Ηταν το πεντηκοστό λεπτό του ντιμπέιτ των υποψήφιων δημάρχων Αθηναίων όταν ο Χάρης Δούκας έριξε τη βόμβα: «Δεσμεύομαι ότι θα ανοίξει η Βασιλίσσης Ολγας». Ο Κώστας Μπακογιάννης ζητάει άμεσα τον λόγο και τον κατηγορεί για ψηφοθηρία. Καθώς, όμως, ελάχιστοι πόνταραν στην επικράτηση Δούκα, το θέμα χάνεται κάπου ανάμεσα στις κάμερες και στο μετρό των Εξαρχείων.
Για να ακολουθήσει η σύγκρουση με την πραγματικότητα. Ο Δούκας εκλέγεται δήμαρχος και επαναλαμβάνει την τηλεοπτική υπόσχεση. Αλλά στη Βασιλίσσης Ολγας έχει εγκατασταθεί από την άνοιξη εργολάβος, το έργο της πεζοδρόμησης είναι δημοπρατημένο από το 2022, ο επιβεβλημένος αρχαιολογικός έλεγχος έχει αποδώσει, σύμφωνα με έκτακτη ενημέρωση, αξιόλογα ευρήματα. Ο Χάρης Δούκας σπεύδει να κατηγορήσει την απερχόμενη δημοτική αρχή για «δημιουργία τετελεσμένων».
Είναι η Βασιλίσσης Ολγας η «νέα» Πανεπιστημίου; Το νέο αθηναϊκό «σίριαλ» που θα διχάσει την πόλη και τους ταλαιπωρημένους κατοίκους της τα επόμενα χρόνια; Αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και συγκοινωνιολόγοι με τους οποίους μιλήσαμε μας λένε ότι στην περίπτωση του προνομιούχου αυτού άξονα που χωρίζει τους Στύλους του Ολυμπίου Διός και το Ζάππειο μπορεί να διακυβεύονται πολύ περισσότερα από ό,τι στην Πανεπιστημίου. Για όσους ομνύουν σε μια πιο πράσινη εκδοχή της αυτοκινητοκρατούμενης Αθήνας, η έκβαση του νέου σίριαλ θα κρίνει αν η ελληνική πρωτεύουσα θα συνεχίσει να είναι μια «πόλη για Ι.Χ.» ή θα τραβήξει μια κόκκινη γραμμή λέγοντας «μέχρις εδώ».
Λάθος απαντήσεις
Ο Γιώργος Γιαννής είναι καθηγητής Διαχείρισης και Ασφάλειας της Κυκλοφορίας και διευθυντής του τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Αλλά και ο άνθρωπος που ήταν επικεφαλής της ομάδας των συγκοινωνιολόγων που σχεδίασαν τον «Μεγάλο Περίπατο». Για τη Βασιλίσσης Ολγας, λέει, δεν υπάρχει «σωστή» ή «λάθος» λύση. Εξαρτάται, τονίζει, από τις προτεραιότητες που έχεις ως πόλη, ποιους θέλεις να υπερασπιστείς, με ποιους είσαι. «Η Αθήνα δεν λειτουργεί καλά γιατί έχει δώσει υπερβολικά πολύ χώρο στα αυτοκίνητα, σε πλήρη αντιδιαστολή με αυτό που συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες». Δεν αναγνωρίζει ο ίδιος την αναστάτωση που προκάλεσε το κλείσιμο της Βασιλίσσης Ολγας; «Προφανώς και την αναγνωρίζω. Αλλά η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι να την ανοίξουμε ξανά για να προσφέρουμε μια προσωρινή ανακούφιση (σ.σ. ο Γιώργος Γιαννής είναι βέβαιος ότι σε λίγους μήνες θα φρακάρει και η «ανοιχτή» Βασιλίσσης Ολγας), αλλά γιατί να μη δούμε το πραγματικό πρόβλημα που είναι η μη λειτουργία των λεωφορειολωρίδων και η καχεκτική εξυπηρέτηση από τα λεωφορεία, έτσι ώστε ο πολίτης να έχει πραγματική επιλογή πέρα από το Ι.Χ. του;». Ο ίδιος θεωρεί τη Βασιλίσσης Ολγας κατεξοχήν «πολιτικό» ζήτημα. «Υπάρχει αυτή η φαντασίωση στην Ελλάδα ότι όλες οι άλλες πόλεις στο εξωτερικό που δίνουν χώρο στους πεζούς έχουν πρώτα λύσει τα κυκλοφοριακά τους προβλήματα. Αναρωτιέμαι: αυτοί που τα λένε αυτά έχουν οδηγήσει ποτέ στον περιφερειακό στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες; Εχουν δει τους “Κηφισούς” της Ευρώπης;».
