια καταστήματα). Οπως υπέδειξε ο πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου, Σταύρος Καφούνης, πρόκειται για ένα εξαιρετικό εργαλείο για την πολιτεία και την τοπική αυτοδιοίκηση, ως υπόβαθρο για τη λήψη αποφάσεων, αλλά και την αγορά, ως αποτύπωση τάσεων.
Η έρευνα αποτυπώνει διάφορες ενδιαφέρουσες τάσεις. «Η πρώτη είναι η μείωση των καταστημάτων ένδυσης – υπόδησης από 19,4% σε 16,2% σε σχέση με πέρυσι», αναφέρει ο κ. Μπάλτας. «Η δεύτερη είναι η σημαντική αύξηση των τουριστικών επιχειρήσεων (σ.σ. κτίρια ξενοδοχείων ή καταλυμάτων) από το 2,9% στο 4,1%. Αξιοσημείωτος είναι ο αριθμός των κλειστών καταστημάτων, περίπου ένα στα τέσσερα (23,3%). Σε πολλά από αυτά γίνονται εργασίες, κυρίως για τη μετατροπή τους από κατάστημα σε τουριστικό κατάλυμα. Ωστόσο, η καταγραφή των ισογείων οδηγεί σε μια υποεκτίμηση της τουριστικής δραστηριότητας στο κέντρο, η οποία εξελίσσεται κατά βάση στους ορόφους. Πολλά είναι και τα ισόγεια καταστήματα σε μεγάλα κτίρια τα οποία είναι αδιάθετα επειδή περιμένουν τις αποφάσεις των επενδυτών».
Οσον αφορά τις «πιάτσες», ένα από τα ωραιότερα χαρακτηριστικά του κέντρου, βρίσκονται σε αποδρομή. «Βλέπουμε τα εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας στην Κολοκοτρώνη και στην Περικλέους να μειώνονται. Αντίστοιχη είναι η περίπτωση της οδού Αθηνάς, όπου τα καταστήματα με εργαλεία, υλικά κατασκευών και οικιακό εξοπλισμό αντιστοιχούν σήμερα μόλις στο 8,3% του συνόλου. Κάποιες άλλες “πιάτσες” έχουν εξαφανιστεί, όπως για παράδειγμα η αγορά ηλεκτρονικών ειδών στη οδό Δραγατσανίου. Ανάμεσα σε εκείνες που επιβιώνουν είναι η αγορά ειδών κιγκαλερίας στην οδό Βύσσης (40%), τα είδη ένδυσης – υπόδησης στην οδό Ερμού και στην Αγίου Μάρκου».
Στις στοές πολλά είναι τα κλειστά καταστήματα, ενώ φαίνεται πια να επικρατεί η παροχή υπηρεσιών.
«Χρειάζονται κίνητρα»
«Το θεματικό εμπόριο χρειάζεται κίνητρα για να διασωθεί. Είναι σημαντικό για την ιστορική, πολιτιστική και κοινωνική ταυτότητα του κέντρου. Είναι το χαρακτηριστικό της πόλης, η φυσιογνωμία κάθε δρόμου και γειτονιάς. Επιπλέον, έχει οικονομικά οφέλη που διαχέονται», εκτιμά ο κ. Μπάλτας.
Η έρευνα αποτύπωσε και την κατάσταση στις στοές του κέντρου, στις οποίες πολλά είναι τα κλειστά καταστήματα, ενώ φαίνεται πια να επικρατεί η παροχή υπηρεσιών (κομμωτήρια, ΠΡΟΠΟ, πρακτορεία ταξιδίων κ.ά.). Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία για την επικράτηση των καταστημάτων εστίασης και διασκέδασης και των εγκαταστάσεων φιλοξενίας σε ορισμένες οδούς. Για παράδειγμα, στην οδό Χαλκοκονδύλη οι τουριστικές επιχειρήσεις αντιστοιχούν ήδη στο 14% και τα καταστήματα εστίασης στο 7% των 43 καταστημάτων, στην Ομόνοια στο 8,2% και 30,6% των 49 καταστημάτων, στη Σοφοκλέους η εστίαση αντιστοιχεί στο 31,8% των 44 καταστημάτων, στην Αθηνάς στο 10,7% των 84 καταστημάτων, στη Μητροπόλεως στο 29,9% των 67 καταστημάτων (ακόμη 17,9% οι τουριστικές εγκαταστάσεις), στη Νίκης στο 28,6% των 70 καταστημάτων και στη Βουλής στο 22% των 47 καταστημάτων, στην Αιόλου στο 21% των 124 καταστημάτων.
