Ακούραστη θεματοφύλακας του θρακιώτικου πολιτισμού
Κανείς δεν γνωρίζει τη Θράκη όπως η Αγγελική Γιαννακίδου. Κι ας μην κατάγεται από εκεί. Νύφη πήγε στον Εβρο και όχι μόνο αγάπησε τον τόπο, αλλά και του αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά. Δεν υπάρχει τομέας του πολιτισμού, της λαογραφίας και της γαστρονομίας όπου να μην έχει συνεισφέρει με τις δράσεις της. Το 2002 ιδρύει το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης στην Αλεξανδρούπολη, με πάνω από 500 σπάνια εκθέματα, που συνέλεξε η ίδια, τα οποία αποκαλύπτουν την πολύπλοκη ιστορία και τις ιδιαίτερες παραδόσεις της περιοχής. Πέρα από την αδιαφιλονίκητη σημασία του μουσείου, που αποτελεί έργο ζωής, οι πολυσχιδείς δράσεις της Αγγελικής Γιαννακίδου αγγίζουν ευαίσθητες πλευρές της κοινωνικής ζωής, όπως η γυναικεία ενδυνάμωση. Με ποιο τρόπο;
Εδώ και τέσσερις δεκαετίες ταξιδεύει ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες, κλειστές και συντηρητικές κοινότητες, ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να συνεχίσουν τις παραδοσιακές και ξεχασμένες τεχνικές παραγωγής και να μπουν με σύγχρονους όρους στην παραγωγική διαδικασία. Το πωλητήριο του μουσείου είναι γεμάτο ρούχα, κοσμήματα και ιδιαίτερα διακοσμητικά αντικείμενα που κατασκευάζουν αυτές οι γυναίκες με δικά της σχέδια σύγχρονου ντιζάιν. Παράλληλα, ερευνά και αναβιώνει διατροφικές συνήθειες και συνταγές από τα βάθη του χρόνου και είναι σταθερή και πολύτιμη σύμβουλος παραγωγών και μαγείρων για την ανάδειξη της σπάνιας γαστρονομικής κουλτούρας του τόπου.
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν εκείνη που απένειμε το τιμητικό βραβείο του «Γαστρονόμου» σε αυτή την εξαιρετικά δραστήρια γυναίκα, η οποία αφιέρωσε τον εαυτό της στη διατήρηση και στην ανάδειξη της πολιτισμικής ταυτότητας της Θράκης. Η Κατερίνα Σακελλαροπούλου, εμφανώς συγκινημένη, καθώς –όπως σημείωσε– έχει διπλή καταγωγή από τη Θράκη, από την πλευρά της μητέρας της, και νιώθει ιδιαίτερη συγκίνηση όταν την αποκαλούν «η Θρακιώτισσα πρόεδρος», μίλησε με πολύ θερμά λόγια για την Αγγελική Γιαννακίδου και το έργο της. «Μια από τις ευτυχέστερες στιγμές σ’ αυτό το ταξίδι που για μένα είναι η θητεία μου ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι η γνωριμία μου με την Αγγέλα Γιαννακίδου. Για όσα έχει προσφέρει με το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, για τη δουλειά της για τους Θρακιώτες και κυρίως για τις Θρακιώτισσες, για τις κοπέλες από τα Πομακοχώρια, για όλη την προσπάθεια που κάνει για να αναδείξει την ιστορία της Θράκης, να δώσει προοπτική στον κόσμο της περιοχής και σε όλους μας, κάτι για να είμαστε πραγματικά περήφανοι και αισιόδοξοι για το μέλλον», σημείωσε, σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές της βραδιάς.
