«42χρονος youtuber φέρεται να κακοποιούσε δύο άτομα με αναπηρία στις λάιβ εκπομπές του στο ίντερνετ». Η είδηση, ενδεχομένως, να φαντάζει αδιανόητη για κάποιους. Κι όμως η ελληνική κοινότητα του Youtube δεν έπεσε από τα σύννεφα.
Αλλωστε, τέτοιου είδους εκπομπές όχι απλώς είναι δημοφιλείς στην πλατφόρμα του YouTube αλλά ενίοτε οδηγούν τους εμπνευστές τους σε βραβεύσεις, σε αναγνώριση, σε χιλιάδες προβολές, αλλά και σε κέρδη χιλιάδων ευρώ.
Κι αν η περίπτωση του 42χρονου αποτελεί την πιο νοσηρή εκδοχή αυτών των «σόου», πολλές ανάλογες περιπτώσεις απολαμβάνουν τεράστια αποδοχή και απήχηση στο ελληνικό «community». Πώς φτάσαμε, όμως, ως εδώ;
Σκληρά ιντερνετικά ριάλιτι με την ενεργό… συνενοχή του κοινού
Μοιάζει δύσκολο κανείς να αποτυπώσει το περιεχόμενο των εν λόγω εκπομπών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, απλώς ένα live streaming στο Youtube ξεκινά και μια web κάμερα μέτριας ανάλυσης γίνεται το «μάτι» του κοινού σε δωμάτια σπιτιών με φτωχικά ντεκόρ.
Κάπως έτσι ξεκινούν τα σύγχρονα ιντερνετικά ριάλιτι στη διάρκεια των οποίων οικοδεσπότες και καλεσμένοι βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση με το κοινό που μαζικά συντονίζεται, που στέλνει μηνύματα και χρηματικές δωρεές απαιτώντας κάποια «χάρη» με τη μορφή «πρόκλησης» από τους συμμετέχοντες.
Αυτή είναι, ίσως, και η πιο σαφής σύνοψη των εκπομπών αυτών: ένας «θίασος» που περιμένει το έναυσμα του «θιασάρχη» του καναλιού, για να ξεκινήσει ένα ντελίριο κραυγών, βρισιών, δοκιμασιών και αψιμαχιών προς τέρψιν του κοινού. Και όταν το έναυσμα δοθεί, τότε είναι η στιγμή που τα λάιβ παίρνουν «φωτιά».
Αρχικά με «αθώες παρεΐστικες πλάκες», όπως περιγράφονται από τους θεατές τους, κατόπιν με νεαρές κοπέλες που χόρευαν αισθησιακά μπροστά στην κάμερα –την ώρα που το κοινό προχωρούσε σε γενναίες χρηματικές δωρεές– και πιο πρόσφατα μέσα από μια σύγχρονη εκδοχή «διαδικτυακής αρένας» στην οποία συμμετέχουν και συχνά κακοποιούνται σε ζωντανή μετάδοση, άνθρωποι με αναπηρία, ακόμα και ανήλικοι.
Αυτή είναι, ίσως, και η πιο σαφής σύνοψη των εκπομπών αυτών: ένας “θίασος” που περιμένει το έναυσμα του “θιασάρχη” του καναλιού, για να ξεκινήσει ένα ντελίριο κραυγών, βρισιών, challenges και αψιμαχιών προς τέρψιν του κοινού.
Είναι άραγε όλα τα παραπάνω ένας αθώος χαβαλές όπως οι οπαδοί τους υποστηρίζουν; Η αλήθεια μάλλον είναι διαφορετική. Σε αυτά τα streams oι «ήρωες» μαλώνουν, χτυπιούνται, χορεύουν ασυνάρτητα και βρίζονται on camera επειδή το κοινό πληρώνει για να τους βλέπει.
Βίντεο με τίτλους «Βγάζει το βρακί της για 2 ευρώ», «Χαστούκι και γεμάτο μπουκετίδι on camera», «Χλέπες και ξύλο στο Network» που αναπαράγουν υλικό από τις εκπομπές, έχουν εκατοντάδες χιλιάδες προβολές και χιλιάδες λάικ. Οπως χιλιάδες ευρώ είναι και τα κέρδη από τις προβολές και τις δωρεές του κοινού, την ώρα που η σωματική και λεκτική βία αποτελεί κανονικότητα για τους πιο ευάλωτους πρωταγωνιστές αυτών των εκπομπών.
