Μπιφτέκια νωπού κοτόπουλου με σαλμονέλα, κρουασάν με μούχλα, μπισκότα που περιέχουν αυγό αλλά το «κρύβουν», μείγμα κατεψυγμένων φρούτων με παρουσία του ιού ηπατίτιδας Α. Αυτές είναι κάποιες από τις χαρακτηριστικές ανακλήσεις προϊόντων διατροφής από τον Eνιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ).
Ποια είναι όμως η διαδικασία ελέγχου και ανάκλησης και ποιες οι συνηθέστερες παρατυπίες που εντοπίζουν οι ελεγκτές;
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΦΕΤ, Αντώνη Ζαμπέλα, το 2023 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 10.000 έλεγχοι σε επιχειρήσεις τροφίμων, ενώ έγιναν και 2.000 δειγματοληψίες τροφίμων.
Οι μικροβιολογικοί έλεγχοι πραγματοποιούνται από χημικούς στα εργαστήρια του Οργανισμού σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλα επίσημα εργαστήρια όπως το Γενικό Χημείο του Κράτους, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο κ.ά.
Εστιασμένοι έλεγχοι
Σε μεγάλο βαθμό, οι εστιασμένοι έλεγχοι αφορούν τα πιο ευπαθή προϊόντα, όπως τα ζωικά. «Η σαλμονέλα είναι ένας βιολογικός κίνδυνος που εντοπίζεται συχνά κυρίως στα κοτόπουλα, σε προϊόντα με χοιρινό αλλά και σε γαλακτοκομικά προϊόντα» σημειώνει ο κ. Ζαμπέλας, τονίζοντας πως τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έχουν γίνει επτά ανακλήσεις προϊόντων νωπού κοτόπουλου λόγω σαλμονέλας.
«Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι τα “έτοιμα προς κατανάλωση” προϊόντα, αν περιέχουν μολυσμένο κοτόπουλο. Σε ένα σάντουιτς για παράδειγμα, ο πολίτης καταναλώνει απευθείας και τη σαλμονέλα» εξηγεί ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ.
Συχνές είναι και οι ανακλήσεις προϊόντων επειδή στην ετικέτα δεν αναγράφεται ότι περιέχουν αλλεργιογόνα –για κάποιους καταναλωτές– συστατικά, όπως αυγό, γάλα ή ξηρούς καρπούς. Τέτοια προϊόντα είναι τα μπισκότα και παρεμφερή σνακ.
Επίσης έχει ανακληθεί προϊόν επειδή στην ετικέτα αναφερόταν πως περιείχε «ίχνη» αυγού, αλλά οι έλεγχοι έδειξαν πως περιείχε ολόκληρο αυγό. Αυτή η παράβαση, η ποσότητα δηλαδή ενός αλλεργιογόνου συστατικού να είναι πολύ μεγαλύτερη από «ίχνος», είναι κάτι που εντοπίζεται συχνά στους χημικούς ελέγχους του ΕΦΕΤ.
Μάλιστα στις 22 Δεκεμβρίου, ο οργανισμός ανακάλεσε χυλοπίτες στις οποίες βρέθηκαν ίχνη γάλακτος, χωρίς να αναγράφεται αυτό το αλλεργιογόνο συστατικό στη συσκευασία.
Το τελευταίο διάστημα ο ΕΦΕΤ δημιουργεί μια σειρά από ενημερωτικά video για τους καταναλωτές.
Σημαντικές παραβάσεις εντοπίζονται και σε προϊόντα που λανσάρονται ως βιολογικά ή πιο αγνά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα βιολογικού ρυζάλευρου που ανακλήθηκε από την αγορά τον Νοέμβριο του 2022 διότι εντοπίστηκαν έντομα και προνύμφες σε όλη την επιφάνειά του. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, ντόπιο θυμαρίσιο μέλι βρέθηκε να περιέχει κατάλοιπα της φαρμακολογικά δραστικής ουσίας μετρονιδαζόλη, ενώ την περασμένη άνοιξη ανακλήθηκαν δύο βιολογικές σοκολάτες επειδή εντοπίστηκε η χημική ουσία αφλατοξίνη.