Το βραβείο η Αγγελική Γιαννακίδου το αφιέρωσε στον σύζυγό της, ευχαριστώντας τον για τη στήριξή του. «Παιδεύεται μαζί μου κοντά μισό αιώνα τώρα που πολεμώ να διασώσω ό,τι διασώζεται σ’ αυτή τη λησμονημένη γωνιά του τόπου μας που λέγεται Θράκη», είπε. Και συνέχισε: «Αμέτρητες φορές πήγα να πω “ώς εδώ ήταν, τετέλεσται” και αμέτρητες στυλώθηκα στα πόδια μου και φτου κι από την αρχή. Τι λέτε πως μου έδινε κουράγιο; Τα λιόδεντρα, τα πεύκα, τα μποστάνια, τα αμπέλια, τα σταροχώραφα, τα λιοτρόπια, οι κρήνες, τα μελίσσια και βέβαια η θάλασσα. Ελεγα μέσα μου “από τούτα τα λιόδεντρα έβγαινε λάδι, κι οι παλιότεροι που έζησαν εδώ, με το κρασί τούτο έσβησαν τις λύπες τους και πότισαν τις χαρές τους. Οι κρήνες τούτες ξεδίψασαν τη δίψα τους και ξεπλύναν τον ιδρώτα τους. Αυτά τα στάρια τάισαν τις φαμίλιες τους, αυτά τα δάση τρύγησαν τα μελίσσια τους. Σε τούτη τη θάλασσα ψάρεψαν τα ψάρια τους”. Κι έπαιρνα τα πάνω μου. Ωσπου μια μέρα το νήμα κόπηκε ανεπανόρθωτα με τη φωτιά κι άφησε πίσω καπνούς και αποκαΐδια». «Θα μείνουμε και θα παλέψουμε. Και μαζί με τη φύση θα ζωντανέψουμε τις γεύσεις μας», υποσχέθηκε, πριν κατέβει καταχειροκροτούμενη από τη σκηνή.
Φασόλια με τη δύναμη των Πρεσπών
Είναι ομολογουμένως δύσκολη η δουλειά των φασολοπαραγωγών. Αυτό δεν πτόησε τα νεαρά αδέλφια Μανώλη και Βασίλη Δημητρόπουλο από τον Λευκώνα Πρεσπών, οι οποίοι αποφάσισαν να συνεχίσουν τη μακραίωνη παράδοση του τόπου τους. Το 2017 ανέλαβαν τα οικογενειακά κτήματα. Τα 150 στρέμματα τα έκαναν 250, τον αχυρώνα του παππού τους τον μετέτρεψαν σε μονάδα διαλογής και τον παλιό στάβλο σε ένα σύγχρονο εργαστήριο πιπεριάς. Και εγένετο η «Prespa Top». Σήμερα η μικρή εταιρεία τους παράγει 90 τόνους φασόλια ελέφαντες και πλακέ μεγαλόσπερμα Πρεσπών, Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ενδειξης, ενώ διαχειρίζεται και 60 τόνους από άλλους παραγωγούς. Φέτος έβγαλαν στην αγορά και τα πρώτα τους πιστοποιημένα βιολογικά όσπρια. Τα φασόλια τους ευκολόβραστα, γλυκά και με ξεχωριστή νοστιμιά, ενθουσίασαν τους κριτές του «Γαστρονόμου».
Θρακιώτικα ποιοτικά άλευρα με ισχυρό σήμα
Eνας αιώνας έχει περάσει από όταν ο εμποροβιομήχανος Γεώργιος Ουζουνόπουλος, πρόσφυγας από τα Μάλγαρα της Ανατολικής Θράκης, εγκαταστάθηκε στις Φέρες και θεμελίωσε τον πιο σύγχρονο αλευρόμυλο της περιοχής με μυλόπετρες, ξεκινώντας την ιστορική θρακιώτικη επιχείρηση που ο διάδοχός του, Ιωάννης Ουζουνόπουλος, καθιέρωσε ως «Μύλοι Θράκης». Σήμερα η αλευροβιομηχανία, με τη Νάντια Ουζουνοπούλου στα ηνία, τρίτη γενιά της οικογένειας, παράγει καινοτόμα προϊόντα για επαγγελματίες και έχει έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Η εταιρεία μπήκε πρόσφατα και στη λιανική αγορά με δύο τύπους αλεύρου χωρίς συντηρητικά και βελτιωτικά, που απέσπασαν το βραβείο προϊόντος ευρείας κατανάλωσης του «Γαστρονόμου». Τα άλευρα αυτά παράγονται μέσω του πρώτου στην Ελλάδα προγράμματος συμβολαιακής γεωργίας για την αναβίωση καλλιέργειας μαλακού σιταριού από παλαιό τοπικό σπόρο, σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και με τη συμμετοχή 500 καλλιεργητών από τον κάμπο της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας.