«Παρά τα προβλήματα, όμως, το κέντρο της Αθήνας παραμένει κατά κύριο λόγο εμπορικό και πλούσιο σε ποικιλία και θεματική εξειδίκευση», αναφέρει ο κ. Μπάλτας. «Παράλληλα προσφέρει ένα βίωμα, καθώς η κάθε οδός έχει μια απίστευτη ιστορία. Σε όλους μας αρέσουν οι πόλεις όπως το Παρίσι, το Λονδίνο, η Πράγα, η Βιέννη. Γιατί; Γιατί έχουν ένα όμορφο ιστορικό κέντρο. Η Αθήνα είναι μια τέτοια πόλη, αλλά πρέπει να αναδείξουμε την κληρονομιά μας, συνδέοντάς τη με τη σύγχρονη οικονομία και κοινωνία. Το εμπόριο είναι ο σύμμαχός μας».
«Θα επιβιώσουν μόνο όσοι είναι ιδιοκτήτες»
Περικλής Κόνιαρης
Γεωπονικό Κέντρο Αθηνών, Ευριπίδου 25
«Τα μόνα μαγαζιά που “κρατάνε” στην Ευριπίδου είναι τα μπακάλικα και τα μαγαζιά με μπαχαρικά και λίγο εμείς, κάτι μαγαζιά με γεωπονικά είδη. Το τι θα επιβιώσει τελικά είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Ο κυριότερος σήμερα είναι τα ενοίκια, που έχουν αυξηθεί τρελά, ακόμη και στα στενάκια. Οσο αυξάνονται τα ενοίκια, τόσο θα αλλάζουν οι χρήσεις. Ενα ενοίκιο 5.000-7.000 ευρώ “δεν βγαίνει” με φυσιολογικό ωράριο (12 ώρες). Αυτά τα χρήματα μόνο η εστίαση μπορεί να τα δώσει. Παράλληλα ζούμε την επικράτηση του τουρισμού. Τις προάλλες, σε γειτονικό μας κτίριο που ανήκει σε κάποιο μοναστήρι, έκλεισαν όλα τα μαγαζιά γιατί θα γίνει ακόμη ένα ξενοδοχείο. Παράλληλα, έρχονται νέες χρήσεις που σχετίζονται με την εξυπηρέτηση του τουρίστα: απέναντί μας άνοιξε 24ωρο πλυντήριο ρούχων χωρίς υπαλλήλους. Μια άλλη κάβα έγινε 24ωρης λειτουργίας. Αυτά είναι σημεία των καιρών. Αυτοί που θα επιβιώσουν, εφόσον το επιθυμούν, είναι όσοι πριν από 20-30 χρόνια αγόρασαν και είναι ιδιοκτήτες.
Το κατάστημά μας βρίσκεται σε αυτή τη θέση από το 1980, το ξεκίνησε ο πατέρας μου Παναγιώτης και το συνεχίζουμε εμείς. Η αγορά μας δεν έχει καμία σχέση με εκείνη την εποχή. Η συζήτηση για την προστασία των χρήσεων γης δεν έχει πια κανένα νόημα, η αλλαγή έχει ήδη συντελεστεί. Παρότι ξέρω ότι κι εμείς κάποια στιγμή θα “εκδιωχθούμε”, δεν με πειράζει, αυτή είναι η ζωή, εξελίσσεται. Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία αλλάζει την περιοχή. Το κράτος, ο δήμος, δεν έχουν κανένα ρόλο».
«Με στενοχωρεί που δεν υπάρχει πλάνο»
Κατερίνα Σώκου
Decorama, Βύσσης 11
«Επειτα από 22 χρόνια εδώ, φεύγουμε και εμείς. Πουλήθηκε όλο το κτίριο για να γίνει ξενοδοχείο. Το ίδιο συμβαίνει σε όλη την περιοχή. Βλέπαμε εδώ και χρόνια την αλλαγή – η δική μας αγορά των οικιακών ειδών είναι “καθαρή”, πιστεύαμε ότι θα μπορούσε να συμβιώσει με τον τουρισμό, αλλά μας τα έκαναν όλα πολύ αφιλόξενα. Το κυριότερο λάθος ήταν η πεζοδρόμηση της Βύσσης και των στενών γύρω, που δυσκολεύει τη διακίνηση εμπορευμάτων. Η μεταφορική ήδη μας ειδοποίησε ότι 9 π.μ.-9 μ.μ. δεν θα μπορεί να μας εξυπηρετεί. Εγώ δεν έχω ούτε μπαρ ούτε εστιατόριο ώστε να μένω μέχρι τα μεσάνυχτα να περιμένω.