Η διαδικασία της ανάκλησης και η επιβολή των προστίμων
Μετά τον εντοπισμό παράβασης ο ΕΦΕΤ εκδίδει αναλυτικό δελτίο Τύπου προκειμένου να ενημερωθούν οι πολίτες και να μην καταναλώσουν το προϊόν. Ταυτόχρονα ειδοποιεί την εταιρεία που κυκλοφορεί το προϊόν στην αγορά.
Η εταιρεία οφείλει να ειδοποιήσει όλα τα συνεργαζόμενα καταστήματα προκειμένου να αφαιρέσουν άμεσα το προϊόν από τα ράφια τους. Η λεπτομερής καταγραφή του δικτύου πελατών –η αποκαλούμενη «ιχνηλασιμότητα»– είναι πολύ σημαντική, ώστε να γίνει σωστά και άμεσα η απόσυρση των προϊόντων. Τα κλιμάκια του ΕΦΕΤ ελέγχουν αν έχουν γίνει οι αποσύρσεις και, σύμφωνα με τον κ. Ζαμπέλα, δεν έχουν εντοπιστεί παρατυπίες σε αυτό το κομμάτι.
Η επιχείρηση που διέπραξε την παράβαση, πρέπει να διορθώσει την ετικέτα εάν πρόκειται για λανθασμένη σήμανση ή να καταστρέψει το προϊόν αν αυτό αποσυρθεί οριστικά, ή να το δώσει για αλλαγή χρήσης. Για παράδειγμα τα νοθευμένα ελαιόλαδα οδηγούνται στην παραγωγή βιοντίζελ.
Φυσικά το προϊόν για να επιστρέψει στα ράφια πρέπει να πληροί τις υγειονομικές προδιαγραφές.
Οπως επισημαίνει ο κ. Ζαμπέλας «αν δεν τίθεται ζήτημα δημόσιας υγείας, η ανάκληση ενός προϊόντος δεν δημοσιοποιείται. Για παράδειγμα ένα προϊόν που περιέχει επιπλέον ζάχαρη απ′ ό,τι αναγράφεται στην ετικέτα, θα αποσυρθεί, θα επιβληθεί πρόστιμο στην εταιρεία αλλά για τους πολίτες δεν θα εκδοθεί δελτίο Τύπου». Επίσης, στις ανακλήσεις νοθευμένου ελαιολάδου η ανακοίνωση της παράβασης γίνεται από την αστυνομία ή τη Δίωξη Οικονομικού Εγκλήματος και όχι από τον ΕΦΕΤ.
Kάποιες χώρες δημοσιοποιούν όλες τις παραβάσεις. «Στην Ελλάδα, έχει υιοθετηθεί η λογική πως εάν το παράπτωμα δεν ενέχει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, δεν αξίζει το κόστος δημοσιοποίησης» εξηγεί ο κ. Ζαμπέλας.
Οσον αφορά στα πρόστιμα, το ύψος τους προκύπτει με βάση την κατηγορία της παράβασης, τον βαθμό επικινδυνότητας, την πιθανή υποτροπή της επιχείρησης, αλλά και το μέγεθός της. Για τα πρόστιμα άνω των 60.000 ευρώ τα οποία εισηγείται το Δ.Σ. του ΕΦΕΤ απαιτείται η τελική απόφαση του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ενώ τα πρόστιμα κάτω από 60.000 ευρώ επιβάλλονται από τις κατά τόπους περιφέρειες.