«Γιατί να μη δούμε το πραγματικό πρόβλημα που είναι η μη λειτουργία των λεωφορειολωρίδων και η καχεκτική εξυπηρέτηση από τα λεωφορεία;».
Ο καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών Γιάννης Αίσωπος θα μπορούσε να δει να ανοίγει μερικώς η Βασιλίσσης Ολγας ως δρόμος ήπιας κυκλοφορίας (αυτή, παρεμπιπτόντως, είναι και η θέση του νέου δημάρχου), αλλά πιστεύει ότι η ζημιά στην κοινή γνώμη έχει γίνει λόγω της Πανεπιστημίου και της απουσίας αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στην πρώτη φάση εφαρμογής του «Μεγάλου Περιπάτου». «Οταν οι παρεμβάσεις είναι μονοδιάστατα λειτουργικές, χωρίς αρχιτεκτονική σκέψη και μορφή, οι πολίτες δεν μπορούν να οικειοποιηθούν το έργο, να συνδεθούν ψυχικά με τον χώρο, να ταυτιστούν μαζί του». Ετσι η Βασιλίσσης Ολγας δεν είναι παρά η συνέχεια της Πανεπιστημίου, ενώ αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα.
Οι νίκες επί των Ι.Χ.
«Αν δεν πάρει χώρο από το αυτοκίνητο, πού θα φυτέψει πράσινο ο αυριανός δήμαρχος; Στον Υμηττό;», αναρωτιέται ο γνωστός συγκοινωνιολόγος-πολεοδόμος και ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ Θάνος Βλαστός. «Κι όμως πυροβολεί τους πεζοδρόμους. Θύμα η Βασιλίσσης Ολγας, από τους πιο εμβληματικούς, για να μπορούν να πηγαίνουν ευκολότερα στο κέντρο τα αυτοκίνητα! Στην υπόλοιπη Ευρώπη γίνεται το ανάποδο, συνειδητά τα περιορίζουν». Αναφέρεται στις πρόσφατες ανακοινώσεις από διεθνή ερευνητικά κέντρα για την υπερθέρμανση του πλανήτη και υπενθυμίζει τις μικρές και τις μεγάλες νίκες της Αθήνας: Πλάκα, Ερμού, ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων με τις αντίστοιχες εμβληματικές πεζοδρομήσεις. «Αν η Βασιλίσσης Ολγας γίνεται δρόμος για αυτοκίνητα επειδή υποχρεώνει κάποιους κατοίκους του Παγκρατίου να παρακάμπτουν τον ναό του Ολυμπίου Διός (κατά 1,5 χλμ.), μήπως μπουν αυτοκίνητα και στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου – Αποστόλου Παύλου, αφού υποχρεώνει πολύ περισσότερους να παρακάμπτουν Ακρόπολη και Ιστορικό Τρίγωνο (κατά 3,2 χλμ.); Τι θα μείνει όρθιο πριν μας αποτελειώσουν καύσωνες και πλημμύρες;».