Αυτό που με στενοχωρεί είναι ότι δεν υπάρχει πλάνο, είναι λίγο “όπως κάτσει το έργο”. Από όλα τα “πομολάδικα” στη Βύσσης, μόνο δύο είναι ιδιοκτήτες. Oλοι οι υπόλοιποι κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να βρεθούν στον δρόμο, όπως εμείς. Πριν πάρω την απόφαση να μεταφέρω την επιχείρησή μου στα βόρεια προάστια, έψαχνα να δω μήπως καταφέρω να παραμείνω εδώ. Πήγα να δω ένα κατάστημα 160 τ.μ. ισόγειο με 100 τ.μ. υπόγειο. Ζητούσαν 14.000 ευρώ ενοίκιο. Τους είπα ότι δεν έχω το κουράγιο ούτε να το συζητήσω, δεν πουλάω ούτε όπλα ούτε ναρκωτικά. Ναι, έχουμε μια δομημένη αγορά, αλλά το κέρδος μας είναι συγκεκριμένο. Η ανακαίνιση κτιρίων για να γίνουν ξενοδοχεία και airbnb εμάς μας έδωσε μια ανάσα μέσα στην κρίση. Ομως αυτή τη στιγμή η τουριστικοποίηση έχει ξεφύγει και η αλλαγή αυτή είναι κατά τη γνώμη μου σκόπιμη και προς όφελος ξένων επενδυτών και των Ελλήνων συνεργατών τους μόνο».
«Τι θα βλέπει ο τουρίστας από την “αυθεντική” Αθήνα;»
Μαργαρίτα Μεϊτάνη
Χειρόγραφα, Λέκκα 30
«Βρίσκομαι σε αυτό το κατάστημα 9 χρόνια. Είμαι τυχερή γιατί βρέθηκα σε ένα κτίριο με καλό ιδιοκτήτη, που ούτε ενδιαφέρεται να πουλήσει ούτε ζητάει εξωφρενικό ενοίκιο. Ομως πολλοί αργυροχρυσοχόοι που είχαν τα εργαστήριά τους στους ορόφους της περιοχής και κάποιοι καταστήματα στο ισόγειο έφυγαν, γιατί το ένα κτίριο πίσω από το άλλο μετατράπηκαν σε ξενοδοχεία. Μόνο τα τελευταία 4 χρόνια στη Λέκκα, που είναι ένας μικρός δρόμος, έγιναν 5 ξενοδοχεία.
Πρόσφατα άκουσα μια χαρακτηριστική περίπτωση: το 2020 δύο συνάδελφοι έβαλαν την ψυχή τους και τα χρήματά τους και δημιούργησαν στην Κολοκοτρώνη ένα ωραιότατο κατάστημα. Τώρα τις διώχνουν για να γίνει ξενοδοχείο. Πότε να αποσβέσεις την επένδυσή σου όταν δεν ξέρεις τι θα συμβεί σε λίγα χρόνια; Από την άλλη πλευρά, για να είμαι ειλικρινής, η αύξηση του τουρισμού ωφέλησε εμάς που δημιουργούμε κόσμημα, έρχονται περισσότεροι ξένοι που αναζητούν κάτι αυθεντικό.
Δεν αλλάζουν όμως μόνο τα εμπορικά καταστήματα. Και η εστίαση έχει αλλάξει φυσιογνωμία. Κάποτε υπήρχαν μαγαζιά με χαρακτήρα, που πηγαίναμε και τρώγαμε μετά τη δουλειά. Τώρα όλα έχουν γίνει για τους τουρίστες, με πλαστικά λουλούδια στην πρόσοψη, μια κατάσταση που δεν μας αφορά πια. Αυτό που αναρωτιέμαι είναι: αν όλα τα κτίρια εδώ γίνουν ξενοδοχεία και καφέ, τι ακριβώς θα βλέπει ο τουρίστας από την “αυθεντική” Αθήνα; Επρεπε να γίνουν μελέτες, να τεθούν όρια, να προστατευθούν οι μικρές επιχειρήσεις, να σταθεροποιηθούν τα ενοίκια».