Βουβαλίσια προϊόντα με γεύση Κερκίνης
Η Ελένη Αβραμίδου και ο Βασίλης Παπαδόπουλος γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα βόρεια του Νομού Σερρών. Μαθημένοι στα ζώα, το 1999 άνοιξαν το κρεοπωλείο «Μπίλης – Φάρμα Κερκίνη». Δύο χρόνια αργότερα δημιούργησαν τη δική τους μονάδα εκτροφής ελληνικών νεροβούβαλων, μιας σπάνιας ράτσας βουβαλιών που υπάρχει στην περιοχή από την αρχαιότητα, γνωστή για την υψηλή διατροφική αξία του κρέατος και του γάλακτος που παράγει. Στην αρχή είχαν δέκα ζώα, σήμερα έχουν φτάσει τα τριακόσια. Φάρμα και κρεοπωλείο μαζί, η Kerkini Farm, όπως μετονομάστηκε η επιχείρηση, στην οποία δραστηριοποιούνται πλέον και τα δύο παιδιά τους, ο Κλεάνθης και ο Σταύρος, παρασκευάζει και τυποποιεί αλλαντικά, ανάμεσα στα οποία ο εξαιρετικός καβουρμάς και τα λουκάνικα από 100% βουβαλίσιο κρέας χωρίς συντηρητικά.
Μαστίχα: εμβληματικό προϊόν και επιχειρείν
Το 1938 γεννιέται η Ενωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, ένας αναγκαστικός συνεταιρισμός που οργανώνει την παραγωγή και την εμπορία της μαστίχας και δημιουργεί το μοναδικό εργοστάσιο τσίχλας στην Ελλάδα, την ΕΛΜΑ. Από το ’70 έως και το ’90 η μαστιχοκαλλιέργεια φθίνει. Οι αγρότες στρέφονται σε πιο εύκολες καλλιέργειες. Χρειάζεται ολική επαναφορά. Το 2002 αποφασίζουν την ίδρυση της Mediterra, θυγατρικής εταιρείας που αναλαμβάνει το μάρκετινγκ της μαστίχας. Ο διευθύνων σύμβουλος, Γιάννης Μανδάλας, με την υποστήριξη διορατικών διοικήσεων και του σημερινού προέδρου της Ενωσης, Γιώργου Τούμπου, φέρνει τη μαστίχα στο σήμερα. Μέσα σε μια εικοσαετία ανοίγουν τα καταστήματα mastihashop, δημιουργούν νέα προϊόντα, διπλασιάζουν την παραγωγή, κερδίζουν ισχυρισμούς υγείας για τη μαστίχα κι ανοίγουν πόρτες σε νέες αγορές. Φέτος εγκαινιάζουν το Κέντρο Ερευνας Μαστίχας, που θα διερευνά νέες χρήσεις στη βιομηχανία τροφίμων και φαρμάκων. Και κερδίζουν δικαίως το βραβείο επιχειρηματικότητας του «Γαστρονόμου».
Ενα εξαιρετικό κασιώτικο τυρί με παράδοση έξι γενεών
«Τέτοια σπάνια παραδοσιακά προϊόντα πρέπει να περιφρουρούνται. Αυτά είναι η Ελλάδα του μέλλοντος». Τάδε έφη ο σεφ Χριστόφορος Πέσκιας όταν δοκίμασε τη σιτάκα του τυροκομείου «Κάσος» στη γευσιγνωσία του «Γαστρονόμου». Το αλοιφώδες, νόστιμο τυρί, με την κρεμώδη και κοκκώδη υφή, έχει ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το φτιάχνει ένα ζευγάρι Κασιωτών, o Γιάννης Βοναπάρτης και η Μαίρη Διακάκη, οι οποίοι ξυπνούν αξημέρωτα για να φροντίσουν τα κοπάδια τους, που βόσκουν ελεύθερα στα δύσβατα, άνυδρα και ανεμοδαρμένα βοσκοτόπια του νησιού. Από το 2010 διατηρούν το μοναδικό πιστοποιημένο τυροκομείο της Κάσου, όπου φτιάχνουν με σύγχρονες προδιαγραφές τα τυριά των προγόνων τους. Εκτός από τη σιτάκα, παράγουν το μεριαρένο, ένα γλυκοφάγωτο κίτρινο αιγοπρόβειο τυρί, και γραβιέρα. Σιγά σιγά μπαίνουν στην επιχείρηση και τα τρία παιδιά τους. Η Ειρήνη, απόφοιτος της Γαλακτοκομικής Σχολής Ιωαννίνων, εργάζεται στο τυροκομείο, η Ευδοκία «κρατάει» το μαγαζί τους στο λιμάνι και ο Κώστας βοηθάει με το κοπάδι – μια δεμένη οικογένεια ακριτών, με κτηνοτροφικό και τυροκομικό παρελθόν έξι γενεών.