«Η πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Ολγας είναι εύκολη λεία σε μια ρητορική υποσχέσεων που λατρεύουν οι συλλέκτες του λαϊκισμού», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ Παναγιώτης Τουρνικιώτης. «Αλλά το πρόβλημα δεν είναι η Βασιλίσσης Ολγας, γιατί είναι μέρος ενός καλού σχεδιασμού της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων που έπρεπε να συνεχιστεί και δεν έχει κυκλοφοριακές επιπτώσεις για τη μεγάλη κλίμακα της πόλης, έστω και αν φέρνει μια πρόσκαιρη ταλαιπωρία στους “γείτονες” μέχρι να αυτορυθμιστεί». Για τον τέως κοσμήτορα της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, ο περιορισμός των Ι.Χ. και η επιβράδυνση της κυκλοφορίας στους μεγάλους άξονες δεν χωράει πια αμφισβήτηση σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, «αλλά όταν προτάθηκαν στο Rethink Athens ή στη Συγγρού υπήρξε μια δραστήρια μερίδα πολιτών που αντιστάθηκε, όπως και τώρα στη Βασιλίσσης Ολγας, αλλά και στην Πανεπιστημίου που έχασε δύο λωρίδες αυτοκινήτων, για χάρη των πεζών, χωρίς κυκλοφοριακό πρόβλημα. Και όμως αυτές οι παρεμβάσεις, και η αύξηση του δημόσιου χώρου των πεζών εις βάρος του οδοστρώματος στην πλατεία Συντάγματος, δεν είναι καθόλου τολμηρές κινήσεις. Είναι αυτονόητες επιλογές στην προοπτική μιας περισσότερο ανθρώπινης πόλης με λιγότερα αυτοκίνητα».
Ο αρχιτέκτονας μηχανικός Δημήτρης Παπανικολάου, εκλεγμένος επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ, ερευνητής και ιδρυτής του Urban Synergetics Lab, υποστηρίζει ότι ορθώς η Βασιλίσσης Ολγας μετατράπηκε σε πεζόδρομο και θα έπρεπε να παραμείνει πεζόδρομος ελεγχόμενης ροής από μέσα μαζικής συγκοινωνίας διότι ενοποιεί τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου με το Ζάππειο και τον Εθνικό Κήπο. «Ταυτόχρονα είμαι της άποψης ότι η ροή από τη Βασιλέως Κωνσταντίνου (ρεύμα από Βασιλίσσης Σοφίας) θα έπρεπε να μπορεί να στρίψει δεξιά προς την Αθανασίου Διάκου (προέκταση της Βουλιαγμένης) με μια κατάλληλη διαπλάτυνση σε αυτό το σημείο, ώστε να εκτρέψει την κυκλοφορία των επιβατών που θέλουν να πάνε προς Σύνταγμα ή Ομόνοια, χωρίς να πρέπει η κυκλοφορία αυτή να διοχετευτεί στην Καλλιρρόης και στη συνέχεια να μπει Συγγρού μέσω Βούρβαχη, όπως γίνεται τώρα». Ωστόσο τονίζει ότι δεν έχει δει κυκλοφοριακές μελέτες, ούτε και έχει κάνει κάποια ο ίδιος, οπότε λέει τα παραπάνω με κάποια επιφύλαξη. Σε κάθε περίπτωση υπενθυμίζει ότι οι περισσότερες πόλεις στον ανεπτυγμένο κόσμο προσπαθούν να αυξήσουν την περπατησιμότητά τους με πεζοδρομήσεις, ενοποιήσεις δημοσίων χώρων και παρακάμψεις κυκλοφορίας. Οι διεθνείς τακτικές συνδυάζουν συχνά τις πεζοδρομήσεις με έξυπνα συστήματα ήπιας μικροκινητικότητας (ποδήλατα, scooters, μοτοποδήλατα), τα οποία παρέχουν «συντομεύσεις» στην προσβασιμότητα της συνέχειας των περπατήσιμων δημοσίων χώρων, όπως επίσης και με μέσα μαζικής συγκοινωνίας. «Συμπερασματικά θέλουμε και χρειαζόμαστε περπατήσιμες συνεχείς περιοχές για τις πόλεις μας αλλά και την τεχνολογική/πληροφοριακή/συγκοινωνιακή υποστήριξή τους ώστε να μπορούμε να μεταβαίνουμε “όπου θέλουμε, όποτε θέλουμε”».