Η σκοτεινή, viral πλευρά του ελληνικού Youtube είναι ένα ριάλιτι στο οποίο οι ισχυροί συμμετέχοντές του γίνονται ακόμα πιο ισχυροί και οι ανίσχυροι χάνουν όλο και περισσότερο την αυτονομία τους, με αντάλλαγμα ένα μερίδιο της «πίτας» των κερδών από τις δωρεές του κοινού ή της όποιας ψευδεπίγραφης και εφήμερης διαδικτυακής δημοφιλίας τούς παρέχεται.
H σκοτεινή, viral πλευρά του ελληνικού Youtube είναι ένα ριάλιτι στο οποίο οι ισχυροί συμμετέχοντές του γίνονται ακόμα πιο ισχυροί και οι ανίσχυροι χάνουν όλο και περισσότερο την αυτονομία τους.
Υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας στο Youtube;
Στο σημείο αυτό ανοίγει μια νέα «βεντάλια» από ερωτήματα: Πώς γίνεται ένα τέτοιο υλικό να αναπαράγεται στο ίντερνετ; Εμπειρος Ελληνας youtuber μας απαντά: «Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα φίλτρο προστασίας στο Youtube. Η μόνη αντίδραση έρχεται από το ίδιο το κοινό». Το κοινό εν προκειμένω όχι μόνο δεν αντιδρά, αλλά στηρίζει φανατικά τις εκπομπές, επομένως το περιεχόμενό τους γίνεται αυτόματα κομμάτι της διαδικτυακής ποπ κουλτούρας.
Κι αν το Youtube δεν μπορεί να παρέχει δικλείδες ασφαλείας, τότε τι μπορεί να κάνει η ίδια η Πολιτεία; Ο Αναστάσιος Παυλόπουλος, διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, επ. λέκτορας Νομικής του Neapolis University απαντά στην «Κ» πως είμαστε ενώπιον «μιας από τις μεγαλύτερες νομικές προκλήσεις της σύγχρονης εποχής».
Η απάντηση, σύμφωνα με τον κ. Παυλόπουλο, βρίσκεται στην «ισόρροπη στάθμιση» αφενός της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ανηλικότητας, αφετέρου ελευθεριών, όπως εκείνη της έκφρασης, της πληροφόρησης και της διαφήμισης.
«Η αρένα είναι πάντα η εύκολη επιλογή εκτόνωσης του κοινού»
Γιατί, όμως, ένα τέτοιο περιεχόμενο γίνεται δημοφιλές, ακόμα και μέινστριμ στη διαδικτυακή πραγματικότητα; Ισως η απάντηση να μη βρίσκεται στους ήρωες των εκπομπών αλλά στο ίδιο το κοινό.
Στο κοινό που βρίσκει ευχαρίστηση στην «εκμηδένιση» του άλλου για να «γαληνέψει τη δική του εκμηδένιση», η οποία απορρέει από τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις που παράγει η πραγματική ζωή. Οπως σημειώνει στην «Κ» η Μαρίνα Ρήγου, επ. καθηγήτρια στο τμήμα ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ: «Η αρένα είναι πάντα η εύκολη επιλογή εκτόνωσης του κοινού, ειδικά σε περιόδους κρίσης».
Κάπως έτσι το γυαλί του υπολογιστή μεταμορφώνεται στη φαντασίωση μιας ασύδοτης ελευθερίας στην οποία κανείς δεν μπορεί να βάλει όρια και κανόνες. «Μπορούμε όμως να μιλάμε για ελευθερία και δημοκρατία, όταν χάνεται η ίδια η ανθρώπινη αξιοπρέπεια; Οταν η ανθρωποφαγική τάση και η ηδονοβλεπτική ματιά ενισχύονται σ′ ένα πλαίσιο έκπτωσης του πολιτισμού και επιστροφής στη βαρβαρότητα; Στην κλειδαρότρυπα των social media η απογύμνωση του προσωπικού έχει προ πολλού καταργήσει τα όρια δημοσίου και ιδιωτικού, ανθρώπινου και μη ανθρώπινου», καταλήγει η κ. Ρήγου.