«Το βραβείο ανήκει αρχικά στο νησί της καρδιάς μας, την Κάσο, και κατόπιν στους ανθρώπους που μας έμαθαν να αγαπάμε τον τόπο και τη δουλειά που κάνουμε – άλλοι είναι στη ζωή κι άλλοι έχουν φύγει. Τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους γονείς, που μας άφησαν κληρονομιά τα σπάνια προϊόντα της Κάσου. Συνεχίζουμε να παράγουμε τα προϊόντα μας με σεβασμό όπως τα παραλάβαμε από τους προκατόχους μας και έτσι πρέπει να τα παραδώσουμε στα παιδιά μας», είπε φανερά συγκινημένος ο Γιάννης Βοναπάρτης παραλαμβάνοντας το βραβείο «Εύη Βουτσινά», το οποίο δίνεται κάθε χρόνο σε σπάνια προϊόντα μικρών παραγωγών.
Το εβρίτικο ελαιόλαδο που είναι ταυτόχρονα κληρονομιά και αποστολή
Από τα πιο ιδιαίτερα βραβεία της βραδιάς ήταν αυτό που δόθηκε στους ελαιοπαραγωγούς Δημήτρη και Βασίλη Αδαμίδη από την εταιρεία Konos – Κτήμα Μιχελή. Κι αυτό γιατί κανείς, ούτε οι ίδιοι, μπορούν να πουν με σιγουριά πότε θα παραγάγουν ξανά ελαιόλαδο.
Δυστυχώς η μεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς τον οικογενειακό ελαιώνα τους στον λόφο Κώνο, στη Μάκρη της Αλεξανδρούπολης, σε μία από τις αρχαιότερες ελαιοπαραγωγικές περιοχές του κόσμου. Από τα ελαιόδεντρα αυτά, κάποια άνω των 200 ετών, της γηγενούς ποικιλίας Μάκρης, η οικογένεια παρήγε από το 1935 επιτραπέζιες ελιές φυσικής επεξεργασίας και εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο με σπάνια οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, το Konos, το οποίο βγήκε πρώτο στην τυφλή δοκιμή που διοργάνωσε ο «Γαστρονόμος» με το Εργαστήριο Γευσιγνωσίας Ελαιολάδου Καλαμάτας, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Τέσσερα οινοποιεία που βάζουν τη Λήμνο στο μπουκάλι
Είναι κοινό μυστικό στον κόσμο του κρασιού: βάλε τον τόπο στο μπουκάλι, αν θέλεις να αφήσεις ισχυρό αποτύπωμα. Αυτό έκαναν και οι Λημνιοί.
Το βραβείο παραγωγής οίνου μοιράζονται τα τέσσερα πιο δραστήρια και εξωστρεφή οινοποιεία του νησιού: ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Limnos Wines, ιδρυθείς το 1937, με 450 μέλη, το Οινοποιείο Γκαράλη, των Μανώλη Γκαράλη και Μαρίας Μαρκάκη, το Limnos Organic Wines του Γιάννη Σαββόγλου και του Παντελή Τσιβόλα και το Κτήμα Χατζηγεωργίου στο Καρπάσι.
Επισκέψιμα, με εξαγωγική δραστηριότητα, τα οινοποιεία της Λήμνου φτιάχνουν μερικά από τα πιο λαχταριστά κρασιά της χώρας, αιχμαλωτίζοντας την ουσία του ακριτικού νησιού με το ξηροθερμικό terroir και τα ηφαιστειογενή εδάφη. Δουλεύοντας με τις τοπικές ποικιλίες, σφυρηλατούν το οινικό brand του νησιού και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για τον κλάδο τους.