Το 2022 έγιναν στον ΕΦΕΤ 1.255 καταγγελίες από πολίτες για ύποπτα προϊόντα. Οι 382 αρχειοθετήθηκαν καθώς κρίθηκαν ανεπαρκείς ή μη άξιες διερεύνησης ενώ οι υπόλοιπες οι οποίες αφορούσαν μη ασφαλή τρόφιμα ή εύρεση ξένου σώματος στη συσκευασία, αξιοποιήθηκαν από τον Οργανισμό.
Ενημερωτικό ποστ για τις τροφικές δυσανεξίες στον facebook λογαριασμό του ΕΦΕΤ
Ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων και οι αναγκαίες αλλαγές
Στους έλεγχους, σε όλη την τροφική αλυσίδα, εμπλέκονται το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το υπουργείο Υγείας και οι Περιφέρειες. Τα ΠΟΠ προϊόντα ελέγχονται ξεχωριστά από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
«Η αποτελεσματικότητα θα μπορούσε σίγουρα να βελτιωθεί. Χρειαζόμαστε μια ελεγκτική αρχή ενοποιημένη σε εθνικό επίπεδο» υπογραμμίζει ο κ. Ζαμπέλας, ενώ επισημαίνει πως «σημαντικό πρόβλημα αποτελεί και η υποστελέχωση».
Οι επιθεωρητές του ΕΦΕΤ σε όλη τη χώρα είναι 100 και στελεχώνουν 50 κλιμάκια αφού κάνουν τους ελέγχους σε ομάδες των δύο.
«Το κλιμάκιο Πελοποννήσου έχει μόνο τρία άτομα, στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας δεν έχουμε ακόμα κλιμάκιο, ούτε και στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Εχουμε να προσλάβουμε νέους επιθεωρητές από το 2005. Φέτος θα προσληφθούν έξι» λέει ο κ. Ζαμπέλας.
Ο ίδιος πάντως σημειώνει πως το 2024 θα είναι μια χρονιά που ο Οργανισμός θα εκσυγχρονιστεί μέσα από νέες υπηρεσίες και πρακτικές.
Μία από αυτές, είναι η προμήθεια μικρών tablets προκειμένου οι επιθεωρητές να μεταφέρουν τις πληροφορίες που παίρνουν από κάθε επιχείρηση, κατευθείαν στο νέο ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα που εγκαταστάθηκε στον φορέα. Επίσης, θα ενταθούν οι έλεγχοι στα προϊόντα που χρησιμοποιούν τη λέξη «ίχνη» στα αλλεργιογόνα συστατικά τους.
Ο ΕΦΕΤ εξετάζει το ενδεχόμενο να δημοσιοποιούνται οι παραβάσεις που δεν είναι επικίνδυνες για τη δημόσια υγεία, όταν τεκμηριώνεται δόλος εκ μέρους της επιχείρησης, ενώ «βαρύτερα» πρόστιμα θα επιβάλλονται στις εταιρείες που προβαίνουν στην ίδια παράβαση δύο και τρεις φορές. Σήμερα σε αυτές τις περιπτώσεις, οι επιθεωρητές διενεργούν επανέλεγχο κάνοντας συστάσεις βελτίωσης μέχρι την αποκατάσταση του προβλήματος. Η επιχείρηση βρίσκεται δηλαδή σε επιτήρηση.
Επιπλέον, εξετάζεται να αποζημιώνονται οι καταναλωτές για το προϊόν που αγόρασαν και ανακλήθηκε, επιστρέφοντάς το στο σούπερ μάρκετ και παίρνοντας ένα κουπόνι ισόποσης αξίας. Αυτή είναι μία πρακτική που εφαρμόζεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Τέλος, στο τραπέζι βρίσκεται και η υιοθέτηση μιας πρακτικής που εφαρμόζεται σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, δηλαδή η ανακοίνωση ανάκλησης ενός προϊόντος να υπάρχει και στα ράφια των σούπερ μάρκετ, διαχέοντας έτσι αποτελεσματικότερα την πληροφορία στους καταναλωτές.