Το λαδοτύρι που ξεχειλίζει από την ψυχή της Λέσβου
Ορισμένα προϊόντα είναι σύμβολα του τόπου που τα παράγει. Οπως το ΠΟΠ λαδοτύρι της Μυτιλήνης. Η συμπυκνωμένη νοστιμιά, η ιδανική ωρίμανση και το άρωμα που ξεχειλίζει από το λαδοτύρι του Γιώργου Βασίλα από τον Μεσότοπο της Λέσβου, του έδωσαν το προβάδισμα στην τυφλή γευσιγνωσία του «Γαστρονόμου» με όλα τα λαδοτύρια του νησιού.
Πτυχιούχος τυροκόμος τέταρτης γενιάς, παραλαμβάνει αξημέρωτα το ολόφρεσκο γάλα από το αρμεκτήριο της οικογενειακής φάρμας με τα 2.000 αιγοπρόβατα ντόπιας φυλής, από το οποίο φτιάχνει στη μικρή μονάδα του μια σειρά από εκλεκτά ντόπια τυριά, όπως την απαλή φέτα, το πληθωρικό πρόβειο γιαούρτι, αλλά και τις χάχλες με ξινό τραχανόγαλο. «Το σπούδασε, το εξέλιξε, το αγαπάει όσο τίποτα άλλο», είπε για τον Λέσβιο τυροκόμο η σύζυγός του Μαρία Κωνσταντιδέλη.
Το θυμαρίσιο μέλι από τη Λήμνο που κατέκτησε τον κόσμο
Ολα ξεκίνησαν το 2001, όταν ο Δημήτρης Χασάπης σε ένα ταξίδι στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λήμνο, βοήθησε έναν συμπατριώτη του που είχε ανάγκη, με τα μελίσσια του. Λίγα χρόνια αργότερα παίρνει τη μεγάλη απόφαση. Αφήνει την Αθήνα και τη δουλειά του στο Χρηματιστήριο, επιστρέφει μόνιμα στο ακριτικό νησί και αρχίζει να εργάζεται ως μελισσοκόμος. Το θυμαρίσιο μέλι του, άθερμο και ακατέργαστο, είναι βαθιά αρωματικό, σπάνιο. Οι μέλισσες τρυγούν στα παρθένα λιβάδια αγριοθυμαριού της Λήμνου, κυρίως στην παραθαλάσσια περιοχή του Μούδρου και της Σκανδάλης. Το Honey Ηasapis, σύμφωνα με ανάλυση του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε γυρεόκοκκους άγριου θυμαριού και αντιμικροβιακή δράση ισχυρή, ανώτερη από του περίφημου Μανούκα. Σαρώνει διακρίσεις διεθνώς. Τώρα βραβεύεται στον τόπο του.
Φύλακας της Κινάρου, ακρίτισσα του Αιγαίου
Πώς είναι να ζεις μόνη σου σε ένα ακριτικό νησί, μακριά από όλους; Ποιο πάθος, ποιο πείσμα μπορεί να σε κρατάει δεμένη με έναν τόπο που έχει ερημώσει; Η Ρηνιώ Κατσοτούρχη-Θηραίου, η κυρά της Κινάρου, είναι φύλακας άγγελος μιας από τις πιο δυσπρόσιτες νησίδες του Αιγαίου, 19 ναυτικά μίλια ανατολικά της Αμοργού. Ζει απομονωμένη, μαγειρεύει με το νερό της βροχής, φροντίζει τα ζώα της, φτιάχνει τυρί. Πολλές φορές κάνει μήνες να δει άνθρωπο.
Ο «Γαστρονόμος» και η «Καθημερινή» τίμησαν την κυρά Ρηνιώ γιατί όσο αναπνέει τον αέρα της Κινάρου, όσο οργώνει τα βράχια της, η Κίναρος είναι Ελλάδα πάλλουσα. Μέσω βίντεο μίλησε στην τελετή. «Δεν μπορούσα να αφήσω τα ζώα μοναχά τους και το νησί», εξήγησε η ίδια, οπότε το ειδικό βραβείο παρέλαβε η κόρη της Ακαθή, η οποία ταξίδεψε στην Αλεξανδρούπολη από την Κάλυμνο.